4.2 les 1 Tekstopbouw, inleiding, signaalwoorden

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 3

Tekstopbouw

Je leert:

- de opbouw van een tekst

- de functies van een inleiding

- signaalwoorden

Inleiding

- De schrijver probeert de aandacht van de lezer te krijgen.

- De schrijver kondigt het onderwerp aan.

Er zijn verschillende manieren om dat te doen.

Inleiding

Soms twee alinea's, bijvoorbeeld bij een betoog:

Alinea 1 aandacht trekken

Alinea 2 onderwerp aankondigen

Let op! Het slot sluit aan op alinea 2

Hoe?

voorbeeld 

vraag

aanleiding

onderwerp noemen

Voorbeeld

Je hebt volgende week drie proefwerken, waarvan twee voor een vreemde taal, dat wordt dus veel woordjes leren. Woensdag moet je een bekerwedstrijd spelen, buiten de trainingen die je normaal al hebt. En ten slotte is er in het weekend een groot familiefeest waar je niet onderuit kan. Gelukkig weet je hoe je met zulke situaties om moet gaan.

Vraag

Heb jij dat ook wel eens? Dat je een bepaalde beweging of een geluid móét maken, dat het niet tegen te houden is? Bijvoorbeeld knipperen met je ogen, of je keel schrapen?

Aanleiding

Onlangs verscheen het rapport van de Gezondheidsraad over roken door jongeren.

Let op! Dit is iets anders dan de reden:

Het is echt een probleem dat het aantal rokende jongeren zo langzaam daalt.

4 functies van de inleiding

1. voorbeeld

2. vraag

3. aanleiding

4. onderwerp noemen

Wat staat er in een inleiding van een tekst?

1. Onderwerp van de tekst
2. Achtergrondinformatie
3. Conclusie

                  

                     Tekstverbanden en                signaalwoorden

Tekstverbanden

Tekstverbanden zorgen ervoor dat zinnen en alinea's

met elkaar samenhangen. 

We kennen twee soorten tekstverbanden:

1) zinsverbanden (tussen zinnen en binnen zinnen)

2) alineaverbanden

Signaalwoorden

Signaalwoorden geven aan met welk soort tekstverband je te maken hebt. 

Een signaalwoord kan alleen voorkomen of in een groepje woorden. 

Uitspraak - opsomming

Er worden verschillende dingen, kenmerken of oorzaken genoemd in één of meerdere zinnen.  

Je herkent dit tekstverband aan het signaalwoord "en".

Voorbeeld

Ik ben heel erg druk deze week.  Ik moet toetsen nakijken, ik moet boekenvlogs bekijken en we hebben ook nog rapportvergaderingen.

Signaalwoord: en 

Uitspraak: Ik ben heel erg druk deze week.

Opsomming: ik moet toetsen nakijken, ik moet boekenvlogs bekijken, we hebben ook nog rapportvergaderingen

Uitspraak - tegenstelling

Er wordt een uitspraak gedaan en daarna wordt het tegenovergestelde beweerd.   

Je herkent dit tekstverband aan het signaalwoord "maar".

Voorbeeld

Mijn vader houdt niet van winkelen, maar mijn moeder is er dol op. 

Signaalwoord: maar

Uitspraak: Mijn vader houdt niet van winkelen

Tegenstelling: mijn moeder is er dol op

Uitspraak - reden

Er wordt een uitspraak gedaan waarvoor vervolgens een reden wordt gegeven. Een reden geeft aan waarom iemand iets doet of iets gebeurt of juist niet. 

Je herkent dit tekstverband aan de signaalwoorden:  want / omdat

Voorbeeld

Ik heb besloten meer aan sport te gaan doen, omdat ik me de laatste tijd futloos en nogal slap voel. 

Signaalwoord: omdat

Uitspraak: Ik heb besloten meer aan sport te gaan doen

Reden: ik me de laatste tijd futloos en nogal slap voel

Uitspraak - oorzaak

Er wordt een uitspraak gedaan waarin een oorzaak (= reden) wordt genoemd. Daarna wordt het gevolg van die oorzaak genoemd. 

Je herkent dit tekstverband aan signaalwoorden als: doordat / want

Voorbeeld

Doordat het de afgelopen winter nauwelijks gevroren heeft, zijn  er dit voorjaar veel insecten. 

Signaalwoord: doordat

Oorzaak: Het heeft de afgelopen winter nauwelijks gevroren.

Gevolg: er zijn dit voorjaar veel insecten.

Oorzaak/reden

Beide hebben "want" als signaalwoord.

Verschil:

Een oorzaak is een gebeurtenis of toestand die een noodzakelijk gevolg heeft.

Ik ben te laat, doordat ik me verslapen heb.

Bij een reden is er een overweging of besluit in het spel.

Ik ben te laat, omdat ik wilde uitslapen.

Uitspraak - conclusie

Er wordt een uitspraak gedaan, waarna een conclusie of een besluit volgt. 

Dit tekstverband herken je aan het signaalwoord "dus".

Voorbeeld

De muziek was niet leuk, dus ik vond het een saai feestje.

Signaalwoord: dus

Uitspraak: De muziek was niet leuk

Conclusie: het was een saai feestje

Keuze/alternatief

Je krijgt een keuze voorgelegd.

Je herkent dit tekstverband aan het signaalwoord "of". 

Voorbeeld

Wil je vanavond pannenkoeken of patat eten?

Signaalwoord: of

Keuze 1: pannenkoeken

Keuze 2: patat

Uitspraak - uitleg

Er staat een uitspraak of een bewering in de zin die gevolgd wordt door een onderbouwing.  

Je herkent dit tekstverband aan het signaalwoord "namelijk". 

Voorbeeld

We blijven hier nog even zitten. Het is hier namelijk zo gezellig. 

Signaalwoord: namelijk.

Uitspraak: We blijven hier nog even zitten.

Uitleg: het is hier zo gezellig

Uitspraak - samenvatting 

Er worden in een tekst eerst een of meerdere uitspraken gedaan, waarna de belangrijkste punten worden samengevat. 

Dit tekstverband herken je aan het signaalwoord "kortom".

Uitspraak - samenvatting 

Voorbeeld

We hadden prachtig weer! Ons vakantiehuis stond op een idyllisch plekje aan zee en  er was een groot zwembad bij. Kortom, alle ingrediënten voor een mooie vakantie waren aanwezig. 

Signaalwoord: Kortom

Uitspraak: We hadden prachtig weer! Ons vakantiehuis stond op een idyllisch plekje aan zee en er was een groot zwembad bij. 

Samenvatting: alle ingrediënten voor een mooie vakantie waren aanwezig

Welk signaalwoord herken je in deze zin?
De boom voor mijn huis is
omgewaaid doordat het zo hard
heeft gestormd.

1. boom
2. gestormd
3. zo
4. doordat

Welk tekstverband herken je in deze zin?
De boom voor mijn huis is
omgewaaid doordat het zo hard
heeft gestormd.

1. oorzaak
2. reden
3. uitleg
4. conclusie

Welk tekstverband hoort bij het signaalwoord "namelijk"?

1. opsomming
2. reden
3. uitleg
4. oorzaak

EINDE

Jullie kunnen nu aan het werk met de lesstof voor deze week