Literatur 500 - 1805

• Duits
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4-6

Literatur 500 - 1805

Eine Reise durch die Zeit

Zeit zum Lesen

Wat gaan wij bespreken?

Vanaf 500 tot 1805:

Middeleeuwen

Renaissance

Barok

Verlichting

Sturm und Drang

Klassiek 

Belangrijk voor de toets

• Van elke stroming: achtergrond, thema’s, kenmerken en belangrijke vertegenwoordigers.

• De verschillende vetgedrukte begrippen en informatie bij het teken

• Verschillende rijmschema’s herkennen

• Herkennen van kenmerken

• De informatie bij hoeft niet geleerd te worden

Werke des Mittelalters

500-1500

de vroege Middeleeuwen 8e - 11e eeuw

de hoge Middeleeuwen 12e - 14e eeuw

de late Middeleeuwen 14e - 15e eeuw

Vroege Middeleeuwen

• Oudhoogduits
• Heldendicht
• Hildebrandslied
• Ludwigslied 

hoge Middeleeuwen

• Minnezang
• Walther von der Vogelweide
• Gottfried von Strassburg 

late Middeleeuwen

• Middelhoogduits
• theoloog en dichter: Johannes von Tepl
• existentiële en theologische thema's

Kenmerken

• verschillende genres: heldendichten, minnezang en epische verhalen
• Politieke, religieuze,  sociale en culturele waarden (zie volgende dia)

Historische achtergrond/waarden

1. Germaanse tradities:  liederen, heldendichten en mondelinge verhalen
2. Kerkelijke invloed: verspreiding van het geloofd
3. Feodalisme: adel een belangrijke rol --> ridderschap en hoffelijkheid
4. Minnezang en riddercultuur: liefde en romantiek tussen edelen
5. Geestelijke literatuur: theologische teksten, Bijbelse verhalen en hagiografieën
6. Opkomst van de steden en stadsleven: stedelijke cultuur en levensstijl als onderwerp

Rijmschema

1

Na negen maanden in de moederschoot

Werd het tijd dat jij besloot

Om de wereld te gaan bekijken

En ons gezinnetje te verrijken

2

Nog in die bolle buik

Deed jij gelijk je eigen zegje

Vond jij het keizerlijke luik

En nam dus niet het normale wegje

Renaissance

(Wedergeboorte)

1500-1600

Achtergrond

Nieuwe ontwikkelingen

• boekdrukkunst (Johannes Gutenberg)
• ontdekking Amerika (Columbus
• heliocentrisch wereldbeeld
• denken over de mens: Diesseits
• Klassieke oudheid: de mens staat centraal

Erasmus

Thomas More

Reformatie

geloof dichter bij de mens brengen

Bijbelvertaling van Martin Luther

Till Eulenspiegel

Barock

1600-1720

Parel

Kunst van de Contrareformatie en het absolutisme

Politiek

Absolutisme:

Dit wil zeggen dat hij het alleen recht had en alle beslissingen zelf mocht nemen. Hij stond boven de wet en verminderde de macht van steden en de mensen van adel.

Maatschappij

• Levenslust en liefde: Prachtige gebouwen
• doodsangst, pessimisme en diepe angst voor de wereld
• Dertigjarige Oorlog
• Godsdienstoorlogen: protestanten en katholieken 
• heksenjachten

Kenmerken

• Hiernamaals: vergankelijkheid van al het aardse en hemelse
• Vanitas-motief: uitbeelding van de vergankelijkheid van het leven 
• hoofse historische roman
• Schelmenroman
• Toneelstukken: Romeinse geschiedenis, komedies en tragedies

Aufklärung

1720-1770

De mens bevrijden van zijn onmondigheid

"Sapere aude!"

Verwoord de Verlichting aan de hand van tekst van Kant

Immanuel Kant (1724-1804)

De kern van de Verlichting:

• Het verstand (Vernunft) dient als maatstaf voor het persoonlijk handelen.

• Aandacht voor het hier en nu, in plaats van voor het hiernamaals.

• Men heeft een positief en optimistisch mensbeeld: de wetenschap zal ons

verder brengen, de mens is “maakbaar”.

• Tolerantie in geloof en opvoeding.

• Emancipatie van onderdrukte groepen in de samenleving.

Genres

• Fabel
• Drama

Doel om de lezers/publiek op een onderhoudende manier te onderwijzen.

Vertegenwoordiger

Gotthhold Ephraim Lessing

Was fällt euch an dem Gedichtanfang „Der Tanzbär“ von Gotthold Ephraim Lessing auf (inhaltlich, sprachlich)? Schreib die Antwort in euren Heft.

1. Welk rijmschema?

2. Boodschap?

Ringparabel von Lessing

Sturm und Drang

1770-1789

De geniale tijd/periode

Friedrich Maximilian Klinger (Toneelstuk)

De Sturm und Drang was een protest- en jongerenbeweging die was gericht tegen het rationalisme van de Verlichting, dat als eenzijdig werd ervaren, en tegen maatschappelijke conventies, die als beperkend werden ervaren.

Kenmerken

• Subjectiviteit van de dichter: hart, genie, sentiment en natuur
• geen traditionele regels van de poëzie --> vrije ritmes
• Taalgebruik: onrustig, voorwaarts bewegend ritme, weglatingstekens (-), superlatieven (overtreffende trap) en nadrukkelijk taalgebaar (versterkend woord)

Belangrijke vertegenwoordigers

• Johann Wolfgang von Goethe
• Friedrich Schiller
• Friedrich Gottlieb Klopstock

Ballade

De ballade is een vorm van poëzie. Het is een verhalend gedicht dat bestaat uit verzen en coupletten. Het combineert verschillende kenmerken van toneelstukken, poëzie en proza (verhalend). 

Erlkönig von Goethe

Erlkönig

Erlkönig 

Klassik

1785-1805

Weimar - Goethe

Jena - Schiller

Klassik: Kenmerken

• verwijzing naar de cultuur van de Grieks-Romeinse Oudheid
• de mens: harmonie, innerlijke rust, evenwicht en het streven naar humaniteit (streven naar menselijke waardigheid voor ieder individu)
• Gevoel en verstand dienen tot synthese (iets nieuws) te komen (Verlichting + Sturm und Drang)

Zeit zum Lesen

Der Handschuh

Ballade von Schiller

Verschiedene Versionen

Welche gefällt dir?

Hip Hop

Trance

Techno

Jazz

Toetsweek

• Van elke stroming: achtergrond, thema’s, kenmerken en belangrijke vertegenwoordigers.

• De verschillende vetgedrukte begrippen en informatie bij het teken

• Verschillende rijmschema’s herkennen

• Herkennen van kenmerken

Belangrijk voor de toets

• Van elke stroming: achtergrond, thema’s, kenmerken en belangrijke vertegenwoordigers.

• De verschillende vetgedrukte begrippen en informatie bij het teken

• Verschillende rijmschema’s herkennen

• Herkennen van kenmerken

• De informatie bij hoeft niet geleerd te worden

Wat is literatuur?

Literatuur, ook letterkunde, schone letteren of kortweg letteren, is de verzamelde schriftelijke neerslag van een land of van een periode, voor zover het geschriften betreft die hun waarde ontlenen aan veronderstelde vormschoonheid of emotioneel effect. Het gaat dus om bijzonder knappe gedichten, verhalen, toneelstukken of andere teksten die als kunstwerken beschouwd worden.