H9 erfelijkheid les 1

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Aanleg voor verslaving is vooral genetisch bepaald. Of je daadwerkelijk verslaafd raakt aan iets, wordt door de omgeving bepaald

1. eens
2. oneens

Obesitas is genetisch bepaald

1. eens
2. oneens
3. dat ligt gecompliceerder

DNA

Kern

Cel

Chromosoom

Gen

Hoofdstuk 9 erfelijkheid

Test eerst je voorkennis uit de onderbouw

Welke stelling over een tweeling.
is waar?

1. één-eiïge tweeling hetzelfde genotype
2. een eiïge tweeling verschillend genotype
3. twee-eiïge tweeling hetzelfde genotype
4. twee-eiïge tweeling verschillend genotype

Welke stelling is juist?

1. Fenotype = genotype + milieu
2. Milieu = genotype + fenotype
3. Genotype = fenotype + milieu

Hebben al jouw cellen hetzelfde genotype of hebben ze een ander genotype?

1. Hetzelfde genotype
2. Verschillende genotypen

Elke gewone lichaamscel van de mens bevat

1. 23 Chromosomen
2. 34 Chromosomen
3. 46 Chromosomen
4. 92 Chromosomen

Geslachtscellen bevatten

1. 23 chromosomen
2. 34 chromosomen
3. 46 chromosomen
4. 92 chromosomen

Welke cellen hebben geen paren chromosomen maar enkele chromosomen in de celkern?

1. Geslachtscellen
2. Lichaamscellen

Hier zie je een karyogram, je kan hieraan zien of het een man of vrouw is. Een man heeft...

1. Twee X chromosomen
2. Een chromosoom minder dan een vrouw
3. Een X en een Y chromosoom
4. Een chromosoom meer dan een vrouw

Een Mens heeft ____ genen

1. 19.000
2. 46

Een chromosoom bevat:

1. Één gen
2. Meerdere genen
3. Één of meerdere genen, afhankelijk van het chromosoom

9.1

Homologe chromosomen - Karyogram

Autosomen - Geslachtschromosomen

Karyotype - Trisomie

Gen - Allelen - Genotype

Aangeboren  

niet-coderend DNA

Genoom - Mitochondrieel DNA - Kern DNA

celdifferentiatie

genexpressie - regulatorgenen - structuurgenen

Karyogram / karyotype

Karyogram

Geslachtschromosomen in lichaamscellen

Geslachtschromosomen

• X- chromosoom
• Y- chromosoom

Bijna altijd bepalen de geslachtschromosomen

of je vrouwelijk of mannelijk kenmerken hebt maar 

meer nog bepalen de geslachtshormonen dat..

De geslachtshormonen zoals testosteron  en de oestradiolen

XX

XY

Van wie krijgt een jongen zijn X-chromosoom?

1. van vader
2. van moeder
3. kan van beide afkomstig zijn
4. een jongen heeft geen X-chromosoom

9.2

Genotype

Fenotype

Tweelingonderzoek

Epigenetische code

Wanneer noemen we een cel haploïd?

1. Als de cel geen celkern heeft, zoals een bacterie.
2. Als een cel van elk type chromosoom er twee heeft: één paar.
3. Als de cel zich in een eierstok of testikel bevindt.
4. Als een cel van elk type één chromosoom heeft: de helft van een paar.

Autosomen

Naast X en Y heb je nog 22 paar 'gewone' chromosomen. Dat zijn de autosomen. 'Autosomaal' betekent dus: op een gewoon chromosoom

Nature vs Nurture

• Welk gedrag / welke eigenschap wordt bepaald door genotype (nature)?

• Welk gedrag / welke eigenschap wordt bepaald door opvoeding en omgeving (nurture)?

Hebben eeneiige tweelingen exact hetzelfde uiterlijk? Zo nee, hoe worden de verschillen dan veroorzaakt?

Genexpressie

= het tot uiting komen van een gen.

betekent: het gen staat 'aan'

(de meeste genen staan standaard 'uit')

Genexpressie is belangrijk voor specialisatie cellen

phet.colorado.edu

Genexpressie en omgeving

Epigenetica 

Epigenetica: Erfelijke veranderingen in genexpressie, zonder dat DNA-sequentie wijzigt

Genregulatie: veranderingen in (mate van) genexpressie

In de levercellen van veel mensen staan de genen voor het enzym alcohol dehydrogenase elk weekend 'aan'. De genen voor het maken van hemoglobine staan standaard 'uit'. Dit is een voorbeeld van...

1. epigenetica
2. genregulatie
3. genexpressie
4. transcriptie

Kinderen die in de hongerwinter van '44 verwekt zijn, hebben een verhoogde kans op overgewicht, diabetes, hartziekten en schizofrenie

1. epigenetica
2. genregulatie
3. genexpressie
4. transcriptie

DNA-methylering houdt in:

1. De allelen worden niet goed gelezen.
2. De allelen worden beter afgelezen.
3. Het aflezen van allelen wordt beter of minder.

Dus...

Als de omgeving invloed heeft op de genexpressie, en dit soms zelfs kan worden doorgegeven... zijn eeneiige tweeling studies (waarbij ze gescheiden worden) dan wel bruikbaar?

Leg uit waarom onderzoek aan eeneiige tweelingen nuttig is voor het begrijpen van de invloed van genen

Leg uit waarom het nuttig is om ook twee-eiige tweelingen te bestuderen.

Mitochondriaal DNA in de celkern

De meeste (>98%) mitochondriale eiwitten hebben hun code in het DNA in de kern, worden gemaakt door ribosomen in het cytoplasma en dan geïmporteerd in de mitochondriën. Mitochondriaal DNA bevat de code van maar een paar eiwitten, wat tRNA en ribosomaal RNA.

mitochondriaal DNA

kenmerk: 

aangedane moeder 

geeft het altijd aan kind

-> vader geeft niet door

doordat mt. van sperma cel

niet worden doorgegeven