Grondwet en Rechtsstaat

• Burgerschap
• MBO
• Studiejaar 1,3

De rechtsstaat

Leerdoelen

Aan het einde van de les..

• weet je wat een rechtsstaat inhoudt.
  
• kan je uitleggen wat de Grondwet is en wat grondrechten zijn.
  
• weet je welke drie machten er in Nederland zijn.
  

Begrippen

• Een rechtsstaat is een land waarin de burgers door grondrechten beschermd worden tegen de macht van de staat.
  
• Grondrechten zijn rechten van burgers tegenover de staat en tegenover elkaar.
  
• In de Grondwet staan deze vrijheden en rechten benoemd.

Legaliteitsbeginsel

Het legaliteitsbeginsel gaat over twee dingen: ten eerste moet alles wat de overheid doet, gebaseerd zijn op de wet. Ten tweede mogen (de meeste) nieuwe wetten niet met terugwerkende kracht worden toegepast.

A. Elk handelen van de overheid moet een basis hebben in de wet.

B. (De meeste) wetten mogen niet met terugwerkende kracht worden toegepast.

Is Nederland een rechtsstaat?
Waarom wel / waarom niet

Nederland is een rechtsstaat

• Er zijn grondrechten
• Er is onafhankelijke en openbare rechtspraak
• Er is een scheiding der machten
• Er is een grondwet
• De macht van de overheid is vastgesteld door rechtsregels

Klassieke grondrechten

Beschermen ons tegen de overheid 

Geven ons rechten tegen een te machtige overheid

Staan sinds 1848 in de Grondwet

Klassiek betekent: 'iets uit vroeger, maar niet verouderd'

Klassieke grondrechten

bijvoorbeeld:

• Artikel 1: Anti-discriminatie artikel


• Artikel 2: Wie is Nederlander?


• Artikel 4: Kiesrecht


• Artikel 7: Vrijheid van meningsuiting


• Artikel 8: Recht op vereniging


• Artikel 9: Recht op vergadering


• Artikel 10: Onaantastbaarheid van de persoonlijke levenssfeer


• Artikel 11: Onaantastbaarheid van het lichaam


• Artikel 13: Briefgeheim

Sociale grondrechten

Plichten van de overheid: 

zorgen voor een goed bestaan

Zijn pas later in de Grondwet gekomen

Sociale grondrechten

bijvoorbeeld:

• Recht op veilig bestaan


• Recht op onderwijs


• Recht op gezondheidszorg


• Recht op woongelegenheid


• Recht op bewoonbaar gebied


• Recht op rechtsbijstand


• Recht op werk

Recht op huisvestiging is een:

1. klassiek grondrecht
2. sociaal grondrecht

Vrijheid van godsdienst is een:

1. sociaal grondrecht
2. klassiek grondrecht

Kunnen wij leven zonder grondrechten?

Wanneer mag de overheid grondrechten beperken?
Noem een voorbeeld

Website Grondrechten

www.nederlandsegrondrechten.nl/grondrechten

Scheiding van de macht

In de rechtsstaat is de macht verdeeld in drie delen:

• De wetgevende macht bestaat uit de Eerste en Tweede kamer. Zij keuren de wetten goed.
  
• De uitvoerende macht bestaat uit de regering. Zij voeren de wetten uit.
• De rechterlijke macht bestaat uit de rechters.  Zij bepalen of de burgers zich aan de wet heeft gehouden.

wetgevende macht

uitvoerende macht

rechterlijke macht

beoordeeld of burgers of overheid wetten hebben overtreden 

regering is hiervoor verantwoordelijk

doet uitspraak in conflicten

ze controleren of of men zich aan de regels houden

maakt wetten en regels

Wie bedenkt de regels t.a.v. Corona?
Wie controleert dit?
Wie straft bij overtreding?

onafhankelijke rechtspraak

Rechters moeten niet kunnen worden ontslagen omdat de regering het niet eens is met een bepaalde uitspraak. In de grondwet staat daarom dat rechters in Nederland voor het leven worden benoemd. Dat betekent dat zij niet zomaar kunnen worden ontslagen. Alleen de hoogste rechterlijke macht in Nederland, de Hoge Raad, kan rechters in bijzondere gevallen ontslaan.

Een rechter moet recht spreken op basis van wetten, verdragen en jurisprudentie (en niet op basis van persoonlijke overtuigingen).In functie dragen rechters vaak een toga, een kledingstuk dat de nadruk legt op het ambt – in dit geval het beroep van rechter – en niet op de persoon. Want het doet er niet toe of de rechter een man of een vrouw is en welke godsdienstige of politieke opvattingen hij of zij heeft.

Rechters mogen niet zomaar allerlei bijbanen of nevenfuncties hebben. Daar zijn strikte richtlijnen voor. Bepaalde functies kunnen namelijk de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter in gevaar brengen of het vertrouwen in de rechtspraak schaden. Rechters zijn ook verplicht om hun nevenfuncties openbaar te maken.

De vier belangrijkste onderdelen van een rechtsstaat zijn: 

1. Grondrechten 

2. Scheiding der machten 

3. Legaliteitsbeginsel 

4. Onafhankelijke rechtspraak

Leerdoelen check

• Je weet wat een rechtsstaat inhoudt.
• Je kan uitleggen wat de Grondwet is en wat grondrechten zijn.
• Je weet welke drie machten er in Nederland zijn.