Module 2: Rechtsstaat

• Burgerschap
• MBO
• Studiejaar 1,3

De rechtsstaat

Leerdoelen

Aan het einde van de les:

• weet je wat een rechtsstaat inhoudt en wat de 4 belangrijkste onderdelen van een rechtsstaat zijn.
• kan je uitleggen wat de Grondwet is en wat grondrechten zijn (hier gaan we de volgende les dieper op in)
• weet je welke drie machten er in Nederland zijn.
  

Begrippen

• Een rechtsstaat is een land waarin de burgers door grondrechten beschermd worden tegen de macht van de staat.
  
• Grondrechten zijn rechten van burgers tegenover de staat en tegenover elkaar.
  
• In de Grondwet staan deze vrijheden en rechten benoemd.

Is Nederland een rechtsstaat?
Waarom wel / waarom niet

De vier belangrijkste onderdelen van een rechtsstaat zijn: 

1. Grondrechten 

2. Scheiding der machten 

3. Legaliteitsbeginsel 

4. Onafhankelijke rechtspraak

Grondrechten

Aanspraken en vrijheden de de burger heeft tegenover de overheid. 

Dus wat zijn je rechten en plichten.

Er wordt onderscheid gemaakt in klassieke grondrechten en sociale grondrechten. 
Wat weet jij hierover?

Klassieke grondrechten

Wat zijn klassieke grondrechten?

Gaan over de vrijheden van burgers

Vrijheid van meningsuiting en vrijheid van godsdienst

Waarom? Om de macht van de overheid te beperken en garanderen de burgers bemoeienis van de overheid

Zaken waarbij de overheid zich moet onthouden

Sociale grondrechten

Sociale grondrechten

Verplichtingen die de overheid heeft ten op zichtte van de burger. 

De overheid is verplicht om zorg te dragen voor de bestaandszekerheid van de bevolking.

Overheidsoptreden wordt juist verwacht

'Grondrechten zijn niet absoluut':
Wat betekent dit?

Wanneer de overheid grondrechten mag beperken?
Noem een voorbeeld

Recht op huisvestiging is een:

1. klassiek grondrecht
2. sociaal grondrecht

Vrijheid van godsdienst is een:

1. sociaal grondrecht
2. klassiek grondrecht

Kunnen wij leven zonder grondrechten?

Scheiding van de macht

In de rechtsstaat is de macht verdeeld in drie delen:

• De wetgevende macht bestaat uit de Eerste en Tweede kamer. Zij keuren de wetten goed.
  
• De uitvoerende macht bestaat uit de regering. Zij voeren de wetten uit.
• De rechterlijke macht bestaat uit de rechters.  Zij bepalen of de burgers zich aan de wet heeft gehouden.

wetgevende macht

uitvoerende macht

rechterlijke macht

beoordeeld of burgers of overheid wetten hebben overtreden 

regering is hiervoor verantwoordelijk

doet uitspraak in conflicten

ze controleren of of men zich aan de regels houden

maakt wetten en regels

Legaliteitsbeginsel

Het legaliteitsbeginsel gaat over twee dingen: ten eerste moet alles wat de overheid doet, gebaseerd zijn op de wet. Ten tweede mogen (de meeste) nieuwe wetten niet met terugwerkende kracht worden toegepast.

A. Elk handelen van de overheid moet een basis hebben in de wet.

B. (De meeste) wetten mogen niet met terugwerkende kracht worden toegepast.

Fatima en Lisa hadden gister rokjes aan, vandaag hebben ze beide een broek aan. Vandaag is er een nieuwe wet ingevoerd. Meisjes mogen geen rokken meer dragen. Fatima en Lisa worden hiervoor gestraft, mag dit?

1. Ja, dat mag.
2. Nee, dat mag niet.
3. Hangt van de situatie af.

Onafhankelijke rechtsspraak

In een rechtsstaat komen rechters op een onafhankelijke en onpartijdige manier tot hun oordeel. Er bestaan verschillende regelingen die daarvoor zorgen:

• Rechters mogen niet zomaar allerlei bijbanen of nevenfuncties hebben. Daar zijn strikte richtlijnen voor. In een rechtsstaat komen rechters op een onafhankelijke en onpartijdige manier tot hun oordeel. 
  
• Rechters moeten niet kunnen worden ontslagen omdat de regering het niet eens is met een bepaalde uitspraak. In de grondwet staat daarom dat rechters in Nederland voor het leven worden benoemd.
  
• Een rechter moet recht spreken op basis van wetten, verdragen en jurisprudentie (en niet op basis van persoonlijke overtuigingen).

Opdracht

Zoekplaat

Grondrechten

Reader

Leerdoelen check

• Je weet wat een rechtsstaat inhoudt en wat de 4 belangrijkste onderdelen zijn.
• Je kan uitleggen wat de Grondwet is en wat grondrechten zijn.
• Je weet welke drie machten er in Nederland zijn.
• Post'its op het bord met antwoorden.