Spelling - aan elkaar of los (paragraaf 6 -9)

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Spelling

Uitleg: Aan elkaar of los?

Tot nu toe behandeld

Werkwoordspelling

Interpunctie

Hoofdletters

Meervoudsvorming

Tussenklanken in samenstellingen

Verkleinwoorden

Woorden los of aan elkaar?

Het gebruik van het liggend streepje

Wanneer aan elkaar (blz. 176):

• Samenstellingen van twee of drie woorden: bagagedrager, fietspomp,   goedgehumeurd,  
• Samenstellingen van woorden die vaak met elkaar voorkomen: lesgeven, koffiedrinken, 
  
• Getallen tot duizend (in letters) en samenstellingen met honderd en duizend: drieëntwintig, achthonderdtien, twintigduizend. Maar: drie miljoen, vijf miljard.
  
• Combinaties van voorzetsels / voorzetsels en bijwoorden: voorin, dichtbij
• Voornaamwoordelijke bijwoorden die bestaan uit er, hier, daar, waar + vz: eronderdoor, hiertegenover, daarover, waarheen, waarbij.
  

Welk woord is juist gespeld?

1. Rode bessenjam
2. Spoedeisendehulp
3. Lange afstandsloper
4. Goedgehumeurd

Welk woord is juist gespeld?

1. viool spelen
2. bagage drager
3. erbovenop
4. achthonderd tien

Welk woord is juist gespeld?

1. erop uittrekken
2. erop uit trekken
3. er opuittrekken
4. eropuit trekken

Welk woord is juist gespeld?
(roest+vrij+stalen+pannen)

1. roest vrijstalenpannen
2. roestvrij stalenpannen
3. roestvrijstalen pannen
4. roest vrijstalenpannen

Welk woord is juist gespeld?

1. korte termijnplanning
2. korte termijn planning
3. kortetermijnplanning
4. kortetermijn planning

Kies de juiste spelling: Mijn fiets stond.... (meerdere antwoorden)

1. Dichtbij
2. Dichtbij de kerk
3. Dicht bij
4. Dicht bij de kerk

Liggend streepje (blz. 177-178)

• Als koppelteken: Bij (uitspraak)problemen in een samenstellingen 
• Als weglatingsteken: je laat een (gedeelte) van een woord weg en vervangt het door een liggend streepje
• Als afbreekteken: aan het eind van de zin, tussen twee lettergrepen.

Liggend streepje- koppelteken 1

Bij klinkerbotsing:

• autoongeluk => auto-ongeluk
• naapen => na-apen
• zeeeend => zee-eend

Bij samenstellingen met letters, cijfers en andere tekens en samenstellingen met Sint of St.: 

• NS-personeel, 06-nummer, %-teken, Sint-Pancras

Liggend streepje - koppelteken 2

In combinaties met de voorvoegsels adjunct-, aspirant-,ex-, interim-, niet-, non-, oud-.

• Ex-vrouw, aspirant-lid, non-response

bij de volledige naam van gehuwde vrouwen:

• Voorbeeld: Mevrouw Smit-De Boer

bij gelijkwaardige delen zoals combinaties van titels en beroepen:

• minister-president, chef-kok, PSV-Ajax

Liggend streepje - koppelteken 3

Voor een hoofdletter

• oer-Hollands, de commissie-Van Dam, on-Amerikaans

Bij aardrijkskundige delen of woorden daarvan afgeleid

• Noord-Holland, de Zuid-Limburgse docent

In woordgroepen die anders onoverzichtelijk worden, ook meerdere streepjes: 

• kant-en-klaarmaaltijd, huis-aan-huisblad, woon-werkverkeer, olie-en-azijnstel

Welk woord is juist gespeld?

1. diploma-bijeenkomst
2. giro-rekening
3. arbodienst
4. pabo-student

Kies de juiste spelling

1. anti-discriminatiewet
2. antidiscriminatie-wet
3. vwo-leerling
4. vwoleerling

Kies de juiste spelling.

1. Noord-oostlimburg
2. zwart-wit-foto
3. mede-oprichter
4. chef-kok

Liggend streepje - weglatingsteken

Zet een streepje op de plaats waar een deel van het woord is weggelaten: voor- en achterdeuren, binnen- en buitenland, 

douche-, garage- en keukenraam

Maar: oude en nieuwe boeken.

Liggend streepje - afbreekteken

Als het niet meer op de regel past;

Afbreken tussen twee lettergrepen.

Het is raar, maar  in onze woonkamer staan twee dezelfde ban-

ken.

                                                                                         Ik houd van tomaten-

                                                                                           soep.

Kies de juiste spelling

1. vwo- en havo-leerlingen
2. vwo- en havoleerlingen
3. vwo leerlingen en havo leerlingen
4. vwo en havo-leerlingen

Kies de juiste spelling.

1. oude- en nieuwe wegen
2. Keel, neus en oorarts
3. autoin- en verkopers
4. carnavalsfeesten en - optochten

Welk woord is juist afgebroken? (Meerdere antwoorden juist)

1. ban-gste
2. konin-gin
3. koning-in
4. bang-ste

Aan de slag!

4H: Maak opdracht 16 t/m 21

4V: Maak opdracht 9 t/m 11 op p.176 t/m 178 

Trema

Voorkomt uitspraakproblemen bij woorden die GEEN samenstelling zijn.

Kies de juiste spelling:

1. Geölied
2. Electriciën
3. Geruïneerd
4. Geäutoriseerd

Trema

• Plaats je altijd op de eerste letter van de volgende lettergreep: geërgerd, drieën.

LET OP bij:

•  –eum, -iing, -cien en -ieus: museum, begroeiing, elektricien, dubieus.
•  –bea.., geo.., beo...: beantwoorden, geautoriseerd, beoefenen, geolied,
• MAAR  geë-, geï-, geü-: geërgerd, geürineerd, geïrriteerd.

Kies de juiste spelling:

1. Officiëel
2. Begroeiïng
3. ideëen
4. conciërge

Apostrof

Gebruikt als weglatingsteken en om uitspraakproblemen te voorkomen:

Apostrof

1. Op de plaats van de weggelaten letter: m’n, z’n, ‘t, ‘s winters, ‘s-Gravenhage.
2. Op de plaats van een weggelaten bezits-s: Frits’ fiets
3. Om uitspraakproblemen bij het meervoud en bezitsaanduidingen te voorkomen: Marja’s parfum, Benno’s sieraden, MAAR als er geen uitspraakproblemen zijn, dan schrijf je de ‘s’ vast: Tims broek, Jannekes publicaties.
4. Bij verkleinwoorden eindigend op -y (uitspraak: ie): pony'tje
5. In afleidingen van letter- en cijferwoorden: vmbo’er, CDA’er, 55+’er, sms’en, ge-sms’t.

Let op: afleidingen van letterwoorden die je als woord uitspreekt, schrijf je zonder apostrof (havoër) en in samenstellingen met een letter- of cijferwoord zet je geen apostrof maar een liggend streepje: vwo-leerling, CDA-voorzitter.

Kies de juiste spelling:

1. Lieke's boek
2. Liekes boek

Kies de juiste spelling

1. A4-tje
2. vwoër
3. havo'er
4. havoër

Kies de juiste spelling:

1. Cowboy'tje
2. Renate's boek
3. Baby'tje
4. sms-en

Sommige of sommigen?

Is onderstaande zin juist of onjuist?
Sommige leerlingen vinden spelling moeilijker dan andere.

1. Onjuist
2. Juist

Vul de juiste vorm in: Sommige(n) dieren zijn liever dan andere(n).

Sommige of sommigen?

Geldt ook voor woorden als enkele(n), vele(n), alle(n), beide(n).

■Schrijf ‘sommige’ wanneer:

(1)het terugslaat op een dier of ding óf

(2)het bijvoeglijk gebruikt is.

■Schrijf ‘sommigen’ wanneer:

(1) het zelfstandig gebruikt wordt én het betrekking heeft op personen.

Sommige of sommigen?

Een woord wordt zelfstandig gebruikt als je achter het woord geen zelfstandig naamwoord uit de zin in kunt vullen.

Bijvoeglijk:

De treinreizigers waren boos op de NS en sommige eisten een schadevergoeding.

want: De treinreizigers waren boos op de NS en sommige (treinreizigers) eisten een
schadevergoeding.

Zelfstandig: ‘Wij hebben het vertrouwen verloren’, zeiden de journalisten, die allen
van mening waren dat de militairen de situatie in Kunduz te gunstig voorstelden.

want:‘Wij hebben het vertrouwen verloren’, zeiden de journalisten, die allen journalisten van mening waren dat de militairen de situatie in Kunduz te gunstig voorstelden.

Is onderstaande zin juist of onjuist?
Van die mensen zou ik er beste enkelen weg willen sturen.

1. Juist
2. Onjuist

Is onderstaande zin juist of onjuist?
Ik heb twee opa's. Beide komen trouw op mijn verjaardag.

1. Juist
2. Onjuist

Aan de slag!

Maken op blz. 178 - 180:

• opdracht 9 (1 t/m 10)
• opdracht 10
• opdracht 12 (1 t/m 10)
• opdracht 13