3.3 Water op aarde

• Mens & Maatschappij
• Middelbare school
• vmbo k, t
• Leerjaar 2

Leerdoelen

1. Weet je hoe water verdeeld is over de aarde en hoe de waterkringloop werkt;

2. begrijp je hoe rivieren die uit gletsjers zijn ontstaan verweringsmateriaal verplaatsen

3. kun je uitleggen welke verschillen er zijn tussen gletsjerrivieren, regenrivieren en gemengde rivieren

4. begrijp je waarom er in Nederland veel grind, zand en klei door de rivieren wordt afgezet. 

Waarom wordt de aarde wel de blauwe planeet genoemd?

Samen lezen 106

1. Samen lezen leerstof '' De blauwe planeet ''

Pak een markerstift en markeer belangrijke woorden/zinnen/begrippen

Waterfeiten

• 70% water
• 30% land
• 97% zout 
• 3 % zoet 

Het zoete water zit in 

ijskappen, grondwater 

rivieren, meren en waterdamp in de lucht.

Wat drijft de waterkringloop aan?

1. De zon
2. De wolken
3. Het water
4. De sneeuw in de bergen

De waterkringloop begint met.......

1. condenseren
2. verdampen
3. infiltratie
4. erosie

Hoe ontstaat neerslag?

1. water wordt verwarmd,
2. water verdampt,
3. warme lucht met water

damp stijgt op,

4. warme lucht met waterdamp koelt af,
5. afgekoelde waterdamp vormt stoom/wolken.

De waterkringloop

• Bij de korte kringloop valt de neerslag regelrecht in zee terug.
  
• Bij de lange kringloop valt de neerslag op het land en gaat het water via een 'omweg' terug naar zee.

condensatie

Infiltreert 

Bij de korte kringloop valt de neerslag regelrecht in zee terug.

Bij de lange kringloop valt de neerslag op het land en gaat het water via een 'omweg' terug naar zee.

Zoet water 

Zout water 

gletsjers 

rivieren 

97%

zeeën

3%

meren 

rivieren

in de bodem

ijs 

waterdamp

oceanen 

ijskappen en gletsjers 

grondwater 

oppervlakte

water

overig 

30,1%

0,9%

68,7%

0,3%

Zelf aan de slag

1: Wat: Maak opdracht 1 t/m 3 cursus 3.3

2. Hoe: Zelfstandig (zachtjes overleggen met buurman/vrouw mag)

Hoelang: 15 min

Klaar: Lees leerstof Hoog in de bergen blz 108

Daarna: Samen nakijken

Opdrachten maken Kringloop

Teken het verloop van de (lange) waterkringloop na en geef de uitleg bij elke stap wat er gebeurd Gebruik daarbij de woorden:

1. Verdamping

2. Condensatie

3. Wolkvorming

4. Neerslag

5. Infiltratie in de bodem / afstroming in de zee of rivier

Opdrachten maken Kringloop

Hoe: Zelfstandig maken

Hoelang: 20 min

Klaar: Laat docent controleren en ga verder met de opdrachten in het boek

Samen lezen blz 108

Leerstof '' Hoog in de bergen''

Pak een markeerstift en markeer belangrijke woorden/zinnen /begrippen

Omstandigheden  in de bergen

Koud in de bergen. Daardoor zijn de toppen vaak wit           eeuwige sneeuw en gletsjers.

Ontstaat van een gletsjer

• neerslag valt als sneeuw,
• er ontstaat een dikke laag sneeuw,
• door de druk verandert het in ijs,
• het ijs schuift naar beneden.

In het dal is het warmer en daar smelt het ijs.

Wat is een gletsjer?

1. Lange banen van ijs
2. Een groot pak sneeuw
3. Een land bedekt met ijs
4. IJs dat snel smelt

Wat is een gletsjerrivier?

• Sneeuw glijdt van de berg
• Smelt onderweg
• Smeltwater vormt een rivier

www.nu.nl

Verwering in de bergen

Verwering is het langzaam afbrokkelen van gesteente.

• Vorstverwering

Materiaal wat loskomt bij verwering noemen ze verweringsmateriaal.

Stap 1: water loopt in scheuren

Stap 2: water bevriest

Stap 3: water zet uit wanneer het bevroren is --> ijs

Stap 4: het ijs duwt de scheur verder uitelkaar

Zelf aan de slag

1. Maak opdracht 4 t/m 6 blz 108 -109

Hoe: Zelfstandig (overleggen met buurman/vrouw mag zachtjes)

Hoelang: 15 min

Klaar: Ga nakijken en verbeteren en laat docent zien

Lees daarna leerstof '' Soorten rivieren''

Planning

1. Uitleg 3.3

2. Zelf aan de slag

3. Afsluiting

Leerdoelen

1. Weet je hoe water verdeeld is over de aarde en hoe de waterkringloop werkt;

2. begrijp je hoe rivieren die uit gletsjers zijn ontstaan verweringsmateriaal verplaatsen

3. kun je uitleggen welke verschillen er zijn tussen gletsjerrivieren, regenrivieren en gemengde rivieren

4. begrijp je waarom er in Nederland veel grind, zand en klei door de rivieren wordt afgezet. 

Samen lezen blz 109 & 110

Leerstof '' Soorten Rivieren '' & Leerstof ''Bijna bij de zee''

Pak een markeerstift en markeer belangrijke woorden/zinnen/begrippen

Drie soorten rivieren 

gletsjerrivier

regenrivier

gemengde rivier

Kenmerken van de rivier

Bovenloop

• In de bergen
• Bron van de rivier = smeldende gjetsjer 
• Rivier stroom heel snel
• Veel erosie door stenen
• Smal riviertje

Middenloop

• Rivier stroom minder snel
• Daardoor sedimentatie van de zwaar verweringsmateriaal zoals grind
• Rivier wordt steeds breder
• Rivier begint te slingeren = meanderen 

Benedenloop

• Stroomsnelheid van de rivier is langzaam
  
• Daardoor sedimentatie van licht verweringsmateriaal zoals zand en klei
  
• Rivier meanderd 
  
• Brede rivier (soms wel 100m)
• De rivier stroom de zee in = monding

Stroomgebied

Stroomgebied = een gebied waar al het regenwater en smeltwater via hoofdrivier en haar zijrivieren wordt afgevoerd.

De vier stroomgebieden van Nederland

• Maas
• Rijn
• Schelde 
• Eems

Waterscheiding

Elk stroomgebied wordt begrenst door de waterscheiding.

Welke rivier is wat? 

Maas

regenrivier

Schelde

regenrivier

Eems

regenrivier

Rijn

Gemengde rivier

Je kan kijken hoe hoog het is waar de rivier begint.

Nee, andere plekken in het stroomgebied kan veel regen vallen

Welke rivier zie je op de afbeelding hiernaast?
Welke soort rivier is dit?

1. regenrivier
2. smeltwaterrivier
3. gletsjerrivier
4. gemengde rivier

de Maas is een

1. regenrivier
2. gletsjerrivier

Wat is sedimentatie?

1. Het afzetten van materiaal door de rivier of zee
2. Het sneller stromen van de rivier in de bergen
3. Het ontstaan van een delta
4. Het afremmen van de rivier in de benedenloop

Verweringsmateriaal op transport 

• water
• wind
• ijs

Verweringsmateriaal op transport in water, wind en ijs kan er erosie ontstaan. Het is net schuurpapier, die het landschap veranderd.

Wat ontstaat er?

• V-dalen door rivieren 
  
• U-dalen door gletsjers

Bron

Benedenloop

Bovenloop

Monding 

Middenloop

 Sedimentatie

Erosie

Zelf aan de slag

Wat: opdracht 7 t/m 11 blz 109 - 110- 111

Hoe: Zelfstandig (zachtjes overleggen met buurman/vrouw mag)

Hoelang: 15 min

Klaar: Ga nakijken en verbeteren (laat docent aftekenen)

Maak daarna de herhalingsopdrachten blz 112

Huiswerk

Opdrachten 1 t/m 11 cursus 3.3 afmaken en blz 112 herhalingsopdrachten afmaken

Erosie door water

Door het snel stromende water en verweringsmateriaal onstaat er een V-dal

Erosie door ijs

Als het ijs is weg gesmolten blijft er een U-dal over