1.2 Prikkels

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

H1 Gedrag

Deze les:

- Startquiz

- 1.1 Gedrag en overleven, leerdoel 3

- Maken en bespreken opdrachten 1.1

- 1.2 Prikkels, leerdoelen 4 t/m 6

Wat is gedrag?

1. Alles wat een mens doet
2. Alles wat een dier doet
3. Alles wat een mens of dieren doet
4. Het observeren van dieren

Wat is GEEN voorbeeld van gedrag

1. Leerling slaapt in de les.
2. Een vleesetende plant vangt een vlieg
3. Hond rolt in het gras.
4. Vogel zit stil op een tak.

Wat is een signaal?

1. Een handeling
2. Een boodschap voor soortgenoten

Is het grommen van een hond een signaal voor een kat?

1. JA
2. NEE

Het signaal van deze hond is een

1. geur
2. kleur
3. geluid
4. beweging

Wat is dit voor
gedrag

1. territoriumgedrag
2. Broedzorg
3. baltsgedrag
4. imponeergedrag

De futen op het plaatje zijn bezig met baltsgedrag.

1. Dit is een vorm van ritueel gedrag
2. Dit is een vorm van territorium gedrag
3. Dit is een vorm van dreiggedrag
4. Hiermee wordt de rangorde bepaald

Rangorde

• Dieren die in groepen leven
• Dominante dieren, ondergeschikte dieren
• Rangorde is af te lezen door signalen

Rangorde is belangrijk voor rust in de groep, voorkomen van conflict en een taakverdeling. 

0

Wie is de meest dominante aap?

0

Territorium

Het gebied waar een dier leeft

Waarom hebben dieren een territorium? 

Hebben wij een territorium? 

Dreiggedrag

Op de grens van het territorium vertonen dieren vaak dreiggedrag

Waarom gaan ze niet meteen in de aanval?

Territorium gedrag

Hanengevechten zijn op het eiland Bali nog steeds een toeristische trekpleister. Twee hanen met aan de poten vlijmscherpe messen gebonden, gaan elkaar te lijf tot de dood van een van de dieren erop volgt.

Waardoor leidt een kleine arena bij de vechtende hanen tot meer agressie?

Twee soorten gedrag zijn: baltsgedrag en territoriumgedrag.
Tot welk soort gedrag behoort het kwaken van de kikkers zoals in de tekst beschreven wordt?

1. Alleen tot baltsgedrag
2. Alleen tot territoriumgedrag
3. Zowel baltsgedrag als territoriumgedrag

Opdrachten

• Lezen 1.1 Territoriumgedrag + maken opdr. 13 t/m 17
  
• Nakijken/bespreken 1.1

Leerdoelen

1. Je licht de sociale functies van gedrag toe en de rol in het vergroten van overlevingskansen. 

2. Je herkent de sociale functies van rituelen en signalen. 

3. Je beschrijft hoe territoriumgedrag de overlevingskansen voor het individu vergroot.

Opdracht: Neem het leerdoel over en beantwoord in eigen woorden. Noteer in schrift of maak een digitaal document. Lever in voor feedback. 

Leerdoelen 1.2 Prikkels

4. Je herkent verschillende typen prikkels die een rol spelen bij het ontstaan van gedrag.

5. Je legt uit hoe motivatie en drempelwaarde de reactie op een prikkel bepalen.

6. Je herkent aangeboren en aangeleerd gedrag.

Wat veroorzaakt gedrag?

Gedrag kent verschillende vormen:

We maken onderscheid tussen:

Aangeboren gedrag (bij geboorte aanwezig/ erfelijk)

Aangeleerd gedrag (door ervaring/ leerproces ontstaan)

Voorbeeld?

Wat veroorzaakt gedrag?

Gedrag: is de respons op een prikkel

Wat veroorzaakt gedrag? (prikkels)

Gedrag begint altijd met een prikkel

Prikkels zijn:

• Inwendig (vanuit het lichaam)
• Uitwendig (vanuit omgeving)

Inwendige prikkels

Honger

Dorst

Hormonen

Emotie

Uitwendige prikkels

Geur

Gedrag van anderen

Geluid

Kleur

Beweging

Pijn

Vormen samen de motiverende factoren

Wat veroorzaakt gedrag? (motivatie)

Motivatie = de bereidheid om een bepaald gedragssysteem uit te voeren

De motivatie wordt bepaald door de inwendige en uitwendige prikkels

Motivatie = prikkelsterkte inwendig + prikkelsterkte uitwendig

Voorbeeld

Motivatie

Periodieke invloeden

Interne prikkels worden geregeld door hormoonstelsel en zenuwstelsel. Dit beïnvloedt weer motivatie voor bepaald gedrag. 

Concentratie hormonen beïnvloeden bijvoorbeeld voortplantingsgedrag. Deze hormoonspiegels kunnen gedurende een cyclus/seizoenen variëren. 

Wat is motivatie?

1. De bereidwilligheid om een gedrag uit te voeren
2. De opeenstapeling van prikkels die leiden tot bepaald gedrag
3. De som van alle inwendige en uitwendige prikkels
4. Het vermogen om een gedrag uit te voeren

Sommige apen hebben geleerd hoe je noten kunt kraken. Dit zorgde ervoor dat ze een nieuwe bron van voedsel hadden en dus hun overlevingskansen werden verhoogt.

De apen leren hun nakomelingen hoe ze ook noten moeten kraken door het aan ze voor te doen.

1. Aangeboren gedrag
2. Aangeleerd gedrag

Nico Tinbergen (1907-1988)

Sleutelprikkel: een prikkel waarop altijd hetzelfde gedrag volgt.

EXPERIMENT PIKGEDRAG BIJ MEEUWENKUIKENS

Een Meeuw braakt voedsel op om zijn kuiken te voeden.

Dit doet de meeuw pas als het kuiken naar de rode vlek op de snavel vlek pikt.

Onderzoeksvraag: 

Is de rode snavelvlek een sleutelprikkel voor het pikgedrag van meeuwenjongen? 

Resultaten van het experiment met 100 kuikens

Is de rode snavelvlek een sleutelprikkel?

1. Ja
2. Nee

Supernormale prikkel: versterkte sleutelprikkel, leidt tot een versterkte respons

Huiswerk

• Maken 1.2 opdr. 21 t/m 24
• Samenvatten leerdoelen 4 t/m 6
• Slim stampen begrippen 1.1 en 1.2