Domein Aarde

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 6

Vandaag

Uitleg domein Aarde

Aarde: wat moet je kunnen? Aandachtspunten

• Het actualiteitsbeginsel: the present is the key to the past. (Het uitgangspunt dat fysische processen zoals die nu plaatsvinden in het verleden ook zo plaatsvonden).
• Platentektoniek is een systeem van interacties tussen delen van de aardkorst. De beweging en de interactie worden veroorzaakt door de interne hitte van de aarde.
• Plaatbewegingen zijn het resultaat van een duwkracht vanuit de (mid)oceanische rug (ridge push) en een trekkracht als gevolg van het wegduiken van de oceanische korst bij een
• subductiezone (slab pull). Door endogene processen ontstaan vulkanen, aardbevingen en
• gebergten en de bijbehorende geomorfologische verschijnselen. Het eruptietype van een vulkaan weerspiegelt zich in de vorm.

Aarde: wat moet je kunnen? Aandachtspunten

• Door verwering en erosie worden gesteenten afgebroken. Het verweringsmateriaal wordt getransporteerd en elders gesedimenteerd.
• De verweringsvorm die overheerst in een gebied wordt hoofdzakelijk bepaald door de klimatologische omstandigheden.
• In de aride zone overheerst in het algemeen mechanische verwering.
• In de aride zone wordt verweringsmateriaal door gebrek aan vegetatie minder goed vastgehouden dan in de gematigde zone.
• Stroomsnelheid en transportmechanisme bepalen de korrelgrootte(verdeling) van het sediment.

Aarde: wat moet je kunnen? Aandachtspunten

• Veranderingen van het aardoppervlak ontstaan door de opbouwende werking van endogene processen en de afbrekende werking door exogene processen.
• Door platentektoniek ontstaan gebergten. De gesteenten in deze gebergten worden onder invloed van met name de hydrologische kringloop afgebroken.
• Het verweringsmateriaal uit gebergten wordt onder invloed van met name de hydrologische kringloop getransporteerd naar lager gelegen gebieden en daar gesedimenteerd.
• Stollings- en sedimentgesteenten kunnen onder langdurige invloed van hoge druk en/of warmte omgezet worden tot metamorfe gesteenten.
• Platentektoniek, de gesteentekringloop en de hydrologische kringloop spelen zich af op verschillende tijd- en ruimteschalen.

Stukje theorie

Divergente bewegingen 

transforme bewegingen 

 Convergente bewegingen

 Vulkanen

Vulkanen bij divergente en convergente plaatgrenzen...

maar die zijn niet hetzelfde...

waarom soms effusief en waarom soms explosief? 

Schildvulkaan

1. Divergente plaatgrens
2. ontstaan opening
3. uitvloeien magma met weinig gas
4. weinig druk
5. rustige uitvloeiende lava
6. vlakke helling, schildvormig 

Stratovulkaan

1. subductie 
2. een combinatie van smeltende korsten, sediment, gas
3. stroperige en gasrijke magma
4.  hoge druk 
5.  explosieve uitbarstingen
6. steile vulkaan

Paar vragen...

• Hoe functioneert het systeem aarde?
• Welke groepen gesteenten zijn er en hoe ontstaan ze?
• Door welke processen wordt het aardoppervlak afgevlakt?
• Wat is de invloed van erosie, massabewegingen en sedimentatie op de vorming van het aardoppervlak?

Opfrissen

Endogene processen = vormen het landschap op aarde 
                                                        (zoals bergen)

Exogene processen = breken het landschap af 
                                           (door verwering en erosie)

Opfrissen

Processen staan niet los van elkaar --> systeem aarde 

Korte recap H2

Een jong plooiingsgebergte, ontstaan door endogene krachten

Een oud gebergte, de spitse toppen zijn afgevlakt door verwering en erosie

Opfrissen

Ontstaan van type stenen:

Gesteentekringloop

• Sedimentgesteente
• Stollingsgesteente
• Metamorfe gesteente

Opfrissen

• Mechanische en chemische verwering
  
  
• Verweringsmateriaal wordt getransporteerd door wind/water/ijs 
  
  
• Erosie = schurende werking van materiaal, transport
  
  
• Sedimentatie = materiaal wordt ergens neergelegd  

Paar vragen...

• Hoe functioneert het systeem aarde?
• Welke groepen gesteenten zijn er en hoe ontstaan ze?
• Door welke processen wordt het aardoppervlak afgevlakt?
• Wat is de invloed van erosie, massabewegingen en sedimentatie op de vorming van het aardoppervlak?

Endogene processen

Exogene processen

Aardkorst

Basalt -> oceanische korst -> zwaar

Graniet -> continentale korst -> lichter

Midoceanische rug -> onderwatergebergte

Diepzeetroggen -> oceanische korst duikt onder continentale korst

Platentektoniek

3 soorten bewegingen

- convergent

- divergent

- transform

 Vulkanisme

Divergerende platen

• Effussief
  
  

Convergerende platen

• Explosief
  
• Stratovulkanen

Intrusies

• In vast gesteente
• Niet aan oppervlakte

 

Hotspots

• Zwakke plekken in aardkorst
• Magma komt naar boven

Hotspot

 Aardbevingen

Trillingen in de aarde

Hypocentrum

Epicentrum

Schaal van Richter -> Magnitude

Schaal van Mercalli -> Intensiteit

Gesloopt gesteente

Verwering

Fysische verwering: 

• Vorstverwering
• Insolatie
• Biologische verwering

 Chemische verwering:

• H2O -> oplossen
• CO2 -> oplossen in zuur water
• O2 -> oxideren

Fysische en chemische verwering

Fysische verwering

Verbrokkelen van gesteente

bevriezen van water / temperatuurwisseling / werking van wortels

Chemische verwering

Oplossen van gesteente

inwerking water / zuren / zuurstof

Invloed van het klimaat

Verweringsmateriaal in beweging

Verweringsmateriaal in beweging?

Door zwaartekracht.

Soorten aardverschuivingen:

• Vallend gesteente
• bergstorting
• puinlawine
• modderstroom

Verweringmateriaal op transport

Transporteurs

• Rivierstelsels
• IJs
• Wind
• Zeestromingen en golven 

Erosie

Uitschuren gesteente

riviererosie: bovenloop rivier

middenloop rivier

Erosie

U en V-dal

Gletsjer: morene

riviererosie: horizontale erosie

Verticale erosie

Sedimentatie

Delta

Estuarium

Sedimentgesteente

Te herkennen aan:

• Laagjes
• Fossielen
  
  

Grind -> conglomeraat

Zand -> zandsteen

Klei -> schalie -> leisteen

kalkskeletjes/schelpen -> kalksteen

Soorten gesteente

- Stollingsgesteente

      -> afkoelen en stollen van magma

- Sedimentgesteente

      -> Ophoping van verweringsmateriaal

- Metamorf gesteente

     -> gesteente blootgesteld aan druk en hitte

Systeem Aarde

Systeem Aarde

Landschapszones

Ligging landschapszones ≈ klimaatgebieden

Het tropisch regenwoud

Tropisch regenwoud

Steppe

Droog (aride) gebied 

• Neerslag: 250 tot 500 mm per jaar
• Kort gras, lage struiken
• Grootste deel van Australië

Woestijn

Woestijn

De woestijn, zeer droog. Zo droog dat er geen plantengroei mogelijk is.

In sommige delen van de droge gebieden (aride zone) valt geen of bijna geen neerslag: minder dan 250 mm per jaar. Door de droogte groeit er helemaal niets. Dit noem je een woestijn. Vaak is er nog wat schaarse begroeiing van grassen en cactussen. Dat is de woestijnsteppe. Het ontbreken van planten komt door de droogte en dus niet door een onvruchtbare bodem. Planten en bomen groeien alleen op een plek waar water in de woestijn is. Dat is een oase

gematigde zone 

Gematigde zone

Landklimaat

Polaire klimaten

Toendraklimaat

Poolklimaat