Herhaling Rechtsstaat havo

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Herhaling Rechtsstaat

Rechtsstaat: 

een staat waarin burgers door grondrechten worden beschermd tegen machtsmisbruik en willekeur van de overheid

Publiekrecht

Regelt de relatie tussen burger en overheid.

Strafrecht, staatsrecht en bestuursrecht

Privaatrecht

Hoe burgers onderling met elkaar omgaan. 

Ook wel burgerlijk recht genoemd.

Naast vermogensrecht (alles wat in geld is uit te drukken) ook familierecht en ondernemingsrecht

Grondbeginselen

Trias Politica

Grondrechten

Legaliteitsbeginsel

Trias Politica

Montesquieu (1689-1755)

Wetgevende macht (ministers en parlement samen)

Uitvoerende macht (ministers)

Rechterlijke macht (onafhankelijke rechters)

Grondrechten

Klassieke grondrechten (overheid moet iets NIET doen, wel bij rechter afdwingbaar)

Sociale grondrechten (overheid moet WEL iets doen, niet bij rechter afdwingbaar)

Legaliteitsbeginsel

De overheid mag alleen beperkingen opleggen aan de vrijheid van burgers als die beperkingen in door parlement aangenomen wetten zijn vastgelegd

Wat gebeurt er na een misdrijf?

• Opsporing
• Officier van Justitie : rechtszaak ja/nee
• Rechter bepaalt schuldig ja/nee en  evt. straf

Opties OvJ

• Seponeren (niet erg genoeg, dader al streng genoeg gestraft, onvoldoende bewijs)
• Transactie  (boete, taakstraf). Voordeel: geen strafblad
• Strafbeschikking (schuld ligt vast; wel strafblad)
• Vervolgen (rechtszaak)

Verloop rechtszaak

Opening (rechter)

Tenlastelegging (OvJ)

Onderzoek (rechter)

Requisitoir (OvJ)

Pleidooi (advocaat)

Laatste woord (verdachte)

Vonnis  (rechter)

Welke straffen zijn er?

Hoofdstraffen: vrijheidsstraf, taakstraf, geldboete

Bijkomende straffen: intrekking rijbewijs, stadionverbod, beroepsverbod, contactverbod

Waarom straffen we?

Wraak en vergelding

Afschrikking

Voorkomen van eigenrichting

Resocialisatie (taakstraf)

Beveiliging van de samenleving

Verloop burgerlijke rechtszaak

Dagvaarding (eis)

Verweer

Zoeken onderlinge oplossing

Vonnis

Uitspraak van de rechter

• Rechter stelt eiser of gedaagde in het gelijk
• Evt. schadevergoeding (vermogensschade, immateriële schade)
• Evt. dwangsom
• Evt. loonbeslag

Juryrechtspraak

Jury is een groep burgers die namens de samenleving bepaalt of een verdachte schuldig is, of niet.

In de VS beslist de jury wel mee over de strafmaat

Bij doodstraf: unanimiteit

Juryrechtspraak

Nadelen:

• Juryleden laten zich te makkelijk leiden door emoties
• Gewone burgers hebben te weinig juridische kennis en ervaring

Doodstraf

Voordelen:

Afschrikking, veroordeelde kan geen misdrijven meer plegen, goedkoper

Nadelen: 

Overheid verlaagt zich tot niveau van moordenaar

Onherroepelijk. Afschrikking valt tegen.

Discussies over de rechtsstaat op 2 terreinen

• Botsende grondrechten
• Digitale technologie

Botsende grondrechten

Vrijheid van meningsuiting

Verbod op discriminatie

Vrijheid van godsdienst

Vrijheid van onderwijs

Digitale technologie overheid

Drones, slimme camera's, algoritmes

Kan enorm fout gaan: Toeslagenaffaire