5H 10.1 fossielen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

H10 EVOLUTIE

10.1 leerdoelen

Je kunt de volgende begrippen uitleggen:

fossielen - relatieve en absolute ouderdomsbepaling -  isotopen - halveringstijd - gidsfossielen - radioactief

Je moet kunnen uitleggen wat (radioactieve) isotopen zijn en welke rol ze spelen bij de halveringstijd.

Je moet de ouderdom van fossielen en aardlagen kunnen berekenen en bepalen met behulp van relatieve en absolute ouderdomsbepaling en je kent het verschil.

Je weet wat fossielen zijn en hoe ze ontstaan.

fossielen

• Resten en sporen (zoals afdrukken) van dode organismen uit het verleden.
  
• Ontstaan in omstandigheden waar reducenten geen kans hebben gekregen (gebrek aan vocht/ zuurstof).
  
• Afgezet onder laag zand, later steen (door druk), in ijs of barnsteen. 
  
• Fossielen geveb informatie over uitgestorven soorten.

50.000 jaar oud gemummificeerd wolvenjong in het ijs gevonden

Relatieve ouderdomsbepaling

• gebruik van gidsfossielen
• van gidsfossielen is de ouderdom bekend
• wordt een gidsfossiel gevonden, dan is de aardlaag (en/of andere onbekende fossielen) minstens even oud
• alleen soorten die kort hebben geleefd, op meerdere plekken op aarde
• de trilobiet, leefde 512-250 miljoen jaar geleden, in zee (dus op veel plekken)

Absolute ouderdomsbepaling

• Echte leeftijd bepalen m.b.v. radioactieve isotopen
  
• Isotopen zijn verschillende vormen van een element met ieder een eigen atoommassa 
  
• Koolstof: ¹²C - isotoop (stabiel) en ¹⁴C - isotoop (radioactief)
  

wikipedia

' Isotopen zijn atomen van hetzelfde chemische element, en dus met hetzelfde aantal protonen, waarin het aantal neutronen in de atoomkern verschilt. Volgens gangbare modellen bestaat een atoom uit een atoomkern met daaromheen een wolk van elektronen. De kern bestaat uit een aantal protonen en een aantal neutronen. Het aantal protonen bepaalt het atoomnummer van het element en ook de chemische eigenschappen. Het aantal neutronen bepaalt onder meer de stabiliteit van de kern en, samen met het aantal protonen, de atoommassa. Twee atomen met hetzelfde aantal protonen maar een verschillend aantal neutronen noemen we twee isotopen van hetzelfde element.' 

halveringstijd 

Een radioactief isotoop zoals ¹⁴C valt na enige tijd uit elkaar en verandert dan in een nieuw (dochter)isotoop, zoals ¹⁴N.

Halveringstijd = de tijd die nodig is om 50% van de radioactieve isotopen te laten vervallen tot het dochterisotoop. 

De halveringstijd van koolstof is 5736 jaar.

Je meet in een fossiel hoeveel ¹⁴C en ¹⁴N je aantreft, en in welke verhouding.

Stel: je treft 50% ¹⁴C en 50% ¹⁴N aan. Hoe oud is dit fossiel?

Isotopen met een halveringstijd/ waarde van duizenden tot miljoenen jaren zijn geschikt.

De radioactieve isotopen moet het organisme wel binnen hebben gekregen met zijn voeding. 

Juist of onjuist?
Een organisme dat bedolven raakt onder een laag sediment kan fossiliseren omdat de temperatuur erg laag is.

1. juist
2. onjuist

Juist of onjuist?
Een afdruk van een dier is nog geen fossiel.

1. juist
2. onjuist

Juist of onjuist

Gidsfossielen moeten voldoen aan de volgende voorwaarden:
1. korte tijd geleefd hebben
2. verspreid over de aarde voorkomen

1. juist
2. onjuist

Juist of onjuist

Het gebruik van gidsfossielen is een voorbeeld van relatieve ouderdomsbepaling.

1. juist
2. onjuist

Juist of onjuist

Na twee keer de halveringstijd zijn alle isotopen vervallen.

1. juist
2. onjuist

Stel dat een radioactief isotoop weglekt uit de aardlaag. Meet je dan een te lage of een te hoge ouderdom?

1. te hoge ouderdom
2. te lage ouderdom

Welk organisme heeft de grootste kans te fossiliseren?

1. een huisjesslak in een meertje
2. een naaktslak bedekt onder modder
3. een mossel in een meertje
4. een mossel bedekt onder modder

Welk(e) cijfer(s) geeft of geven een voorbeeld van een fossiel?

1. een versteende konijnenkeutel
2. een voetafdruk in de modder
3. een kippenpootje uit de winkel
4. een versteende afdruk van een varen

Fossielen van één diersoort komen in drie aardlagen voor. Is deze fossiel geschikt als gidsfossiel?

1. ja
2. nee

Stel dat een dochter element weglekt uit de aardlaag. Meet je dan een te lage of een te hoge ouderdom?

1. te hoge ouderdom
2. te lage ouderdom