6.1 Prikkels en gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 1

Welkom vandaag

Planning

• Lezen
• Toelichting theorie
• Vragen stellen

Neem plaats (volgens de plattegrond)

Tas op de grond

PC heb je nodig voor het inloggen bij ItsLearning.

Praktijktoets Microscoop:

TL: volgt houd ItsLearning in de gaten

Verslag 

Proefversie: 17 juni

Eindversie: 28 juni

voor 18.00

Begin met

Lezen 6.1

Waar gaan we het in hoofdstuk 4 over hebben?

• 6.1 - Prikkels en gedrag
• 6.2 - Samen leven
• 6.3 - Een mooier lichaam
• 6.4 -Zorg voor je huid
• 6.5 - Niet ziek worden

leerdoelen

Ik kan uitleggen wat gedrag is.

Ik weet dat gedrag wordt beïnvloed door inwendige en uitwendige prikkels.

Ik weet hoe je een ethogram maakt.

Wat weet je al of nog?

Inloggen met je eigen naam en 

maximaal 2 icoontjes (plaatjes)

Let op de timer!

Gedrag

Wat is gedrag 

Het beschrijft alles wat een mens 

of dier doet. 

Zonder daar een goed 

of fout aan te hangen

Bij het begroeten van zijn baas kun je de volgende handeling zien:  

1. De hond spits zijn oren in de richting van het geluid
   
2. Hij kwispelt met zijn staart
   
3. Hij rent naar zijn baasje toe
   
4. Hij springt tegen zijn baasje op. 
   

Wat is gedrag?

- Gedrag is alle waarneembare handelingen van een mens of dier.

Verandert steeds door prikkels 

uit de omgeving:

- Inwendige prikkels

- uitwendige prikkels 

uitwendige en inwendige prikkel

uitwendig: komt van buiten het lichaam (dingen die je                  ziet/hoort/voelt/proeft/ruikt zoals we kennen van hoofdstuk 3).

inwendig: PIJN - HONGER - DORST

Sleutelprikkel

Sleutelprikkel = prikkel die altijd hetzelfde gedrag tot gevolg heeft.

Respons = reactie

Respons op sleutelprikkel is aangeboren.

Waar komt de oorzaak voor de verandering in gedrag vandaan?

1. Door prikkels van buitenaf
2. Door prikkels van binnenaf
3. Een mening die is veranderd na een gebeurtenis

Sleutelprikkels

Sperren

Baby

Groot hoofd, grote ogen, bolle wangen, korte kin.

Ziet er schattig uit, waardoor ouders de baby gaan verzorgen

Zie ook

hoofdstuk 2.1 waarnemen en 

2.5 praten met je lijf

Gedragsonderzoek

welke betekenis past het beste bij gedrag?

1. De buurman uitschelden, omdat hij lawaai maakt.
2. Je ziet een blikje drinken. Je maakt het blikje open.
3. alle waarneembare handelingen van een mens of dier.
4. alle dingen die bewegen en leven.

Een prikkel die altijd voor bepaald gedrag zorgt noemen wij een ......

1. Noodzakelijke prikkel
2. Sleutelprikkel
3. Reactie prikkel
4. Overlevingsprikkel

Ethogram

Als je een dier zijn gedrag onderzoekt doe je de handelingen van dat dier in een ethogram.

In een ethogram beschrijf je de handelingen.

hoe onderzoek je gedrag

1. je gaat kijken wat een dier doet
2. je geeft ieder handeling een korte naam, afkorting en omschrijving
3. je kijkt een bepaalde tijd naar dat organisme
4. je turft elke handeling
   
5. je verwerkt dit overzichtelijk in een staafdiagram

Handeling: is het gedrag in stukjes geknipt

Gedragsonderzoek

Ethogram

• Handeling
• Afkorting
• Beschrijving

waarom onderzoeken van gedrag

• Je onderzoekt gedrag omdat je iets wilt weten over dat dier

• waarom leven er geen olifanten in Nederland?
• waarom blijft mijn hond in de mand liggen?
• waarom leggen de kippen geen eieren meer?

Wat is een ethogram?

1. Een grafiek met gedrag van dieren
2. Een tabel met handelingen
3. Een schema van goed of slecht gedrag

Om het gedrag van een dier sneller op te schrijven geven we ze een..

1. Nummertje
2. Afkorting

Een hond heeft honger, hij krijgt zijn voerbak gevuld met brokken. Wat is de voerbak voor de hond?

1. Een makkelijk hapje
2. Een waarneming
3. Een prikkel
4. Een reactie om te gaan eten

leerdoelen

Ik kan uitleggen wat gedrag is.

Ik weet dat gedrag wordt beïnvloed door inwendige en uitwendige prikkels.

Ik weet hoe je een ethogram maakt.

Huiswerk Havo/VWO

Doorlezen  6.1+6.2

Maken 6.1 Opgave 1 t/ m 12

Huiswerk TL

Doorlezen  6.1+6.2

Maken 6.1 Opgave 1 t/m 14

Klaar?

Antwoorden nakijken en eventueel verbeteren.

Filmpjes bekijken zie ItsLearning 

Wat gaan we deze les doen?

• Hoe leren dieren en mensen?
  
• Hoe train je dieren?
  
• Moet je alles leren?
  
• Kunnen jonge dieren beter leren?

Hoe leren dieren en mensen?

• Jonge dieren en kinderen spelen heel erg veel. Ze leren door het gedrag van hun ouders na te bootsen, dit noemen we imiteren.
• Op de afbeelding hiernaast kan je zien dat alle jonge welpjes hun moeder na doen, hierdoor leren ze water te drinken uit een poel.

Hoe leren dieren en mensen?

• Jonge welpjes leren door te imiteren om te jagen. 
• De eerste paar keren dat hij op jacht gaat stapt hij misschien op een takje waardoor zijn prooi vlucht.
• Elke keer dat hij probeert komt hij een stukje dichter bij zijn prooi totdat hij hem uiteindelijk grijpt.
• Door het herhalen gaat het jagen steeds beter, dit noemen we leren door te oefenen.

Jij hebt ook veel geoefend! 

• Mensen leren ook door te imiteren en te oefenen, zo leerde jij vroeger schrijven op de basisschool.
• Fietsen doe je nu zonder erbij na te denken.
• Echter moest je vroeger veel oefenen om het stuur goed vast te houden, te blijven staan of om optijd te remmen.
• Mensen kunnen ook iets leren zonder dat ze het gezien of gehoord hebben, dit noemen we inzicht.

Hoe train je dieren?

• Als een wolf in de natuur honger heeft gaat hij opzoek naar voedsel, als hij een prooi ziet probeert hij die te vangen. Honger is een inwendige prikkel en de prooi een uitwendige prikkel.
• Deze twee prikkels gebruik je ook als je een hond wilt trainen.  Je gaat de hond trainen als hij zin heeft in eten. Als hij een commando goed opvolgt krijgt hij een brokje, dit brokje is voor de hond een beloning.
• De hond krijgt geen brokjes als hij niet gehoorzaamd, dit noem je straf.
• In het opvoeden van dieren maak je veel gebruik van belonen en straffen, vaak werkt belonen beter dan het straffen van een dier. 

Moet je alles leren?

• Gedrag dat je vanaf de geboorte al hebt noem je aangeboren gedrag.
• Pasgeboren dieren zoals biggen hebben het aangeboren gedrag om hun bekje open te doen bij het zien, ruiken of voelen van een tepel. De tepel is de sleutelprikkel.
• Wanneer na een prikkel gelijk dezelfde reactie volgt noemen wij dit een reflex.
• Het zuigen van de jonge biggetjes noemen we daarom een zuigreflex.

Moet je alles leren?

• De zuigreflex verdwijnt wanneer een biggetje opgroeit. 
• Sommige reflexen heb je voor het leven, bijvoorbeeld wanneer je jouw hand in het vuur steekt en je deze meteen wegrukt. 
• Dieren hebben ook beschermende reflexen. Als je naar een hond een snelle beweging maakt, dan maakt hij zich klein door in elkaar te duiken en zijn staart tussen zijn poten te hangen.

De omkeerreflex bij katten

Kunnen jonge dieren beter leren?

• Als een jonge gans uit het ei komt, volgt hij gelijk de moedergans. 
• Het kuiken kan dit alleen in de allereerste dagen van zijn leven leren, dan is hij hier gevoelig voor. 
• Het leren in een korte gevoelige periode heet inprenting.

Gedragsonderzoek

Ethogram 

Protocol  

• Sleutelprikkels zijn soms afhankelijk van de leeftijd van een dier.
  
• In de afbeelding kan je zien dat de sleutelprikkel voor het sperren verandert als de kuikens ouder worden. 
  1. blinde kuikens reageren op een tik tegen het nest
  2. als de ogen open zijn, sperren de jonge vogels naar alles wat zich boven het nest begeeft
  3. Als de kuikens wat ouder zijn moet een voorwerp minstens 3 mm. dik zijn voordat ze reageren
  4. voor oudere vogels moet het voorwerp een bocht hebben voordat de beestjes hun bek openen.