KA38: Totalitaire ideologieën

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

KA38: Totalitaire ideologieën

Onvrede over (de afloop van) de Eerste Wereldoorlog zorgt ervoor dat bewegingen met extreme opvattingen de wind in de zeilen hebben. In Rusland komen na een revolutie de communisten aan de macht. In Italië plegen de fascisten een staatsgreep. Na verkiezingen en een machtigingswet vestigt Adolf Hitler een dictatuur in Duitsland. In alle drie de landen ontstaat een totalitair systeem onder invloed van de totalitaire ideologie van de beweging die de macht heeft gegrepen. 

Leerdoelen KA38

19: Je kent de betekenis van het begrip 'ideologie'. 

20: Je kent de betekenis van het begrip 'totalitair'.

21: Je kunt uitleggen op welke manier een totalitair systeem controle houdt over de bevolking.

22: Je kunt uitleggen dat het communisme in de Sovjet-Unie een totalitair systeem was.

23: Je kunt uitleggen dat het fascisme een totalitaire ideologie is. 

24: Je kunt uitleggen dat het nationaalsocialisme een totalitaire ideologie is. 

Terminologie

• Ideologie: geheel van ideeën over de mens, menselijke relaties en de inrichting van een maatschappij, dat leeft binnen een bepaalde maatschappelijke groep
• Totalitair: hoogste waarde aan de staat, individu is ondergeschikt aan de staat en de staat controleert hele leven van burgers

LD: 19/20

Belang

• Totalitaire systemen zoals communisme, fascisme en nationaalsocialisme domineren Europese politiek in Interbellum
• Vaak (zelf)vernietigende regimes
• Enorm grote gevolgen
• Enkel mogelijk dankzij nieuwe ontwikkelingen (bijv. massamedia)
• Opkomst extremistische partijen

LD: 21

Controle

• Propaganda en nieuwe communicatiemiddelen
• Gelijkschakeling: maatschappelijke leven onder controle van de staat door oprichting massaorganisaties
• Eenpartijstaat; verbod oppositie
• Zuiveringen, terreur en controle van burgers door de staat

LD: 21

Revolutie in Rusland

• Tsaar Nicolaas II regeert als absoluut vorst
• Agrarische samenleving
• Intelligentsia geïnteresseerd in West-Europese ideeën
• Dramatisch verloop WO1
• Februarirevolutie in 1917 door hongersnood; tsaar treed af
• Doema en Sovjets ('raden')

LD: 22

Communisten grijpen macht

• Voorlopige regering van liberalen blijft geloven in oorlog, daardoor neemt steun af
• Bolsjewieken (communisten) vergroten hun macht dankzij terugkeer Vladimir Lenin
• Staatsgreep: Oktoberrevolutie
• Mislukte verkiezingen; ontstaan burgeroorlog

LD: 22

Sovjet-Unie als totalitair systeem

• Verschuiving macht van de Sovjets naar Politbureau
• Geheime politie om 'saboteurs' op te sporen
• Maatschappelijke organisaties worden vervangen door communistische variant
• Planeconomie, collectivisatie in kolchozen

LD: 22

Verdeeldheid

• Italiaanse onvrede
• Geallieerden kwamen na WOI beloften slechts deels na
• Slechte economische situatie
• Ontbreken democratische traditie
• Linkse groepen groeien, maar bundelen krachten niet
• Fascistische knokploegen onder leiding van Benito Mussolini

LD: 23

Fascisten grijpen macht

• Eerst 'antibeweging' tegen liberalisme, individualisme, kapitalisme, internationalisme en pacifisme. 
• Later beweging richting meer vastomlijnde ideologie.
• Machtsovername in 1922 tijdens de Mars op Rome
• Italië wordt eenpartijstaat

LD: 23

Ideeën Fascisme

1. Landsbelang boven eigen belang; extreem nationalisme.
   
2. Verheerlijken van geweld en militarisme.
3. Twijfel aan rede, meer op intuïtie. "Niet denken maar doen!"
4. Een sterke leider. Natuurlijke ongelijkheid tussen mensen. 

LD: 23

Duitsland na WOI

• Verliezer van de WOI
• Als 'hoofdschuldige' hard gestraft bij Verdrag van Versailles
• Republiek van Weimar opgericht, direct bedreigd door communisme
• Bezetting van het Ruhrgebied, hyperinflatie en het Dawesplan
• Toetreding Volkenbond in 1926
• Groeiende stabiliteit tot 1929..

LD: 24

Opkomst Adolf Hitler

• Hitler groot bewonderaar van Mussolini
• Veteraan uit WOI, verbitterd door verlies van de oorlog
• Sluit zich aan bij SDAP, later NSDAP, waar hij al snel leider van wordt door zijn redenaarstalent
• Bierkellerputsch in 1923
• Schrijft 'Mein Kampf', Mijn strijd

LD: 24

Nationaal-socialisme

• Nationalisme, militarisme, twijfel aan rede en sterke leider overgenomen van fascisme.
  
• Toevoeging van antisemitisme, rassenleer, Heim ins Reich en lebensraum voor het Arische Ras.
• Joden waren de zondebok

LD: 24

Machtsovername NSDAP

• Groei NSDAP dankzij economische crisis
• Hoge werkloosheid in Duitsland, politiek loste problemen niet op
• Extreme partijen groeien
• In 1933 wint NSDAP verkiezingen
• Rijksdagbrand, Machtigingswet en verbieden politieke partijen
• Duitsland wordt eenpartijstaat

LD: 24

Totalitair systeem Duitsland

• Gelijkschakeling; organisaties onder controle van nazi's
• Propaganda met nieuwe communicatiemiddelen zoals radio en televisie (via bios)
• Rijkscultuurkamer voor controle van kunst en cultuur
• Critici opgesloten in concentratiekampen

LD: 24

Nabespreken

• Wat zijn overeenkomsten en verschillen tussen de totalitaire systemen? 
• Wat is de relatie tussen de afloop van de Eerste Wereldoorlog en de opkomst van extreem linkse- en rechtse bewegingen in Europa?
• Zijn er overeenkomsten te vinden tussen de extreemrechtse partijen uit de jaren '20 van de 20e eeuw en de huidige extreemrechtse partijen zoals de PVV en de FVD?
• Kunnen we Rusland zien als een totalitaire staat? Wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen Rusland nu en de Sovjet-Unie tijdens het Interbellum?