009 Cultuur van de kerk- beeldend

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

De beeldende kunst van de cultuur van de kerk

Planning

Beeldend

Museumopdracht

Huiswerk

Vandaag focus op beeldende kunst!

Maar wat was dan ook alweer Romaans en Gotiek?

Romaanse beeldhouwkunst

De romaanse beeldhouwkunst hangt nauw samen met de bouwkunst.

 In veel gevallen gebeeldhouwde reliëfs, die deel uitmaken van de bouwsculptuur van een kerk, zoals kapitelen, basementen en timpanen.

leg uit wat dit allemaal betekend

Romaanse beeldhouwkunst

• Kapitelen 
• niet heel realistisch was--> Maar de Christelijke boodschap.

Waarom? 

• De meeste mensen waren analfabeet, dus door middel van 'plaatjes' wilde de kerk hen aan de verhalen uit de Bijbel herinneren.

Het ging de Romaanse beeldhouwers niet om dat het afgebeelde heel realistisch was.

Het ging hen om de Christelijke boodschap.

 De meeste mensen waren analfabeet, dus door middel van 'plaatjes' wilde de kerk hen aan de verhalen uit de Bijbel herinneren.

Romaanse beeldhouwkunst

De beelden boven de ingang van de kerk en op de kapitelen zoals je hiervoor zag, doen ons misschien humoristisch aan. Voor de Middeleeuwse gelovige was het echter een verschrikkelijk vooruitzicht. Als ze zich niet aan de wetten van de kerk hielden zouden ze na de dood branden in de hel.

Boogvelden en portalen

-Boogvelden (zie volgende slide)

Waarom kunst bij de portalen?

Ingang naar God

Eenwording met Christus

Reinigingsritueel

Via deze plek kan je letterlijk de boze buitenwereld achter je laten en naar het goede naar binnen gaan.

Deur naar een betere wereld

perfecte plek om boodschap te geven omdat iedere kerkganger via deze weg naar binnen moet

Vaak het laatste oordeel als thema voor de portalen.

Kenmerken Romaanse beeldhouwkunst

• vrijstaande beelden zijn niet bedoeld om erom heen te lopen
  
• beeldhouwwerk was gepolychromeerd (beschilderd)
• de beeldhouwkunst was ondergeschikt aan de architectuur. Vooral laag- en hoogreliëf, aan de gevel geen vrijstaande beelden.  
• beeldhouwwerk bij de ingang van kerkportalen en op kapitelen. Zuilen worden gedeeltelijk behandeld als beelden, op kapitelen ook afbeeldingen uit het dagelijks leven en dier- of plantmotieven 
• symbolische, verhalende uitbeelding van Bijbelse voorstellingen.
• weerspiegeling van diep geloof in de almacht van God, sterk besef van goed en kwaad, hemel en hel
• de beelden dienden om de analfabetische middeleeuwse mens te onderwijzen

Gotische beeldhouwkunst

De eerste gotische beeldhouwkunst  hing nauw samen met de bouw van de gotische kathedralen. 

Men begon met het maken van zuilachtige beelden die al individuele kenmerken in de gezichten hadden, maar waarvan de plooival in de kleding nog zeer romaans aandeed.

Gotische beeldhouwkunst

Gothische kerken werden rijk versierd met beelden.

Net zoals bij de romaanse kerken bevindt zich in het portaal en op het timpaan van de gotische kerk veel beeldhouwwerk. In stijl is er echter een groot verschil op te merken. 

Waren de figuren van het romaanse portaal stijf, stram en leken ze een geheel met de zuil te vormen

De gotische figuren lijken meer op vrijstaande beelden. Hun voeten staan op een plateau en hun lichamen zijn gedraaid in een S-vorm. De figuren lijken onderling zelfs contact te maken in plaats van dat ze recht voor zich uit staren. De kleding benadrukt de vorm van het lichaam en de beweging die het maakt.

Aan het einde van de middeleeuwen ontstaan andere ideeën de boodschap van "God".

 

Om God goed te kunnen begrijpen en om dichter bij hem te komen, moet je alles goed bestuderen wat hij geschapen heeft. Zo ook de mens.

 

Wanneer je begrijpt hoe een mens in elkaar zit, kom je weer wat dichter bij de Schepper.

 

Hierdoor werden de menselijke figuren met steeds meer Realisme uitgebeeld.

 

Deze ideeën worden in de Renaissance verder ontwikkeld. Er wordt gezegd: de mens is de maat der dingen. De verhoudingen van de mens worden zelfs gebruikt als uitgangspunt in de architectuur.

 

Beeldhouwkunst

gotiek

• Steeds minder onderdeel van architectuur.
• Losser en ruimtelijker.
• Van symbolisch naar dramatisch.
• Steeds meer emotie.
• Steeds realistischer, met lichaamsdelen onder de gewaden. 
• Plooival in kleding wordt soepeler. 

Vroege Gotiek

Stijf en symbolisch

Late Gotiek

Realistisch, invloed Oudheid

S-curve

Vrijstaande beelden

rouwende 

steeds meer emotie

polychrome houten beelden

Schilderkunst-

gotiek

• Altaarstukken: op paneel geschilderde   Bijbelse vertellingen 
• Van symbolisch naar meer realistisch. 
  
• Ruimte-uitbeelding steeds echter (diepte      i.p.v. stapeling). 
• Langzaam ook meer emotie. 
• Gaandeweg vaker in eigen tijd en eigen       omgeving geplaatst. 

Vroege Gotiek: effen, gouden achtergrond met langwerpige figuren. 

Omgekeerd perspectief

Verhalend moment met details en landschap steeds belangrijker.

Gaandeweg meer 

 samenhang in het tafereel

en meer naturalisme.

Perspectivische vertekening

Gebroeders van Limburg,- "Getijdenboek", 1380-1390

Laat Gotische schilderkunst

• Door welvaart nu ook burgerlijke   opdrachtgevers. 
• O.a. portretten in Bijbelse taferelen en     losse portretten. 
• Symboliek
• Realisme
• Aandacht voor detail
• Olieverf in plaats van tempera. 
• Voor het eerst sinds Oudheid                       weer gesigneerd:                                               geen ambacht, maar kunst. 

Jan van Eyck

Vlaamse primitieven

• Groep schilders in de Zuidelijke   Nederlanden
• 15e en begin 16e eeuw
• o.a. Jan van Eyck en Rogier v.d. Weijden
• Overgang tussen Gotiek en Renaissance
• Olieverf
• Nauwkeurige waarneming => realisme 
• Aandacht voor achtergrond

Jan van Eyck, "Lam Gods", 1432

Eerste naakten sinds Oudheid

Welke vernieuwingen zie je op dit schilderij? 

Rogier van der Weijden "Kruisafneming"

 1432-1435 

Welke vernieuwingen gebruikt Rogier v.d. Weijden in zijn schilderij?

Jeroen Bosch, "Tuin der Lusten", 1503 - 1515

• Originele, eigen beeldtaal vol monsters, fantasiewezens en branden.
• Religieuze onderwerpen en symboliek. 
• Zou als "geniale kunstenaar" in de Renaissance passen.  

Giotto di Bondone, "Verkondiging aan de heilige Anna", 1303 - 1305

• Breekt met wetten van middeleeuwse weergave
• Menselijker, perspectivische pogingen, plasticiteit
• Zichtbare werkelijkheid wordt weer gegeven
• Begin van de Renaissance

Aan de slag!

Maak groepjes van 3 en lees de museumopdracht door!

Ga aan de slag met de museum opdracht

Museumopdracht is voor een cijfer! 

deadline:  10 januari 2023

Huiswerk

Lees de overige slides van de Powerpoint + uitgedeeld boekje + aan de slag met de museum opdracht

Overige kunstvormen

Waterspuwers--> monsters en fabeldieren

 Fabeldieren→ deugden en zonde

 

Een waterspuwer of gargouille is een uitmonding van een goot, vergaarbak of waterbekken met het doel water af te voeren.

Een spuwer is gewoonlijk een figuur uit steen gehouwen, die zich aan de dakrand van gebouwen bevindt. Deze sculptuur - vaak een sinistere voorstelling van een duivel, monster of roofvogel - doet dienst als regenwaterafvoer, om te voorkomen dat het regenwater langs de gevel naar beneden stroomt. Waterspuwers worden al sinds de oudheid toegepast, maar worden vaak vooral geassocieerd met de gotiek.

Romaanse fresco's

De Romaanse kerkruimte werden in deze periode beschilderd met wandschilderingen. De wanden in de kerken uit die tijd waren nagenoeg allemaal beschilderd met fresco's. Ook de plafonds en de gewelven werden voorzien van schilderingen.Voor de mensen die in de middeleeuwen leefden moet dit een waarde verhogend effect op de kerk hebben gehad. Beeldende kunst werd door de kerk ingezet voor een belangrijker doel: de meestal ongeletterde gelovigen onderrichten over het geloof en over de almacht van god

Miniaturen

In de middeleeuwen werden alle belangrijke boeken met de hand (over)geschreven. Er was nog geen boekdrukkunst (pas begin 15e eeuw).

Monniken (in de kloosters) kopieërden boeken en maakten daar illustraties bij.Niet alleen het schrijven was van hun hand, maar ook de tekeningen.

Op deze afbeelding kun je zien met hoeveel zorg en detail zo’n bladzijde gemaakt wordt. Soms duurde het weken voordat één bladzijde af was. De afbeelding gaf in beeld weer waar het verhaal op de bladzijde over ging. Het moest dus overzichtelijk zijn; alleen de hoofdfiguren uit het verhaal en niet teveel detail. Naast de kunstige beginletters werd er soms ook een hele bladzijde gebruikt voor een schildering.

Deze bijbels waren erg kostbaar, omdat er zoveel uren manwerk in zat, maar ook omdat het gebruikte materiaal kostbaar was. Zo werd er soms bladgoud in de afbeeldingen verwerkt. De boeken werden in opdracht van rijke mensen (de adel) gemaakt. Gewone burgers hadden geen geld voor dergelijke luxe boeken. De meesten konden ook helemaal niet lezen.

'God is licht'

De gotische periode begint rond 1150 met de verbouwing van de kloosterkerk St. Denis in Frankrijk.

 Volgens de bouwmeester, abt Suger, is God het bovennatuurlijk licht dat over de aarde schijnt.
Hij wilde dat zijn kerk een bron van licht zou zijn. 

God moest als licht de kerk kunnen binnen komen. 

Hiertoe waren veel en grote ramen nodig. De romaanse bouwtechniek was hier echter niet voor geschikt. Te grote ramen zouden de muren verzwakken. 

De ideeën van Suger stimuleerde de ontwikkeling van de bouwkunst tot de ontdekking van het kruisribgewelf.

Nu was het mogelijk om hoog te bouwen, om tot in de hemel te reiken, terwijl het goddelijk licht naar binnen straalde.

Glas-in-lood

Gebrandschilderde ramen zien er rijk en schitterend uit.

De ramen bestaan uit een combinatie van (bewerkt)glas en loden strippen. In de voorstellingen worden verhalen uit het Oude en Nieuwe Testament verbeeld, maar ook van koningen en keizers. Dergelijke ramen kosten veel geld.

De burgers van een stad betaalden mee aan hun kerk. Diverse gildes (beroepsgroepen) gaven geld aan de kerk om een raam te kunnen bekostigen. In ruil daarvoor kregen de gildes een eigen plekje op de ramen.

Een gilde was een organisatie van mensen met hetzelfde beroep. Soms had een gilde niet alleen een eigen stukje raam, maar ook een eigen altaar in de kerk.

Reliekhouders

Zie andere powerpoint. (al besproken)

Mozaïek

Aan het eind van de 4e eeuw werden er door de Christenen veel basilieken gebouwd door heel Europa. De muren en plafonds van deze basilieken werden veelvuldig belegd met mozaïekkunstwerken. Het onderwerp van deze werken waren christelijke verhalen en typen, zoals God en Jezus.

In de 5e eeuw werd Ravenna, toenmalig hoofdstad van het Westelijke Romeinse gebied, ook de hoofdstad van mozaïek. Onder meer het mausoleum werd belegd met mozaïekwerken, tussen 425 en 430. Halverwege de 6e eeuw werd Ravenna veroverd door het Oostelijke Romeinse rijk, in deze periode bloeide de kwaliteit van de mozaïekkunst.

Waar of niet waar:
In de middeleeuwen was de boodschap belangrijker dan de stijl

1. waar
2. niet waar

Wie was de belangrijkste opdrachtgever voor de kunsten in de middeleeuwen?

1. de adel
2. God
3. de burgers
4. de kerk

Waar of niet waar:
In de Gotiek werd de beeldhouwkunst 'menselijker'

1. waar
2. niet waar

Romaanse kunst

Gotische kunst

Meer realisme in de kunst

Platte, stijve lichamen

glas-in-loodramen om veel licht binnen te laten