Les 2: Algemene verwerkingsles archeoloog@work

• Geschiedenis
• Secundair onderwijs

Les 2: Algemene verwerkingsles archeoloog@work

Archeoloog@work

Achtergrondinformatie:

Deze les is de verwerkingsles. Aan de hand van deze les wordt de kennis vastgezet die de leerlingen hebben opgedaan in het museum. In deze les staat actief bezig zijn met de leerstof uit het museum centraal.

Dit is de introductie van de verwerkingsles. 

Deze slide kan gebruikt worden om de verwerkingsles luchtig te beginnen. Toon de afbeelding en laat de leerlingen hier over nadenken. Zo kan je komen tot de veroveringen van Julius Caesar in Gallië. Hierbij hebben de leerlingen gezien in het museum dat Julius Caesar geleidelijk Gallië heeft veroverd. Zo heeft hij zijn macht uitgebreid.

Jullie hebben in het Gallo-Romeins museum het programma 'archeoloog@work' gevolgd. We gaan nu kijken wat je nog allemaal weet van het bezoek. 

Waar op de tijdsband situeren we de Gallo-Romeinen? 

Achtergrondinformatie:

Bij deze slide slepen de leerlingen het raketje naar de juiste periode op de tijdsband. 

• Leerlingen situeren de Gallo-Romeinen in de tijd.

Het juiste antwoord: klassieke oudheid 

Waar op de kaart ligt het huidige België? 

• Sleep de raket naar de juiste plek op de kaart. 
  

Achtergrondinformatie:

De leerlingen situeren België in de ruimte.

Dit is belangrijk omdat de leerlingen in het museum hebben gezien hoe de verovering van het huidige België de cultuur veranderde. 

Door de komst van de Romeinen werd er een nieuwe cultuur meegebracht en dit veranderde de samenleving. De Romeinse en Gallische cultuur versmelten samen in een Gallo-Romeinse cultuur.

Achtergrondinformatie:

Gebruik deze kaart om België beter te kunnen bekijken en nog eens te herhalen waar Tongeren ligt. 

Onderstaande informatie kan de leerkracht nog eens herhalen om zeker te zijn dat de leerlingen mee zijn.

• De Eburonen (rood gebied) waren een stam, een geheel van dorpen/nederzettingen verspreid over een groot gebied. 
• Julius Caesar bracht de Eburonen onder bij de Galliërs (gele gebied).
• Gallië is de naam die de Romeinen gebruikten voor het grondgebied van verschillende stammen die leefden in het gebied dat vandaag bestaat uit Frankrijk, België, Luxemburg en delen van Zwitserland, Nederland en Duitsland. 
• Aan de overzijde van de Rijn (het groene gebied) woonden de Germanen, hiertegen moesten de Romeinen zich verdedigen. 

Het Gallo-Romeins museum ligt in Tongeren, de oudste stad van België. Wat was de naam van Tongeren ten tijden van de Romeinen?

1. Mosa Trajectum
2. Atuatuca Tungrorum
3. Turnacum
4. Attica

Achtergrondinformatie:

De leerlingen hebben tijdens de rondleiding de naam Atuatuca Tungrorum meermaals gehoord. Hiermee kun je als docent zien of deze naam bij de leerlingen gekend is. 

Extra:

• Mosa Trajectum = Latijnse naam voor de Nederlandse stad Maastricht.
• Turnacum = Hedendaagse Doornik. Doornik was een Romeinse nederzetting. 
• Attica = Een regio in Hellas (Griekenland in de klassieke oudheid) waar Athene gelegen is.

Wat doet een archeoloog voornamelijk?

1. Voorwerpen opgraven
2. Voorwerpen verzamelen
3. Voorwerpen bewaren
4. Voorwerpen onderzoeken

Achtergrondinformatie:

De archeologen besteden het grotendeel van hun tijd door artefacten te onderzoeken. Vermeld zeker dat een archeoloog daarbuiten ook zelf voorwerpen opgraaft wanneer zij gesignaleerd worden over een bepaalde vondst.

Wat wordt er aangetoond wanneer aardewerk uit andere gebieden wordt gevonden in Romeinse regio's?

1. Hiermee wordt aangetoond hoe groot het handelsnetwerk was
2. Hiermee zien we welke gesteenten er aanwezig waren
3. Hiermee zien we dat Romeinen modieus waren
4. Hiermee wordt aangetoond hoe dit aardewerk werd gemaakt

Achtergrondinformatie:

Elk soort aardewerk had zijn typerende kenmerken, aan de hand van deze kenmerken kunnen archeologen achterhalen van waar dit aardewerk afkomstig was. Door dit in kaart te brengen verkrijgen we een handelsnetwerk waarover de Romeinen beschikten.

Waarom is de vondst van de varkensbeenderen belangrijk voor de aanwezigheid van Romeinen in Tongeren?

Achtergrondinformatie:

De varkensbeenderen tonen aan dat de Romeinse legioensoldaten hier gestationeerd waren. Deze aten varkens en vandaar dat de beenderen zijn blijven liggen. Het was een belangrijke aanwijzing voor archeologen om te bevestigen dat de Romeinen hier aanwezig waren.

Wat toont de gevonden soldatenbeker aan?

1. De Galliërs maakten bekers
2. De Romeinse soldaten waren aanwezig in Tongeren
3. Er werd voor het eerst uit bekers gedronken
4. Er werden bekers geïmporteerd

Achtergrondinformatie:

De soldatenbeker is het oudste voorwerp van het museum met betrekking tot de Romeinen die in de omstreken van Tongeren gevonden is.

Het toont dus aan dat de Romeinse soldaten aanwezig waren in Gallië en dat zij op die manier ook artefacten importeerden.

Welke persoon vermoeilijkte de veroveringen van de Romeinen in het gebied rondom Tongeren?

1. Panoramix
2. Ambiorix
3. Vercingetorix
4. Asterix

Achtergrondinformatie:

Het juiste antwoord is Ambiorix.

Wat extra informatie over Ambiorix:

Ambiorix was een leider van de Eburonen, een Gallische stam in het huidige België, die beroemd werd door zijn verzet tegen de Romeinen. Hij versloeg een Romeins legioen tijdens de Gallische Oorlogen onder leiding van Julius Caesar. Hoewel hij tijdelijk succes boekte, werd zijn opstand uiteindelijk neergeslagen door de Romeinen. Ambiorix ontsnapte en zijn verdere lot is onbekend, maar hij wordt gezien als een symbool van moed en verzet tegen de Romeinse overheersing. Er staat overigens ook een standbeeld van Ambiorix in het centrum van Tongeren.

Wat extra informatie over de andere namen:

Asterix en Panoramix zijn beiden stripfiguren uit de verhalen van Asterix & Obelix. Asterix is een slimme Galliër die met behulp van de druïde Panomarix en zijn toverdrankjes, zijn dorp beschermt tegen de Romeinen.

Vercingetorix was een Gallische stamhoofd en een van de belangrijkste leiders van het Gallische verzet tegen de Romeinse overheersing onder Julius Caesar. In 52 v.Chr. verenigde hij verschillende Gallische stammen en behaalde aanvankelijk enkele overwinningen tegen de Romeinen. Zijn bekendste slag was de Slag bij Alesia, waar hij uiteindelijk werd verslagen door Caesar. Vercingetorix gaf zich over en werd later in Rome geëxecuteerd. Hij wordt gezien als een symbool van Gallische eenheid en verzet.

Achtergrondinformatie:

Dit is extra maar niet broodnodig. U bepaalt zelf of u dit wilt gebruiken of niet.

In het gedeelte van deze video behandelen we het boek van Caesar 'De Bello Gallico' en hoe Ambiorix de Romeinen in de val lokte.

We tonen niet de hele video omdat deze anders te lang duurt. Mocht een docent deze video toch graag in zijn volledigheid zien dan kan er op onderstaande link geklikt worden.

Link naar video: https://www.youtube.com/watch?v=8xxHDBoCEd0&t=205s

00:31

We zien hier hoe Ambiorix een zakje met munten begraaft. In het museum hebben we ook munten gezien. Naar welk soort handel/economie verwijst dit.

Achtergrondinformatie:

De Kelten verruilden geleidelijk hun traditionele ruilhandel voor een geldeconomie door hun toenemende contacten met Grieken en vooral Romeinen. Ze begonnen munten te slaan, vaak naar voorbeeld van deze beschavingen, wat de handel efficiënter maakte. Deze overgang zorgde voor een bloei in hun economie en hielp de Kelten beter aan te sluiten op het grotere Europese handelsnetwerk. Munten werden een belangrijk middel voor zowel lokale als internationale handel.

02:01

Julius Caesar hield tijdens zijn veroveringstocht in Gallië een boek bij genaamd 'Commentarii de bello Gallico'. Hier zagen we hoe hij een fragment liet citeren. Het boek van Caesar is de eerste geschreven bron over onze streek, maar Caesar baseerde zich op informatie van zijn bevelhebbers en zette zijn successen vaak extra in de verf. Kunnen we zijn werk 'Commentarii de bello Gallico' dan zien als een betrouwbare bron?

1. Ja
2. Nee

Achtergrondinformatie:

De gids heeft verteld over het boek dat Caesar bijhield tijdens zijn veroveringstocht in Gallië. (Gallische Oorlog 58 - 51 v.C.)

Met deze vraag testen we of de leerlingen hebben begrepen dat het boek een bruikbare bron is, maar geen betrouwbare bron.

Extra:

• Bruikbaar omdat het boek de eerste geschreven bron is uit de Belgische gewesten.
• Onbetrouwbaar omdat Caesar in het boek niet altijd feitelijke waarheden noteerde. 

03:24

Ambiorix waarschuwde de Romeinen voor gevaar, welk gevaar was dit?

1. Een aanval van de Eburonen onder leiding van Ambiorix
2. Een aanval van de Germanen
3. Een aanval van alle Gallische stamen samen
4. Een te kort aan voedsel in de omgeving

Achtergrondinformatie:

Bij de vraag op deze en de volgende slide geven de leerlingen antwoord aan de hand van de video. Ook heeft de gids dit in het museum verteld.

Het juiste antwoord: een aanval van de Germanen.

03:24

Ambiorix deed de Romeinen een belofte, wat was deze belofte?

1. Een vrije doortocht
2. Samen vechten tegen de Germanen
3. Hulptroepen leveren
4. Voedsel geven aan de Romeinen

Het juiste antwoord: een vrije doortocht

05:55

Sprak Ambiorix de waarheid over het gevaar en zijn belofte?

Achtergrondinformatie:

Ambiorix wilde niet dat de Eburonen hetzelfde lot ondergingen als de andere Keltische stammen. Daarom besloot hij om een list te verzinnen. Zo vertelde hij aan de Romeinen dat de Germanen van plan waren om de Rijn over te steken maar dat de Romeinen vrije toegang kregen om door het gebied van de Eburonen te reizen om de Germanen tegen te houden. In realiteit waren de Germanen niet aan het proberen om de Rijn over te steken, in het gebied van de Eburonen werden de Romeinen dan ook verrast in een vallei waarbij de Eburonen aanvielen. De Romeinen leden grote verliezen.

06:17

Wat is de reactie van Julius Caesar op de slachting van zijn legioenen?

Achtergrondinformatie:

Wanneer Julius te horen krijgt dat de legioenen van Sabinus en Cotta verslagen zijn, besluit hij om onmiddellijk terug te keren naar Gallië. Hier zal hij voor eens en altijd de Galliërs verslaan en het gebied volledig veroveren na de slag bij Alesia.

06:47

Plaats een foto van hoe Ambiorix er zou hebben uitgezien.

Achtergrondinformatie:

De leerlingen hebben vrije keuze om creatief om te gaan met deze vraag. U kan als leerkracht ervoor kiezen om de leerlingen te sturen in een bepaalde richting. Een aantal suggesties:

• De leerlingen laten tekenen via een digitale tool
• De leerlingen vrij laten opzoeken op het internet

De stad Atuatuca Tungrorum 

Na de overwinning van de Romeinen op de Eburonen stichten de Romeinen hier een stad. Hier komen nu enkele vragen over. 

Hiernaast zie je de Romeinse stad Atuatuca Tungrorum. Waarom kozen de Romeinen voor deze plek?

Achtergrondinformatie:

Atuatuca Tungrorum was de eerste stad in  de omgeving van Tongeren. De Romeinse soldaten legden de eerste straten aan en maakten het terrein klaar voor de bebouwing. 

Deze plek is gekozen omdat de plek dicht bij de rijksgrens lag (limes).

• In een sterke klas kan docent het begrip limes aanhalen en kenbaar maken.

Ook was er voldoende vruchtbare grond in de omgeving. Iets wat nodig was om de mensen te voorzien van genoeg voedsel.

Daarnaast was er ook een rivier aanwezig, iets dat voor de handel onmisbaar was.

Als leerlingen moeite hebben met het geven van het juiste antwoord voer dan een onderwijs leer gesprek. Enkele vragen die je hierbij zou kunnen stellen zijn: 

• Wat zie je op het kaartje links boven.
• Wat hebben mensen nodig om te overleven?
• Wat zouden de Romeinen willen verdedigen? 
• Wat is er voor nodig om de Germanen buiten het Romeinse Rijk te houden? 

Atuatuca Tungrorum had een duidelijk dambordpatroon.

1. Waar
2. Niet waar

Achtergrondinformatie:

Tijdens het bespreken van de maquette heeft de gids het dambordpatroon laten zien aan de leerlingen. 

Het was zeer typerend voor de Romeinen dat er een noord-zuidverbinding was en daarop loodrecht een oost-westverbinding. Zowel hun stedelijke structuur als hun kampenstructuur bij de legionairs was hierop gebaseerd.

Verbind de woorden met de overeenkomstige plaats op de plattegrond.

A) Aquaduct

B) Badhuis

C) Forum

D) Graanopslag

E) Haven

F) Stadsmuur

G) Tempel

Het aquaduct werd gebruikt door de Gallo-Romeinen om de stad van water te voorzien. Dit water was voorbestemd voor de thermen en de Gallo-Romeinen die het zich konden veroorloven om een waterleiding tot aan huis te hebben.

De badhuizen of thermen werden gebruikt door de gehele samenleving, op uitzondering van de slaven. Hierin konden zij zich wassen, baden of even bijpraten. Daarnaast konden de Gallo-Romeinen ook sporten in deze badhuizen, zo waren er sportruimtes voorzien. Opmerkelijk was het dat de Gallo-Romeinen steeds met sandalen rondliepen, dit komt doordat de thermen voorzien waren van vloerverwarming.

Het forum was oorspronkelijk een marktplein maar gaandeweg kreeg dit meerdere functies. Het werd een centrum voor handel maar ook om een plaats om een politieke campagne of debat te voeren, juridische oordelen te vellen of om een babbeltje te slaan.

De graanopslagplaatsen van de Gallo-Romeinen bevonden zich oorspronkelijk binnen de stadsmuren. Doordat Tongeren tot tweemaal toe is uitgebrand, zijn ze hun graanopslagplaatsen buiten de stadsmuren beginnen plaatsen. Zo ging hun extra graan niet in vlammen op wanneer er een brand ontstond binnen de stad. 

De haven werd gebruikt om handel te drijven. Atuatuca Tungrorum is gebouwd aan de rivier, de Jeker. De Maas staat in rechtstreeks contact met de Jeker waardoor er zich een gemakkelijke handelsroute bevond van en naar Tongeren. De Gallo-Romeinen voerden zelfs wijn en olijfolie in van onder andere Italië, Spanje en Griekenland.

De stadsmuren van Atuatuca Tungrorum waren gebouwd om hun tegenstanders tegen te houden. Vooral de Germanen waren een geduchte tegenstander. De omwalling was voorzien van een diepe en brede gracht. De stadsmuur was maar liefst 2m breed en 6m hoog. Zo zou de volledige stadsmuur zo'n 4544m lang zijn geweest.

De tempel werd gebruikt om goden te vereren. De Gallo-Romein probeerde zowel de Keltische als Romeinse goden te vereren. Ze wilden namelijk niet dat de goden zich tegen hen zouden keren.

Achtergrondinformatie:

Tijdens de rondleiding hebben de leerlingen de maquette van de stad bekeken. Hierbij is er aandacht geweest voor de verschillende bouwwerken in en rond de stad. 

Mochten er leerlingen zijn die nog een geheugensteun nodig hebben kunnen zij klikken op het 'plusje' van het sleepcomponent. Hier staat extra informatie over het overeenkomstige onderdeel van de stad. 

• Docent legt opdracht uit en bespreekt de antwoorden. 

Op deze kaart uit de vierde eeuw na Christus zien jullie hoe de Romeinen aan handel deden in en rondom Atuatuca Tungrorum (Tongeren). Om uitgebreid aan handel te doen hebben de Romeinen heerbanen (handelswegen) aangelegd. Deze verharde wegen waren eenvoudiger om zich te verplaatsen. Daarnaast hadden zij ook een rivier (de Jeker) waardoor zij ook over water aan handel konden doen.

Achtergrondinformatie:

Deze kaart toont Atuatuca Tungrorum aan in de vierde eeuw na Christus. Hierbij zien we heerbanen tussen Romeins gestichte steden. 

Hierbij kan een link gelegd worden met de plaats waar jullie vandaan komen.

Waar op de kaart ligt Atuatuca Tongrorum (Tongeren)? 

Sleep het symbool naar de juiste plek. 

Waarom kunnen de Romeinse munten als propaganda beschouwd worden?

Achtergrondinformatie:

Romeinse munten dienden als een belangrijk propagandamiddel voor keizers en de staat. Hier zijn de belangrijkste manieren waarop ze werden gebruikt:

• Keizerlijke Beeltenissen en Titels: De beeltenis van de keizer en inscripties benadrukten zijn macht en successen.
• Goden en Godinnen: Afbeeldingen van goden en godinnen associeerden de keizer met goddelijke kwaliteiten.
• Symboliek van Overwinningen: Beelden van militaire successen legitimeerden de heerschappij van de keizer.
• Publieke Werken en Voorspoed: Afbeeldingen van infrastructuurprojecten benadrukten welvaart en vooruitgang.
• Dynastieke Propaganda: Beeltenissen van de keizerlijke familie versterkten de legitimiteit en continuïteit van de dynastie.

Waarom is het vinden van deze munten zeer belangrijk voor een archeoloog?

1. Men kan de munten bewaren
2. Men kan de munten gebruiken
3. Men kan de munten dateren
4. Men kan de munten verzamelen

Achtergrondinformatie:

Aan de hand van de gevonden munten en de afbeelding hierop kunnen archeologen te weten komen van welke tijd deze munten waren. Ze kunnen zo verbanden leggen met hoe goed de economie draaide ten tijde van een bepaalde keizer. Dit door de vindplaatsen waar de munten zijn gevonden en de hoeveelheid.

Bedankt voor jullie komst naar het Gallo-Romeins Museum. Hopelijk hebben jullie een leuke en leerzame dag gehad.