Monohybride kruisingen VWO3

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Waar of niet waar?

1. Mutaties veroorzaken alleen maar problemen!

2. Een somatische gen mutatie kan afwijkende kinderen veroorzaken. 

Bij pasgeboren baby's halen ze een beetje bloed weg om te laten testen. Een kind wordt getest en ze ontdekken dat het een metabolische afwijking heeft die PKU wordt genoemd. Het kind zal een speciaal dieet moeten volgen. Geen van de ouders vertoont symptomen van deze ziekte. De ouders willen nog een kind. Hoe groot is de kans dat hun tweede kind ook PKU heeft?

Genen, allelen, loci and chromosomen

Een gen codeert voor een eiwit. Deze eiwitten zullen bepaalde (erfelijke) eigenschappen hebben.

Elk gen bevindt zich op een vaste plek op het genoom. Deze plek wordt een locus (meervoud: loci) genoemd.

Elk gen kan verschillende varianten hebben. Een genvariant wordt een allel genoemd.

Omdat een diploïde organisme twee kopieën van elk chromosoom heeft (homoloog), zal dit organisme twee loci van elk gen hebben. Deze kunnen dezelfde of verschillende allelen dragen.

Twee allelen per locus of gen

Twee dezelfde allelen?  HOMOZYGOOT

Twee verschillend allelen? HETEROZYGOOT

Bestudeer het plaatje.

Wat is waar?

Dit organisme is.....

Dominantie

In veel gevallen is één allel dominant. Dit betekent dat wanneer een individu heterozygoot is, alleen het dominante allel het fenotype zal bepalen.

Het andere allel wordt recessief genoemd.

Een zwart cavia mannetje wordt gefokt met een wit cavia vrouwtje. Ze krijgen 20 individuen als nakomelingen die allemaal zwart zijn.
Welk allel is dominant? Leg uit waarom.

Chinchilla's (lijken op cavia's) doen het anders. Er wordt een zwart en een wit exemplaar gekweekt en ze krijgen tal van nakomelingen. In tegenstelling tot cavia's zijn deze nakomelingen allemaal donkergrijs.
Geef een mogelijke verklaring voor dit afwijkende fenotype.

Incomplete dominantie

Soms beïnvloedt het recessieve allel het fenotype maar een klein beetje.

Soms zijn beide allelen gelijkmatig dominant bij het bepalen van het fenotype.

Een homozygote plant met twee allelen voor rode bloemen heeft rode bloemen.

Een homozygote plant met twee allelen voor witte bloemen heeft witte bloemen.

Een heterozygote plant met zowel een allel voor rode bloemen als voor witte bloemen heeft eigenlijk roze bloemen.

Omdat beide allelen even dominant zijn, bepalen beide samen het fenotype.

Het resulterende fenotype wordt een intermediair fenotype genoemd.

Letternotatie voor genen en allelen

Volledige dominantie

De letter is toegewezen aan het gen *

dominante allel: hoofdletter A

recessief allel: kleine letter a

Genotypen:

homozygoot dominant: AA

heterozygoot: Aa en aA**

homozygoot recessief: aa

* = als je zelf een letter kiest, kies dan een letter die een andere hoofdletter heeft dan kleine letter.

** = de hoofdletter MOET eerst worden genoteerd.

Een erwtenplant met groene zaden (erwten) wordt gekruist met een plant met gele zaden.

ALLE nakomelingen hebben groene erwten
Wat is het genotype van beide ouderplanten?
Wat is het genotype van de nakomelingen?
Gebruik de letter K en/of k om de allelen aan te geven.

Oorlel

Of je oorlel al dan niet aan je hoofd vastzit, is een erfelijke eigenschap die monogenetisch is. Het wordt veroorzaakt door één enkel gen. Het allel voor losse oorlellen is dominant.

Welke zaadcellen zal een heterozygote vader produceren?

Johan Mendel

Wetten van overerving van eigenschappen ontdekt en geformuleerd in 1866

Herhaling...

Herhaling...

Wetten van Mendel

Mendel heeft drie wetten gevormd;

- De uniformiteitswet: als je twee homozygote individuen met elkaar kruist, dan zijn de F1-nakomelingen onderling identiek.

- De splitsingswet: Als de F1-generatie onderling kruist, krijg je nakomelingen met verschillende genotypen. Daarbij komen de kenmerken in een vaste getalverhouding tot uiting: 

        3:1 bij dominant-recessieve overerving

        1:2:1 bij partiële (of co-) dominantie.

- De onafhankelijkheidswet: de verschillende kenmerken worden onafhankelijk van elkaar overgeërfd (indien ze op verschillende chromosomen liggen).

Heterozygoot

Een vader die heterozygoot is voor het oorlel gen krijgt een kind bij een moeder die ook heterozygoot is.

Welke voortplantingscellen produceren deze ouders?

Kruisingsschema's

Voortplantingscellen (=gameten) van de ouders langs de assen van de tafel

in de tabelcellen: mogelijke genotypen van de nakomelingen:

Voorbeeld

kans dat een zaadcel met het recessieve gen een eicel bevrucht is 1/2

kans dat de eicel zelf het recessieve allel heeft is 1/2

kans dat zygote beide recessieve genen heeft is daarom 1/2 * 1/2 = 1/4

Maak de volgende opdracht op papier.
Een man die heterozygoot is voor aangehechte/losse oorlellen heeft een kind bij een vrouw met aangehechte (recessieve) oorlellen.
Bereken de kans dat het kind ook aangehechte oorlellen heeft. Leg je antwoord uit met een kruisingsschema.

Bij pasgeboren baby's halen ze een beetje bloed weg om te laten testen. Een kind wordt getest en ze ontdekken dat het een metabolische afwijking heeft die PKU wordt genoemd. Het kind zal een speciaal dieet moeten volgen. Geen van de ouders vertoont symptomen van deze ziekte. De ouders willen nog een kind. Hoe groot is de kans dat hun tweede kind ook PKU heeft?

Aan de slag

Maken opdracht 1-3 van BS 8

Maken opdracht 19-28 van de Handout