2.4. Centrum-Periferie

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

2.4. Centrum-Periferie

Les 1

Terugblik: landen indicatoren

Benodigde voorkennis 

Je weet wat een kolonie is;
Je weet wat regionale ongelijkheid is;
Je kent het begrip: Bruto Nationaal Product
Je kent het begrip: Beroepsbevolking

Een kolonie is een gebied of land dat wordt gecontroleerd en geregeerd door een ander land, meestal ver van het moederland van dat land. 

Regionale ongelijkheid betekent ongelijke ontwikkeling en kansen tussen verschillende gebieden, zoals steden en platteland, binnen een land of tussen landen.

 Het is de totale waarde van alle goederen en diensten die binnen een land worden geproduceerd gedurende een bepaalde periode, meestal een jaar. Het BNP wordt gebruikt als een maatstaf voor de economische activiteit en de omvang van de economie van een land. 

Beroepsbevolking

Onderverdeeld in sectoren  

Primair

Secundair

Tertiair 

Welke algemene regel kun je uit deze kaart halen? Gebruik een hoe... - hoe... zin 

Lesdoel(en)

Aan het einde van de week kan ik: 

• uitleggen hoe de basis van de mondiale centrum-periferie verhouding is gelegd
• de veranderingen omschrijven in de mondiale centrum-periferie verhoudingen door de verschuivingen in de internationale arbeidsverdeling
• voor een aantal landen de positie in het centrum-periferiemodel bepalen en de effecten van globalisering herkennen en verklaren

Voorbereiding

Lees paragraaf 2.4. in het boek. Beantwoord de vragen in je schrift:

1. Welke drie hoofdgroepen van landen worden genoemd in het centrum-periferiemodel, geef voor iedere hoofdgroep één voorbeeld. 

2. Welke interne oorzaken kunnen leiden tot de lage ontwikkeling van een land, volgens de tekst? Maak daarin onderscheid tussen natuurlijke en menselijke oorzaken.

3. Bekijk bron 23. Hoe wordt de relatie tussen ontwikkelingslanden en rijke landen uitgelegd in het centrum-periferiemodel?

4. Geef een omschrijving van het begrip 'internationale arbeidsverdeling'. 

5. Hoe wordt het koloniale verleden van landen in verband gebracht met het centrum-periferiemodel en de internationale arbeidsverdeling? 

Het grote plaatje

Vraag 1

1. Welke drie hoofdgroepen van landen worden genoemd in het centrum-periferiemodel, en kun je voor elk van deze groepen een voorbeeld geven?

Ontstaan van het wereldsysteem

De basis is gelegd in de koloniale periode. 

Wereldsysteem: hoe ontstaan?

• Koloniale periode: kolonieën (periferie) leverde grondstoffen voor het moederland (centrum). Centrum had economische en politieke macht. 
  
  
• MAAR: de verhoudingen veranderen
  door de veranderingen in de 

Internationale arbeidsverdeling

De verdeling van werk over de verschillende landen

Vraag 2

2. Hoe wordt de relatie tussen ontwikkelingslanden en rijke landen uitgelegd in het centrum-periferiemodel, en welke aspecten van die relatie worden genoemd?

Gevolgen wereldsysteem

Er ontstaan grote
verschillen tussen
landen en gebieden:

- Regionale ongelijkheid;

- Sociale ongelijkheid;

Absolute en relatieve afstand

Wereldsysteem 

• Op basis van  
• kan je de wereld indelen in een systeem
  met centrum, periferie en semi-periferie. 

economische indicatoren

BNP / BBP

Indeling eroepsbevolking in sectoren

Opdracht: 
Schrijf voor jezelf een definitie van 
centrum - periferie - semi-periferie 

Waarom is de welvaart niet eerlijk verdeeld?  

Oorzaken van de ongelijke welvaartsverdeling in de wereld:

• Interne oorzaken --> natuurlijk (vb. droogte of gebrek aan natuurlijke hulpbronnen) of menselijke (vb. oorlog of corruptie).

Vraag 2

3. Welke interne oorzaken kunnen leiden tot de lage ontwikkeling van een land, volgens de tekst? Geef voorbeelden van zowel natuurlijke als menselijke oorzaken.

Afb 1: Landlocked countries

www.gapminder.org

Gapminder: Relatie inkomen vs percentage werkzaam in de landbouw

www.gapminder.org

Gapminder: Relatie corruptie vs percentage werkzaam in de landbouw

Waarom is de welvaart niet eerlijk verdeeld?  

Externe oorzaken --> 

de relatie van een ontwikkelingsland met rijkere landen.

Dit model laat de dominante rol van rijke landen/regio's zien en de afhankelijkheid van arme landen/regio's.

• Grondstofafhankelijkheid. Waarom is dat een probleem? 

Vraag 3

Nadelen grondstofafhankelijkheid

1. Prijzen grondstoffen stijgen minder snel dan prijzen eindproduct
2. Prijzen grondstoffen fluctueren op wereldmarkt
3. Gevaar voor misoogsten

Beroepsbevolking

Onderverdeeld in sectoren  

Primair

Secundair

Tertiair 

Algemene regel: Naarmate een land zich ontwikkelt,

verandert de samenstelling van de beroepsbevolking

Hoe hoger de welvaart, hoe minder mensen in de primaire sector werken

Vraag 4

4. Hoe heeft de internationale arbeidsverdeling zich in de loop van de tijd veranderd, en welke invloed had dit op de economische situatie van landen?

Productieketens

Internationale arbeidsverdeling

De vraag volgt hierna.

Leg uit hoe je aan de bevolkingsgrafiek van Brazilië kunt zien dat een land is waar industrie zich goed kan vestigen.

Zoek het land Burundi op in de atlas.
Wat is het belangrijkste exportproduct van Burundi?

1. Diensten, zoals adviseurs over koffieteelt
2. Industriële producten, zoals koffiebrandapparatuur
3. Grondstoffen, zoals koffie

Leg uit waarom de economie van Burundi kwetsbaar is (twee redenen).

Noem 3 indicatoren (uit atlas) waaruit je kunt afleiden dat het BNP/hoofd van Burundi laag is.

De vraag volgt hierna.

= BNP/hoofd

Grondstof

Halffabricant

Eindproduct

Periferie

Semi-Periferie

Centrum

Wereldsysteem 

Centrum	Semi-periferie	Periferie
VB:

Wereldsysteem 

Centrum	Semi-periferie	Periferie
- rijker - grote dienstensector - veel vraag naar goedkope producten en voedsel	- opkomende landen (economie) - aandeel landbouw neemt af, groeiende industrie - kenmerken van zowel centrum als periferie	- armere landen - leveren grondstoffen en voedsel aan semi-p en centrum. - vaak afhankelijk van 1 product
Nederland	India	Sudan

Sub-Sahara historisch

Exploitatiekolonie

Vestigingskolonie

Dekolonisatie

Veel arme landen van vandaag waren exploitatiekoloniën tijdens het kolonialisme, waarbij grondstoffen goedkoop werden geëxporteerd naar koloniale machten. De vroegere vestigingskoloniën behoren nu tot de rijkere landen in de wereld. Bijvoorbeeld, Brits-Indië was een exploitatiekolonie van het Verenigd Koninkrijk en is nu India, een snel ontwikkelingsland. Australië was een vestigingskolonie en is nu een welvarend land.

Het koloniale verleden heeft de economische positie van veel voormalige koloniën beïnvloed en heeft geleid tot ongelijke economische relaties.

Welke algemene regel kun je uit deze kaart halen? Gebruik een hoe... - hoe... zin 

Rijkste vs. armste landen ter wereld

Opdracht

Stap 1: Ga naar https://oec.world/en/visualize/tree_map/hs92/export/idn/all/show/2022?slug=tree_map&slug=hs92&slug=export&slug=idn&slug=all&slug=show&slug=2022

Stap 2: Bekijk het exportpakket van: Niger, Belgium, Angola en Cambodia. Noteer de namen van de landen en noteer hierachter wat de drie belangrijkst exportproducten zijn inclusief het percentage.

Stap 3: Noteer erachter of volgens het exportpakken het een periferie, semiperifierie of centrumland is en leg uit waarom.

Stap 4: Zoek zelf minstens één periferie en semiperiferie land. Leg je keuze uit aan de hand van het exportpakket.

Stap 5: Bij je gekozen landen onderzoek je of er door de tijd heen een verandering is in export. Kies verschillende jaartallen om te onderzoeken of er een ontwikkeling zichtbaar is. 

Werkvorm: Centrum-Periferie

Economisch	Centrum	Semi-periferie	Periferie
Bruto Nationaal Product
Beroepsbevolking

BNP (Inkomen)

Landbouw (1e)

Industrie (2e)

Diensten (3e)

Kies uit:

Hoog/Laag/Gemiddeld

Kies uit:

Hoog/Laag/Gemiddeld

Kies uit:

Hoog/Laag/Gemiddeld

Kies uit:
1e, 2e of 3e sector 

Kies uit:
1e, 2e of 3e sector 

Kies uit:
1e, 2e of 3e sector 

Centrum-periferie

           Mondiaal                           Regionaal                             Nationaal

Verstedelijking

• Periferie en Semi-P groeien snel --> ontstaan megasteden
  
  
• Hoe meer ontwikkeling = hoger urbanisatiegraad, lager tempo
  
  
• Dus:
  Centrumlanden = hoge urbanisatiegraad, lager tempo
  Periferie = lagere urbanisatiegraad, hoger tempo 

Waarom groeien die steden zo snel?

1. Natuurlijke bevolkingsgroei
2. Hoog vestiginsgoverschot (mensen migreren op zoek naar beter werk)

  Nakijken

1	Centrum = rijke, kapitalistische landen. Deze hebben veel vraag naar goedkope producten en voedsel. Periferie = achtergestelde arme landen. Deze leveren grondstoffen en voedsel aan de semi-periferie en centrumlanden in ruil voor geld en goederen. Veel periferielanden zijn afhankelijk van de export van één/enkele grondstoffen/producten. Semi-periferie = opkomende landen op economisch gebied. Hier neemt aandeel van de landbouw af en van de industrie toe. Ze hebben kenmerken van centrum en periferie.
2	Exploitatiekolonie = kolonie die vooral diende om grondstoffen en materialen te leveren aan het overheersende land
3	Vestigingskolonie = gebied overzee dat als doel had om als vestigingsgebied voor Europeanen te functioneren.

  Nakijken

4	Hoe beter een land is ontwikkeld, des te hoger is de urbanisatiegraad en des te lager is het urbanisatietempo
5	Voorbeelden : - Arme landen hebben een hoge natuurlijke bevolkingsgroei, daarom groeien steden. Dit komt door een geboorteoverschot. - Steden in arme landen hebben een hoog vestigingsoverschot. Migranten gaan op zoek naar beter werk en betere leefomstandigheden. Dit gebeurt vaak vanaf het platteland naar de steden toe.
6	Voorbeelden : Overvolle wegen, slechte riolering, tekort aan onderijws, tekort aan gezondheidszorg, onvoldoende woningen

Mini SO Centrum-Periferie

R	3p	(1p) Wat wordt met het wereldsysteem bedoeld? (1p) Hoe is het wereldsysteem ontstaan? (1p) Uit welke drie soorten gebieden bestaat het wereldsysteem?
T1	3p	Gebruik de bron. Noem één centrumgebied, één semi-perifeer gebied en één perifeer gebied.
T2	2p	Binnen Seoul (Zuid-Korea) zijn grote regionale- en sociale verschillen. (1p) Benoem hiervan een oorzaak; (1p) Benoem hiervan een gevolg.
I	2p	Het voorkomen van ruimtelijke segregatie in een stad is onwenselijk. (1p) Waarom is dit onwenselijk? (1p) Hoe kan je dit probleem oplossen?

Houdt PTD aan

Kies per hoofdgroep één land

Vul de tabel aan voor dat land, met behulp van de Atlas

Vergelijk de verschillen

Indicatoren	Centrum	Semi-Periferie	Periferie
BNP per hoofd
HDI
% landbouw
% diensten
Levensverwachting
Leeftijdsopbouw
Demografische transitie fase

Voorbeeld