H5 - De Middeleeuwse stad (stadsrechten + bestuur)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t, havo, vwo
• Leerjaar 1

De Middeleeuwen

Stadsrechten, het bestuur en straffen

Wat weet je nog
van de vorige les?

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je: 

- Uitleggen waarom de invoering van stadsrechten laat zien dat steden in de late middeleeuwen meer macht kregen t.o.v. de adel

- Uitleggen hoe steden in de late middeleeuwen werden bestuurd

Wat zie je als je een middeleeuwse stad zou binnen lopen?

Wat zie je als je een middeleeuwse stad zou binnen lopen?

Het was er druk en krap: de meeste steden waren niet groter dan 5000 inwoners, maar omdat het er klein en smal was leek het veel drukker.

De markt

Deze geestelijken houden een processie: een tocht door de stad om hun geloof in God te laten zien. Soms werd dit gedaan om boete te doen.

De winkels waren meestal duidelijk te herkennen aan uithangborden, waarop symbolen van de ambachten stonden, zoals een vis of brood.

In principe mocht iedereen de stad binnen, zolang je maar geen (grote) wapens meenam. Messen moesten worden gemeten: was een mes te groot dan moest je hem bij de stadspoort achterlaten.

Inwoners van een stad noemen we tegenwoordig vaak burgers, maar in de Middeleeuwen werd meestal de term poorter gebruikt: iemand die binnen de poorten van een stad woont.

Een van de grootste gevaren van een middeleeuwse stad was brand. De meeste huizen waren van hout, en een klein vuurtje kon binnen enkele dagen de halve stad in as hebben gelegd. Ambachten waarbij veel vuur werd gebruikt, zoals bijvoorbeeld een smederij, bevonden zich daarom op speciale plekken in de stad.

Schapen, kippen, honden en varkens: er liepen in een stad vaak net zoveel dieren als mensen rond. 

Niet alle straten waren bestraat: na een regenbui was het een grote modderpoel, waarbij het (huis)vuil door de straten spoelde.

Riolering of een vuilnisdienst bestond nog niet. Mensen gooiden hun afval soms gewoon op straat of in de gracht. Het stonk er dus nogal, vooral ’s zomers. Die viezigheid was ook gevaarlijk. Het vuil trok ongedierte aan, zoals ratten. Hierdoor braken er ziekten uit.

Water (om te drinken en om schoon te worden) werd uit de gracht gehaald. Inderdaad: 500 meter verderop was er nog afval in gegooid...

De schandpaal was één van de straffen die je in de Middeleeuwen kon krijgen.

Er waren maar een paar gebouwen van steen in een middeleeuwse stad, zoals bijvoorbeeld de kerk of het stadhuis. Later komen er meer stenen gebouwen bij, zoals bijvoorbeeld de gildenhuizen.

Huizen in deze bouwstijl noem je vakwerkhuizen: de balken in de muren zorgen voor de stevigheid van het huis. De ruimte tussen de balken worden opgevuld met takken van bijvoorbeeld wilgen. Vervolgens worden ze geplamuurd met een mengsel van stro en leem.

In een stad was van alles te vinden: eten, drinken, handel en vermaak. Het was er vies, maar mensen kwamen er graag.

Verspreiding van ziektes

Pest - Sars- Corona

Zoönose

Slachtoffers wereldwijd
6.3 miljoen

75-200 miljoen 

De Middeleeuwen

Stadsrechten & het bestuur

Eigen baas zijn

- Edelman of bisschop is de baas

- Burgers willen eigen baas zijn

- Vragen om "stadsrechten"

- In ruil voor belasting maken de heer en stad afspraken.

- Door stadsrechten werd een nederzetting een stad en kreeg het z'n vrijheid

Stadsrechten

Met stadsrechten mocht een stad:

- zichzelf besturen
- rechtspraak regelen
- een markt organiseren 
- tol heffen

-  een stenen stadsmuur bouwen. 

 

Met stadsrechten bouwde Zutphen een echte muur en een slotgracht. 

Stadsrechten

• Oorkonde
• Bewijsstuk
• Zegel als soort van handtekening 

Hoe wordt de zelfstandigheid van steden ook wel genoemd?

1. Stadsrechten
2. Privileges
3. Vrijheid
4. Centralisatie

Van wie kreeg een stad, stadsrechten?

1. Handelaar
2. Schout
3. Burgemeester
4. Heer

1. De landheer gaf de stad gratis stadsrechten.
2. In de stadsrechten stond dat een stad een muur om de stad mocht bouwen.

1. Beide zijn goed
2. Beide zijn fout
3. 1 is goed en 2 is fout
4. 1 is fout en 2 is goed

Welk begrip hoort bij onderstaande bron.

1. Handel
2. Leenstelsel
3. Herendiensten
4. Stadsrechten

Misdaad en straf 

Steden met stadsrechten mochten hun eigen wetten en regels maken. De schout en schepenen zorgden voor orde en rust. 

Elke stad had eigen rechtbank. De schepenen waren hier de rechters. Samen met de schout bepaalden zij de straffen. 

De straf die je op deze afbeelding ziet is vastgebonden worden aan de ‘schandpaal’. Iedereen mocht aan zijn haren trekken en hem bespugen. Hier komt onze uitdrukking 'voor paal staan' vandaan. 

Vrouwen kregen nooit een straf! Zij moesten hun man alleen gehoorzamen .

Misdaad en straf

• Martelen om de "waarheid" te achterhalen.
• Van verbanning tot gruwelijke straffen
• Waarom zo zwaar?

Wat is geen voordeel van stadsrechten voor burgers?

1. Stadsmuren bouwen
2. Zelf bestuur bepalen
3. Tol heffen
4. Benoeming schout

Leg uit waarom de stadsrechten gunstig zijn voor zowel de heer als de stedelingen

Het burgerlijk bestuur in de stad (met een schout en schepenen) is een oorzaak/gevolg van de stadsrechten

1. Oorzaak
2. Gevolg

Begrippen uit deze les

• Pest
• Burgerij
• Stadsrechten
• Tol
• Schout
• Schepenen

Aan de slag:

1. Lees paragraaf 5.2

2. Maak via Memo online:

Opdracht 4-13 + Test Jezelf

Stel een vraag over iets dat je deze les
nog niet zo goed hebt begrepen