Probiotica: via mond of kont?

• Biologie
• Science
• +1
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2,3

Introduction

Gefermenteerde drankjes zijn hip, maar van doen ze nou eigenlijk? Doel is het optimaliseren van je darmflora en de vraag komt op of je dat het beste via je mond (door het drinken van zo'n drankje) of via je kont (via een poeptransplantatie) kunt doen. Een aantal darmaandoeningen komt aan bod. Wat kun je zelf doen om je darmbacteriën te vriend te houden?

Instructions

Voorkennis van leerling

Enige kennis van voeding en vertering is wenselijk.

Voorbereiding voor docent

Lees vooraf de dia's en bijschriften door.

Leerdoelen / vaardigheden

Na deze les...

...kunnen leerlingen uitleggen wat het nut van poeptransplantatie is.

...weten leerlingen je wat probiotica zijn.

...kunnen leerlingen beargumenteren of probiotica goed zijn voor je gezondheid.

...kunnen leerlingen uitleggen wat fermenteren en probiotica met elkaar te maken hebben.

Aansluiting curriculum

Biologie: voeding en vertering, gezondheid

nlt: lesmodule 'Verrot Lekker' over fermenteren

Ondertitel

Via mond of kont?

Probiotica

Over poeptransplantaties, probiotica en fermenteren

Les 1. Wat is creativiteit?

Informatie voor de docent

Vooraf

Verdeel de leerlingen in groepjes van 2 leerlingen.

Benodigdheden

Iconen

Zet het vinkje 'toon bij leerling' aan

Toon notities bij elke dia

Navigeren door de les

Vergroot een afbeelding

Klik hier

Hotspot met meer informatie

laptop voor elke leerling

rekenmachine voor elke leerling

Les 1. Wat is creativiteit?

Leerdoelen

Na deze les...

...kun je uitleggen wat het nut van poeptransplantatie is.

...weet je wat probiotica zijn.

...kun je beargumenteren of probiotica goed zijn voor je gezondheid.

...kun je uitleggen wat fermenteren en probiotica met elkaar te maken hebben.

Les 1. Wat is creativiteit?

 Poep als medicijn

Bekijk deze video

Toelichting

Dit korte filmpje dient als aandachtstrekker. Leerlingen gruwen van poep dus het zal de tongen wel losmaken. 

Les 1. Wat is creativiteit?

Poeptransplantatie: hoe en waarom

Soms raakt de bacteriebalans in de darm verstoord, bijvoorbeeld door langdurig antibioticagebruik. Gevolg: ernstige darmproblemen, ernstige diarree en ontstekingen door bijvoorbeeld een infectie met de bacterie Clostridioides difficile. 

Een poeptransplantatie helpt om de gezonde bacteriën weer terug te brengen.

En het werkt! Poeptransplantaties zijn in 80-90% van de gevallen effectief bij de behandeling van C. difficile-infecties. En mogelijk ook als behandeling voor andere darmziekten, zoals de ziekte van Crohn en prikkelbare darm syndroom (PDS).

Donorselectie

De ontlasting komt van een gezonde donor zonder besmettelijke ziektes of darmproblemen. De ontlasting wordt in het laboratorium verwerkt en verdund met een zoutoplossing.

Toediening

De gezonde ontlasting wordt op verschillende manieren toegediend:

1. Via een slangetje door de neus naar de dunne darm.

2. Via een colonoscopie, waarbij een arts een flexibele buis via de anus in de dikke darm brengt.

3. Soms via capsules die de patiënt inslikt.

Les 1. Wat is creativiteit?

 Goede bacteriën in je darm

Bacteriën dragen bij aan een goede (darm-)gezondheid. 

In een gram dikke-darm-inhoud zitten 10¹¹ tot 10¹² bacteriën. 

Hoeveel?

 10¹² is 125 keer zoveel als alle mensen op aarde.

Als je 10¹² eurocenten zou hebben en ze op elkaar zou stapelen, dan zou de stapel ongeveer 2 keer naar de maan en terug reiken.

En dat dus per gram...

Wat voor problemen?

Spijsverteringsproblemen: diarree of obstipatie, opgeblazen gevoel en winderigheid, prikkelbare darm syndroom (PDS) 

Verminderde opname van voedingsstoffen: tekorten aan vitamines en mineralen (bijv. vitamine B12, ijzer) wat kan resulteren in vermoeidheid, bloedarmoede of een verzwakt immuunsysteem.

Verhoogd risico op infecties: slechte bacteriën en schimmels (zoals Candida) krijgen de kans om te groeien.

 Verzwakt immuunsysteem: 70% van je immuunsysteem zit in je darmen! Een slechte darmflora kan leiden tot meer vatbaarheid voor infecties en allergieën.

 Effecten op de mentale gezondheid: de darmen en de hersenen zijn verbonden via de darm-hersenas; verstoring wordt in verband gebracht met angst, depressie en concentratieproblemen.

Die bacteriën hebben allerlei functies, waaronder het verteren van vezels en het daarbij produceren van voor ons nuttige vitamines. 

Een tekort aan darmbacteriën of een veranderde samenstelling van je darmflora (alle soorten darmbacteriën) kan problemen geven.

Afbeelding: eoswetenschap.eu

Vraag

Door welke oorzaken zou je darmflora (de bacterie-samenstelling in je darmen) verstoord kunnen zijn? Bedenk er met je buur zoveel mogelijk!

Typ hier je antwoord:

Antwoorden

• antibiotica- of ander medicijngebruik
• voeding (vezelarm,  teveel aan suiker of vet, ultrabewerkt voedsel)
• chronische stress
• slaaptekort of verstoord dag-nachtritme
• gebrek aan beweging
• veroudering
• chemische stoffen in de leefomgeving

Les 1. Wat is creativiteit?

Fermenteren?

Wat doen die bacteriën nou in je darmen? Ze zitten daar te fermenteren.

Vezels zijn moeilijk verteerbare bestanddelen uit je voeding.

In je dikke darm worden bepaalde typen vezels alsnog afgebroken door bacteriën, waar andere bacteriën weer baat bij hebben.

Dat is fermentatie. Het levert o.a. energie op voor de werking van de cellen in de darmwand en houdt de massa in de darm soepel.

Het is dus best een goed idee om aandacht te besteden aan de bacteriën in je darm.

Les 1. Wat is creativiteit?

Verteren of fermenteren?

Maar voor we verder gaan: wat is eigenlijk het verschil tussen verteren en fermenteren?

Vraag

Wat is het belangrijkste verschil tussen vertering en fermentatie in de darmen?

1. Vertering: vooral in de dikke darm Fermentatie: vooral in de dunne darm
2. Vertering: met behulp van enzymen Fermentatie: door darmbacteriën
3. Vertering: produceert gassen en korte-keten vetzuren Fermentatie: levert voedingsstoffen zoals glucose en aminozuren op
4. Vertering en fermentatie betekenen hetzelfde, maar vinden op verschillende plekken in het lichaam plaats.

Les 1. Wat is creativiteit?

Geen zin in poep?

Darmbacteriën aanvullen kan natuurlijk ook via de mond.

Via (gefermenteerde) voedingsmiddelen kun je deze bacteriën aanvullen. En er zijn verschillende producten met probiotica op de markt. 

In zo'n drankje zetten de probiotica-bacteriën bijvoorbeeld lactose (uit melk) via een fermentatieproces om in andere suikers en uiteindelijk in melkzuur. 

Wat zijn probiotica?

Probiotica zijn levende micro-organismen, zoals bacteriën en gisten, die gezondheidsvoordelen kunnen hebben als je ze in voldoende hoeveelheden binnenkrijgt. Ze komen van nature voor in bepaalde voedingsmiddelen en supplementen en kunnen helpen bij een gezonde darmflora.

Hoe werken ze?

In je darmen leven miljarden bacteriën, zowel goede als slechte. Een gezonde darmflora helpt bij de spijsvertering, het immuunsysteem en zelfs je humeur. Soms raakt de balans verstoord, bijvoorbeeld door ziekte, stress of het gebruik van antibiotica. Probiotica kunnen helpen om de goede bacteriën aan te vullen en de darmflora te herstellen.

Waar zitten ze in?

Je kunt probiotica binnenkrijgen via:

Gefermenteerde voedingsmiddelen, zoals yoghurt, kefir, zuurkool, kimchi en miso.

Supplementen, in de vorm van capsules, poeders of drankjes.

Bekende probiotische bacteriën zijn Lactobacillus en Bifidobacterium.

LessonUp over gefermenteerd voedsel

Zie voor een les over gefermenteerde voedingsmiddelen: .....

Vraag

Waarom zijn probiotica-drankjes beter houdbaar dan bijvoorbeeld gewone melk?

1. Probiotica-drankjes bevatten conserveermiddelen die de groei van bacteriën en schimmels remmen.
2. Door de melkzuurbacteriën wordt het drankje zuurder, waardoor schadelijke bacteriën minder goed kunnen groeien.
3. Probiotica-drankjes bevatten meer suiker, wat de houdbaarheid verlengt door water aan bacteriën te onttrekken.
4. Door de fermentatie ontstaat meer koolstofdioxide, wat de groei van bederfbacteriën tegengaat.

Toelichting

Antwoord B (juist): Melkzuurbacteriën produceren melkzuur, waardoor de pH daalt. Een lage pH remt de groei van schadelijke bacteriën en voorkomt bederf. Dit is de primaire reden waarom gefermenteerde producten zoals Yakult en kefir langer houdbaar zijn dan gewone melk.

Antwoord C (onjuist, maar deels waar): Suiker kan indirect een rol spelen bij houdbaarheid, maar niet op dezelfde manier als bij jam of honing (waar suiker water onttrekt aan micro-organismen en zo bederf tegengaat). In probiotische drankjes dient suiker vooral als voedingsbron voor de melkzuurbacteriën, die op hun beurt melkzuur produceren en zo de houdbaarheid verlengen. Suiker zelf verlengt de houdbaarheid hier dus niet direct, maar draagt indirect bij via de fermentatie.

Les 1. Wat is creativiteit?

Dit glas melk bevat ongeveer 60 miljard bacteriën.

Zou jij een slokje durven nemen?

Neem een slokje

vergelijk dit eens

Deze hoeveelheid bacteriën is vergelijkbaar met wat er in een flesje probiotica-drank zit (we zullen het merk niet noemen).

Vraag

Als je een probiotica-drankje drinkt, verwacht je dat de bacteriën levend je darmen bereiken. 

Maar tegen welk probleem lopen de bacteriën aan?

Typ hier je antwoord:

Antwoord

Vrijwel alle bacteriën worden gedood door het maagzuur. Dat voorkomt dat ziekmakende bacteriën de darmen bereiken. Het is onzeker of bacteriën uit probiotica-drankjes de darmen levend bereiken.

Les 1. Wat is creativiteit?

Gezondheidsclaim afgewezen

De European Food Safety Authority (EFSA) gaat onder andere over gezondheidsclaims. 

Gezondheidsclaims over de bacteriën in de probiotica van bepaalde probiotica-drankjes en dat deze bacteriën gezondheidsvoordelen met zich meebrengen, zijn door de organisatie afgewezen. Het probiotica-drankje is volgens de EFSA niet gezonder dan gewone kwark of yoghurt.

Doordat er vitaminen worden toegevoegd aan de drankjes, kunnen ze wel beweren dat ze bijdragen aan je gezondheid.

Vraag

Een liter yoghurt kost ongeveer €1,50. Een flesje met probiotica-drank van 65 mL kost ongeveer 50 eurocent.

Hoeveel duurder ben je uit als je zo'n drankje drinkt, als je het vergelijkt met yoghurt?

Typ hier je antwoord:

Antwoord

1000 mL / 65 mL = 15,38 dus 1 liter probiotica-drank kost 15,38 x 50 cent = €7,70.

Dat maakt het probiotica-drankje ruim 5x duurder (5,13x) dan yoghurt.

Les 1. Wat is creativiteit?

Weer wat wijzer!

Klik op het rad en er verschijnt een vraag.

Beantwoord de vragen in tweetallen.

Les 1. Wat is creativiteit?

Gefeliciteerd!

Je weet nu wat probiotica zijn.

En je kunt na deze les...

...uitleggen wat het nut van poeptransplantatie. 

...beargumenteren of probiotica goed zijn voor je gezondheid.

...uitleggen wat fermenteren en probiotica met elkaar te maken hebben.

Les 1. Wat is creativiteit?

Geïnspireerd?

Vond je dit een leuke les? Dan is één van de volgende vervolgopleidingen misschien iets voor jou. 

Vraag: Welk profiel heb je nodig voor deze opleidingen?

iets met voeding (hbo)

https://www.han.nl/studeren/voltijd/studiekeuze/ietsmet/voeding/?gad_source=1&gclid=EAIaIQobChMIkdmQ4P3RiwMVsa-DBx3gnBlCEAAYASAAEgIJxvD_BwE

Bachelor Food Technology (universiteit)

http://www.https://www.wur.nl/nl/onderwijs-opleidingen/bachelor/bsc-opleidingen/bachelor-food-technology.htm

Bachelor Voeding en Gezondheid (universiteit)

https://www.wur.nl/nl/onderwijs-opleidingen/bachelor/bsc-opleidingen/bsc-voeding-en-gezondheid.htm

Les 1. Wat is creativiteit?

De makers van deze les willen graag weten wat je van de les vond.

Ga daarvoor naar de (korte) vragenlijst:

https://bit.ly/LessonUpmod_Leerling

Heel veel dank!

Feedback gevraagd

Klik op de link of scan de QR-code

Les 1. Wat is creativiteit?

• Lekker (?!) Verrot (?!); een goede balans van micro-organismen (2025). Lesmodule nlt voor 3e klas onderbouw, testversie 0.9.
•  Weij, C. (2021). Verrot Lekker: Zelf fermenteren, eenvoudig, lekker & gezond. Bertram & de Leeuw Uitgevers BV.
• Wolkers, H. (2019, maart). De vele beloftes van fermentatie. Wageningenworld, 34.

Bronnen

Les 1. Wat is creativiteit?

Check www.4tuschools.nl voor meer inspirerende lessen!