Les 38 - Expressionisme - Paul van Ostaijen (geïnspireerd op Besmette Stad van deBuren)

• Nederlands
• Secundair onderwijs

Wat weet je over WOI?

Link leggen met coronacrisis, quarantaine, ... 

Honderd jaar geleden verwerkte de Vlaamse dichter Paul van Ostaijen vanuit een zelfgekozen quarantaine in Berlijn zijn ervaringen van de Eerste Wereldoorlog in Bezette Stad. 

'Dandy' Van Ostaijen - bruisend nachtleven, cocaïne

Expressionisme (1905-1940)

Welke andere kunststroming ken je nog? 

Kenmerken expressionisme in schilderkunst

• gevoel is belangrijker dan verstand 
  
• felle en harde kleuren
• vervormen werkelijkheid
• Oef. 1+2 p. 257 

Franz Marc, Grote blauwe paarden

https:

0

Lees het gedicht Bedreigde stad  en vorm een eerste indruk

Oef 3.b p. 258
Welke sfeer straalt het gedicht volgens jou uit?

Oef 3.c
Waarover gaat het gedicht volgens jou?

Lees dit artikel over de historische context van het gedicht. 

Vandekerckhove et al., 2012, p. 258

Oef. 4

• (a) korte, eenlettergrepige woorden, los achter elkaar zonder verklarend zinsverband -> ritme, 'Eins zwei' -> marstempo
• (b)  vet en groter, dreiging
• (c) Duitse citaten: eigen ritme
• (d) weergave geluiden die VO hoorde (inval Duitsers) 
• (e) Dichter is getuige vanaf balkon

Wat maakt dit gedicht nu typisch eentje van Paul van Ostaijen?

Ritmische typografie

• Gebruik van verschillende lettertypen, lettergroottes, letterstijlen -> onderstrepen emoties, versterken betekenis woorden

• Spelen met lay-out en
  bladspiegel (extra betekenis)  -> combinatie visuele en auditieve

Klanken belangrijk

Kenmerken expressionisme in poëzie

• geen traditionele vorm; geen rijm, geen vast metrum, geen vaste strofebouw...; wel ‘vrije verzen’;
• geen normale zinsbouw, maar onvolledige en ongrammaticale zinnen;
  
• alle woorden mogen gebruikt worden in deze poëzie (citaten, andere talen, reclameslogans...);
• de emotie of gedachte moet zo direct mogelijk geuit worden, zonder belemmeringen van het traditionele taalgebruik.

Expressionisme = breken met traditie. Er is maar één wet: er zijn geen wetten. 

De wereld is kapot, dus ook de taal (hij kan in die context bij wijze van spreken geen volzinnen schrijven). 

Readymade - objet trouvé

Fontaine

Marcel Duchamp

Poésie pure 

• een van de laatste gedichten van VO


• ik-loze poëzie
• zeer eenvoudig, geen betekenis
• zuivere lyriek, pure klankpoëzie
  
• zoals Amarillis met de zeepbellen speelt, zo speelt VO met woorden
  

De Vijftigers

- Lichamelijke poëzie: zintuiglijke waarnemingen

- Woordenschat is democratisch: alles kan, geen poëtische woorden

- De lezer moet interpreteren, het is niet voorgekauwd

• Wat gebeurt er fysiek met de moeder?

• Wat zegt hij over zijn moeder? 
  

• Naar welk moment keert de dichter terug?
  

•  Wat is er veranderd? 

• Welke emotie hoort bij deze strofe? 

• Wat is het inhoudelijke verschil tussen het deel met haakjes en het deel zonder haakjes? 

• Wat bedoelt Claus met het laatste vers? 
  

•  Welk motief gebruikt Claus? 

• Sterven / einde van het leven

Vorm

• Traag 
• = apokoinou
  
• Welke stijlfiguren tref je hier nog aan? 
• Enjambement
• Alliteratie
• ! Belangrijkste strofe

Vorm

• Zoek een herhaling
  

Herhaling

Vorm

• Zoek een metafoor

Metafoor

Opdracht

• Maak oef. 2, 3 en 4 p. 136-137
• Lees het gedicht De besmette stad van Annelies Verbeke en Sanneke van Hassel via deze link https://www.de-lage-landen.com/article/de-besmette-stad-van-annelies-verbeke-en-sanneke-van-hassel?fbclid=IwAR1ifzNFTheg9ymmdsKBDhX0KDGIn_n74sUfHe5tUkQbBJ5sAN59RWUFNzM

Opdracht

• Schrijf nu zelf een kort fragment in de stijl van De besmette stad. Schrijf dus een gedicht over de voorbije coronatijd. Gebruik min. 40 woorden. Pas de kenmerken van het expressionisme toe en denk aan de typografie!

Evaluatiecriteria

• De leerling brengt duidelijk zijn/haar emotie of idee over.
• De leerling heeft nagedacht over de typografie.
• De leerling gebruikt een vrije vorm (i.t.t. een traditionele vorm).
• De leerling gebruikt vrije zinsbouw.
• De leerling maakt geen of vrij gebruik van hoofdletters en interpunctie.
• De leerling maakt gebruik van een citaat, een slogan of een aantal woorden in een andere taal.

Een voorbeeld