Bijeenkomst 4 - Periode 1 - 21 22 - Mondelinge taalvaardigheid

• Taal
• HBO
• Studiejaar 1

prelinguale fase

eenwoordfase

twee en meerwoordfase

differentiatiefase

voltooiingsfase

0-1 jaar

1-1,5 jaar

1,5-2,5 jaar

2,5- 5 jaar

5-9 jaar

Tijd: 4 min

Informatie:

KORTE HERHALING!

Prelinguale fase

eenwoordfase

Twee en meerwoordfase

Differentiatiefase

Voltooiingsfase

In welke fase zitten de meeste moedertaalsprekers in het basisonderwijs? Voltooiingsfase

Leeslogboek tip!

25 minuten

Tijd: 32 min. 

 

Iedere student krijgt een kaartje en voert de opdracht op het kaartje uit. De luisterende studenten bepalen het spreekdoel van de sprekende student. 

Welke spreekdoelen kennen we al?

informeren

amuseren

overtuigen

beschouwen

instrueren

waarderen

emotioneren

Opdracht na pauze

Tijd: 80 min (na opdracht)

Tijd: 45 min

Studentenactiviteit: In tweetallen voorbeelden erbij laten bedenken. Wanneer gebruik je de strategieën?

Informatie:

Wanneer luister je intensief? Als je wilt weten wat je allemaal voor die ene toets moet doen bijvoorbeeld.

Voorbeelden van luisterdoelen zijn:

- iets te weten willen komen;

- een bepaald gevoel willen ondergaan;

- zich een mening willen vormen;

- een bepaalde handeling willen uitvoeren;

- een spel mee willen spelen.

Om deze doelen te realiseren, kies je als luisteraar, bewust of onbewust, een luisterstrategie. Je kunt bijvoorbeeld globaal luisteren (de grote lijn volgen), intensief luisteren (details ook belangrijk vinden), gericht luisteren (specifieke informatie oppikken), kritisch luisteren (mening vormen). De luisteraar zal zijn strategie afstemmen op de (gesproken) tekstsoort: naar een reclameboodschap luister je anders dan naar een instructie. De manier van luisteren kan variëren van passief tot actief. Actief luisteren is de vorm waarbij de luisteraar zich maximaal inzet om de spreker te volgen en te begrijpen. Daarbij zet hij middelen in als aankijken, luisterresponsen geven (bijvoorbeeld knikken) en vragen stellen.

• Deel deze met elkaar in binnenkring/ buitenkring

Tijd: 50 min

Studenten schrijven hun ideeën op post-its en plakken deze op de muur, daarna bespreken:

Wat is de rol van de leerkracht hierbij?

Wat is de rol van de kinderen?

Mondelinge vaardigheden zijn nodig om in de samenleving te functioneren: thuis, op school, onderweg, in een groep, een winkel, op het werk. Naar anderen luisteren, deelnemen aan een gesprek, je mening kenbaar maken, een boodschap overtuigend overbrengen, een gerichte vraag om informatie stellen. Bovendien is mondelinge taalvaardigheid de basis van schriftelijke taalvaardigheid.Het doel van onderwijs in mondelinge taalvaardigheid is dat kinderen effectief en sociaal met elkaar communiceren. Ze leren hoe ze zich moeten opstellen in een gesprek, zich goed uitdrukken, presentaties houden, luisteren naar presentaties en reflecteren op de vorm en mogelijkheden van taal en communicatie.  

De verschillende leerlijnen beïnvloeden elkaar: zo is een goede woordenschat nodig om je mondeling uit te drukken en moet je taal goed gebruiken bij een effectief gesprek.

Tijd: 60 min (na uitleg)

Deelnemen aan gesprekken

Doelen:

1-3:

nemen actief deel aan gesprekken in kleine en grote groepen,

nemen initiatieven tijdens gesprekken,

verwoorden hun gedachten en denkvragen,

vervullen de rol van luisteraar en spreker

waarderen elkaars ideeën en vallen elkaar niet in de rede.

4-5:

 kunnen een gesprekslijn vasthouden

 stimuleren elkaar tot interactie

 onderhandelen over betekenissen

 houden rekening met wat gesprekspartners weten.

6-8:

kunnen een gesprek leiden

zorgen voor een goede beurtwisseling

grijpen op een correcte wijze in als het gesprek vastloopt

voeren op een adequate wijze gesprekken met onbekenden

respecteren de inbreng van anderen ongeacht hun status

Interactief leren:

Meningen geven. Redeneren & argumenteren.

1-2:

kunnen zelf leervragen stellen

breiden hun kennis uit door observatie en onderzoek

gebruiken complexe taalfuncties (redeneren, vergelijken, concluderen)

geven hun mening

luisteren naar de mening van anderen.

3-4:

leiden op basis van verworven kennis nieuwe leervragen af

breiden hun kennis uit door leergesprekken en experimenten

kunnen de uitkomsten van een leergesprek of experiment verwoorden

zijn in staat een beargumenteerde mening te geven

kunnen de mening van anderen verwoorden.

6-8:

construeren in samenwerking met anderen nieuwe kennis

kunnen nieuwe kennis overdragen aan anderen

kunnen de mate van zekerheid van een standpunt uitdrukken (Het is waarschijnlijk dat…)

kunnen in een discussie tot een afweging van argumenten komen

zijn in staat om een eigen standpunt ter discussie te stellen.

Taalgebruik:

Woordvorming( bloem/bloemetje), zinsvorming, non-verbale communicatie.

In de onderbouw is het belangrijk dat kinderen een positief zelfbeeld ontwikkelen als verteller. Ze moeten vrijuit durven spreken en hun communicatiedoelen bereiken (antwoord op een vraag, een luisterend oor, begrip). In de middenbouw krijgen kinderen steeds meer gevoel voor het sociale aspect van communicatie. Hun klas, groep en school wordt voor hen steeds meer een plek waar je door taal met en van elkaar kunt leren. 

Kinderen moeten gemotiveerd zijn hun taalvaardigheid te verbeteren en taal correct te gebruiken. Dat lukt het best als er een groot taalaanbod is in de klas en kinderen de kans krijgen zich vaak mondeling te uiten. Een kind heeft daarbij de feedback van de leerkracht en medeleerlingen nodig om te ontdekken welke taalkennis het nog mist. In de bovenbouw zijn kinderen zich steeds bewuster van hun taalgebruik. Ze leren hun taalgebruik doelgericht toepassen en weten bijvoorbeeld dat een gesprekje met een medeleerling anders gaat dan met een leerkracht, een onbekende of iemand uit een andere cultuur.Ze begrijpen dat het goed is voor hun persoonlijke ontwikkeling mondeling met anderen te communiceren en daarbij te letten op hoe ze iets zeggen. Door feedback van de leerkracht en medeleerlingen zien kinderen in hoe ze hun taalgebruik kunnen aanpassen. 

Woordenschat: woordenschatontwikkeling, aantal woorden, diepte van woordkennis, viertakt. 

In de onderbouw wordt veel tijd besteed aan het uitbreiden van de woordenschat. Die ontwikkelt zich vooral in betekenisvolle interacties tussen het kind en zijn omgeving. Daarom zijn er veel gesprekken in grote en kleine kring en ontdekken en spelen de kinderen in verschillende speelhoeken.Ook leren kinderen nieuwe woordbetekenissen afleiden uit voorleesverhalen. Zo leren ze steeds meer woordbetekenissen en ook steeds meer betekenisaspecten van één woord (bijvoorbeeld: markt, supermarkt, marktkraam). Hun taaluitingen worden steeds gevarieerder. In de middenbouw is veel aandacht voor de uitbreiding van de woordenschat. Kinderen kunnen steeds doelgerichter de betekenis van woorden afleiden in taaluitingen in en buiten de klas. Daarbij leren ze strategieën gebruiken waarbij ze de betekenis van woorden afleiden uit de context. Ook krijgen ze oog voor betekenisrelaties. Ze leren bijvoorbeeld dat een boot een vaartuig is en dat een zeilboot een soort boot is. In de middenbouw gaan kinderen ook figuurlijk taalgebruik begrijpen (hij lachte zich suf, ik schrok me een hoedje). In de bovenbouw breiden kinderen hun woordenschat steeds zelfstandiger uit, maar hebben daar wel interactie met anderen in de klas voor nodig. Dat kunnen gesprekken in de kring of een groepje zijn, maar ook werk- of doe-opdrachten in een groepje.Kinderen kunnen de strategieën die ze gebruiken om betekenissen af te leiden of te onthouden zelf verwoorden. Ze leren zelf relaties leggen tussen woorden en kunnen daarbij woorden steeds beter toepassen buiten de context waarin de woorden worden gebruikt (ingrediënten voor een gerecht en de ingrediënten van een spannende film). Figuurlijk taalgebruik passen ze steeds beter zelf toe (uitdrukkingen, beeldspraak, spreekwoorden en gezegden). Instructie in woordbetekenissen en woordleerstrategieën blijft belangrijk.

• Mondelinge uitdrukkingsvaardigheid is een gedragsvorm die in het gesprek rechtstreeks geobserveerd kan worden. Luister en noteer: 

• Formuleert helder en duidelijk

• Spreekt in begrijpelijke taal

• Kiest zorgvuldig de juiste woorden.

Luisteren:

Aandacht richten, luisterstrategieën ontwikkelen, luisterhouding.

In de onderbouw is lang achter elkaar luisteren nog moeilijk. Kinderen reageren het liefst tussendoor en komen met eigen ervaringen. Interactief voorlezen is daarom bij uitstek een geschikte activiteit in de onderbouw. Gaandeweg de onderbouw leren ze steeds beter de grote lijn van een verhaal of presentatie vast te houden, zich concentreren en belangrijke informatie onthouden. In de middenbouw leren kinderen hun aandacht langer vast te houden en steeds beter luisterstrategieën toe te passen. Ze kennen de structuur van een verhaal en maken daar gebruik van bij het luisteren. Bij een informatieve tekst kunnen ze de hoofdgedachte vaststellen en hun voorkennis over het onderwerp activeren.

Hun toenemende inzicht in tekstrelaties als verwijzingen (daar, daarin, deze) en oorzaak en gevolg (daardoor) helpt hen om de presentatie of het verhaal goed te begrijpen. In de bovenbouw is het belangrijk dat kinderen leren luisterstrategieën toe te passen en een kritische luisterhouding ontwikkelen. Bij het luisteren maken ze gebruik van hun kennis over de structuur van de voordracht en stemmen hun luistergedrag af op hun luisterdoel. Ze zijn in staat om feiten en meningen van elkaar te onderscheiden. Ze kunnen de hoofdgedachte uit een verhaal of presentatie halen en informatie selecteren die ze nodig hebben. Ook weten ze het doel van de spreker te benoemen, bijvoorbeeld vermaken, informeren of overtuigen. Verder ontwikkelen ze een kritische houding tegenover de media (tv, internet, radio) als informatiebron en zijn ze zich bewust van hun invloed op het dagelijks leven.

Vertellen en presenteren: ordenen van stof, duidelijk praten, in welke vorm dan ook. Verhalen vertellen, verslaglegging doen, werken in groepjes, posterpresentatie

Letten op formuleren, expressie.

In de onderbouw vertellen kinderen in een grote of kleine kring over eigen ervaringen, een boek, een thema dat in de groep centraal staat of een eigen onderwerp.  In de middenbouw vertellen kinderen in een grote of kleine kring over eigen ervaringen, een boek, een thema dat in de groep centraal staat of een eigen onderwerp. Behalve persoonlijke ervaringen kunnen kinderen een mini-presentatie houden over een laagdrempelig onderwerp uit hun belevingswereld (hobby, dier, een plek of gebouw waar ze zijn geweest zoals een dierentuin, vakantie(ei)land). Hun presentatie heeft al een duidelijke opbouw, vaak een vast stramien zoals antwoorden op standaardvragen die de leerkracht heeft gegeven. Bij de presentatie maken kinderen gebruik van geheugensteuntjes, zoals plaatjes, voorwerpen en steekwoorden op papier of het digitale schoolbord. Ze zijn niet alleen bezig met wat ze zeggen, maar ook hoe ze het zeggen door te letten op intonatie, gebaren en mimiek. In de bovenbouw oefenen kinderen regelmatig hun spreekvaardigheid voor de groep door alleen, in tweetallen of groepjes presentaties te houden over een informatief onderwerp of resultaten van een onderzoekje. Op basis van zelfgeformuleerde leervragen (wat, wie, waar, wanneer, waarom, hoe) kunnen ze een presentatie houden. De manier van presenteren is gevarieerd wat betreft intonatie, formulering, mimiek en gebaren. Kinderen houden zich aan de ene kant met hulp van steekwoorden en ondersteunende beelden (al dan niet via Powerpoint) en voorwerpen aan een vaste opbouw. Aan de andere kant durven ze ook te improviseren. Hun presentatie wordt met mimiek en gebaren steeds expressiever en in formulering correcter. Ze nodigen luisteraars uit vragen te stellen en gaan daar op in.

ROL LEERKRACHT: reflectie, laten samenvatten, naspelen verhaal, toneelstuk (Verteltafel)

INTERACTIEF VOORLEZEN

Wat is interactief voorlezen?

Interactief voorlezen wil zeggen dat het voorlezen van het prentenboek wordt onderbroken door open vragen over het verhaal of over de plaatjes. Spontane reacties van de kinderen kunnen ook een leuke aanleiding zijn voor een gesprekje.

 

Reflectie op communicatie:

In de onderbouw beginnen kinderen te reflecteren op het verloop van een gesprek. Ze weten dat je verschillende spreek- en luisterdoelen kunt hebben. Luisteren naar een uitleg bijvoorbeeld is anders dan luisteren naar een verhaal. Vertellen over wat je hebt gedaan gaat anders dan de inhoud van een boek navertellen. Ook leren ze beleefdheidsnormen toepassen in een gesprek (iets netjes vragen in plaats van bevelen). Ze corrigeren hun uitspraak, woordkeus en zinsbouw vaker en zijn zich bewuster van hun taalleerproces. Zo vragen ze in een gesprek vaker om herhaling of verduidelijking. In de middenbouw worden kinderen zich bewust van het verschil tussen verstaan en begrepen worden; de effectiviteit van hun communicatie. Als ze niet begrepen worden, zoeken ze naar een oplossing, bijvoorbeeld door hun boodschap in andere woorden te herhalen. Ook zien kinderen in dat je een boodschap op verschillende manieren kunt verwoorden. Ze leren in een gesprek een mening met bijgaande argumenten te geven (ik vond het een mooi verhaal, omdat…) en te reflecteren op meningen en argumenten van anderen (ik vind dat niet, want…). In de bovenbouw leren kinderen gespreksstrategieën af te stemmen op hun communicatiedoel. Ze zien in welk taalgebruik gepast is en kunnen medeleerlingen daar op beoordelen. Hun taalgevoel ontwikkelt zich: ze kunnen letterlijk en figuurlijk, en formeel en informeel taalgebruik herkennen en toepassen. Kinderen krijgen ook oog voor taalvariatie. Ze begrijpen niet alleen dat je een boodschap op verschillende manieren kunt verwoorden, ook leren ze dat er verschillen zijn in het taalgebruik van kinderen en volwassenen, mensen uit verschillende streken en met een andere taalachtergrond.

Reflectie op taal:

Bij reflectie op taal gaat het niet om de inhoud, maar om de grammaticale vorm van teksten, verhalen, zinnen, woorden en klanken. Als kinderen zich in de onderbouw bewust worden van de vorm van taal, heeft dit een positieve invloed op hun spreekvaardigheid. Inzicht in de opbouw van een zin (bijvoorbeeld: ‘hij lacht niet’ is goed, maar ‘hij niet lacht’ is fout) helpt om een zin correct te formuleren. En het bewustzijn van de relatie tussen klanken (fonemen) en letters (grafemen) is de basis voor het goed uitspreken van woorden. In de middenbouw krijgen kinderen inzicht in de verschillende structuren en functies van verhalen, informatieve teksten en teksten waarin een mening voorkomt. Ze krijgen in de gaten dat er verschillende woordsoorten zijn (‘groot’ is een ander soort woord dan ‘huis’ en ‘het’ is een ander soort woord dan ‘paard’). Ook leren ze naamwoorden verbuigen (bloem-bloempje) en werkwoorden vervoegen (vinden, ik vond, gevonden). Hun taalgevoel is zover ontwikkeld, dat ze aan het werk gaan met rijm en ritme in gedichten. In de bovenbouw kunnen kinderen taalregels en -principes zelfstandig doorgronden en verwoorden, bijvoorbeeld: ‘dit’ en ‘dat’ horen bij zelfstandige naamwoorden met ‘het’. ‘Deze’ en ‘die’ bij woorden met ‘de’. Kinderen gaan gezegdes en spreekwoorden vaker gebruiken, kunnen woordsoorten benoemen (lidwoord, bijvoeglijk naamwoord, zelfstandig naamwoord) en eenvoudige zinnen ontleden (onderwerp, lijdend voorwerp, persoonsvorm, gezegde). Ook kunnen ze gedichten analyseren op vormkenmerken (o.a. begin- en eindrijm), zelf gedichten schrijven en deze met expressie voordragen.

Rollenspel:

Demonstreer aan kinderen het effect van taalgedrag en taalgebruik met rollenspellen. De kinderen moeten in een rollenspel bijvoorbeeld afwisselend onbeschoft en beleefd communiceren of deftig en plat praten. Ook kunnen kinderen door rollenspel leren communiceren met een bepaald doel. Geef ze bijvoorbeeld de opdracht een ander te informeren, informatie te verzamelen of een ander te overtuigen. Bespreek na het rollenspel de effecten van het taalgedrag in een reflectiegesprek. Hoe reageerde .. op jouw vraag? Waardoor kwam dat denk je?

Napraten: Praat met enkele kinderen na over een gevoerd gesprek. Bespreek wat goed en minder goed ging en formuleer samen verbeterpunten. Tijdens een gesprek zijn kinderen vaak sterk op de inhoud gericht en hebben ze geen aandacht voor het proces. Door achteraf te reflecteren op het gesprek, leren ze (verborgen) gesprekspatronen herkennen en zelfstandig ingrijpen als een gesprek niet helemaal naar wens verloopt.Stel vragen over het gesprek, zoals Heb je verteld wat je wilde vertellen? Wat ging goed en wat ging minder goed? En wat vonden andere kinderen ervan? Hoe reageerden ze? Op welke manier zou je het duidelijker kunnen vertellen? Maak ook duidelijk wat gesprekspatronen betekenen voor het gesprek. Bijvoorbeeld: als je anderen niet aankijkt terwijl je iets vertelt, dan lijkt het alsof ze niet naar je hoeven te luisteren. Elkaar aankijken is dus nodig omdat je graag wilt dat anderen naar je luisteren.

Spreek- en luistervaardigheden

• Pragmatisch: deelnemen aan gesprekken: de beurt nemen, aansluiten op anderen, je mening durven geven, argumenteren
  
• Uitdrukkingsvaardigheid: taalgebruik (morfologisch, syntaxis, non-verbaal); woordenschatontwikkeling
  
• Tekstvaardigheid: welke luister- en presenteeraspecten horen bij een bepaald soort ‘tekst’ een bepaalde vorm van mondeling taalgebruik: denk aan een spreekbeurt, een voordracht, een interview of een discussie
  
• Taalbeschouwing: reflectie op hoe de communicatie verloopt, bijvoorbeeld je aanpassen.

Bedenk een andere opdracht dan tot nu toe benoemd. Vul in op LVF.

Opdracht na pauze

Tijd: 80 min (na opdracht)

Checklist leerkrachtvaardigheden

Hoe stimuleer je als leerkracht de spreek- en luistervaardigheden van leerlingen?

Tijd: 120 

Filmpje is hyperlink: https://www.leraar24.nl/69854/debatteren-op-de-basisschool/

Welke vaardigheden zijn van belang bij debatteren? Als kind/leerkracht.

Welke spreek- en luisterdoelen staan centraal? (spreekdoel: overtuigen, luisterdoel: zich een mening willen vormen)

Welke luisterstrategie oefenen de kinderen? luisterstrategie: kritisch luisteren

Taalaanbod: veelvuldig aanbod van het woord ‘sluipen’

Betekenisaspecten: sluipen doe je om niet gehoord te woorden, een prooi te besluipen en ……….?

Kinderen krijgen de kans het woord ‘sluipen’ zelf te gebruiken

De kinderen krijgen de kans zelf te sluipen (betekenisaspect)

Leerlijnen integratie

• Samenhang taaldomeinen 
• Samen onderzoeken
• Mondelinge taalvaardigheid en onderzoek

Tijd: 95 min.

Goede fragmenten uitzoeken

Voor als er tijd over is --> methode nog kopiëren 

Debatteren 

• Welke vaardigheden zijn van belang bij debatteren? 

Filmpje

Voorbeeld

Tijd: 120 min

Filmpje: https://www.leraar24.nl/69854/debatteren-op-de-basisschool/

Welke vaardigheden zijn van belang bij debatteren? Als kind/leerkracht.

Welke spreek- en luisterdoelen staan centraal? (spreekdoel: overtuigen, luisterdoel: zich een mening willen vormen)

Welke luisterstrategie oefenen de kinderen? luisterstrategie: kritisch luisteren

Tijd over?

lesactiviteiten mondelinge taalvaardigheid bij de Gruffalo