5.1 De renaissance

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

De opkomst van het protestantisme leidt tot de stichting van een Nederlandse staat

5.1 De Renaissance 

KA les 1

19. Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling. 

20. De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid.

Lesdoelen

Aan het einde van de les kan je:

• met een voorbeeld uitleggen hoe het mensbeeld en het wereldbeeld veranderden tijdens de renaissance;
  
• met voorbeelden uitleggen dat tijdens de renaissance een mentaliteitsverandering is waar te nemen in de literatuur, de kunst en het denken over politiek;
  
• uitleggen wat de invloed van het humanisme was op deze veranderingen;

Wat weet jij eigenlijk van Renaissance?

§ 5.1 De renaissance

• 
  

Kunst

Vroege middeleeuwen (waarschijnlijk).

Schilder: onbekend

§ 5.1 De renaissance

• 
  

Kunst

Duccio, 1308 - 1311

§ 5.1 De renaissance

• 
  

Kunst

Fra Angelico, 1436

§ 5.1 De renaissance

• 
  

Kunst

Botticelli, 1485

Geboorte van Venus

Nieuw mens- en wereldbeeld

• Renaissance = 'Wedergeboorte' van de Klassieke Oudheid
• Komt op in Italië, omdat ... 
• Economie: Groeiende internationale handel
• Politiek: Weinig invloed van de Paus / keizer
• Cultureel: Na 1452 brengen gevluchte geleerden Grieks/Romeinse kennis met zich mee uit Constantinopel. 

Pantheon 

(klassieke oudheid)

Sint Pieter

 (uit de tijd van de renaissance)

Noem een oorzaak van het ontstaan van de renaissance in Italië.

Navolging van de oudheid

• Architectuur en kunst op basis van de klassiekevormentaal.
• De Italiaanse kunstenaars bestudeerden het klassieke erfgoed om de klassieke kunst te te evenaren en te overtreffen.
• Renaissance kunstvormen waren: 
• Realistisch
• Voor het vermaak
• Meer aandacht voor kleuren, diepte en perspectief
• Onderwerpen gericht op de Oudheid / in de stijl van de Oudheid 

_{^{Beeldhouwers onderzochten de anatomie, houdingen en gezichtsuitdrukkingen van mensen om personages levensecht te kunnen uitbeelden. Een hoogtepunt werd het werk van Michelangelo. Zijn gebeeldhouwde figuren zagen er mooier en volmaakter uit dan echte mensen. Het idee dat ze een verbeterde versie van de natuur creëerden, maakte dat beeldhouwers en schilders niet meer werden gezien als ambachtslieden, maar als kunstenaars die boven gewone mensen verheven waren.}} 

^{_{De ontdekking van het perspectief droeg ook bij aan een vernieuwing in de schilderkunst. Renaissanceschilders als Leonardo da Vinci maakten realistische, schijnbaar driedimensionale schilderijen. Ze bestudeerden de natuur om deze zo perfect mogelijk af te beelden. Leonardo sneed in lijken om te zien hoe het menselijk lichaam in elkaar zat en maakte honderden gedetailleerde tekeningen van skeletten en lichaamsdelen. Dit soort onderzoek was een voorbeeld van de nieuwe wetenschappelijke belangstelling die begon te ontstaan.}}

Het orgineel:

rond 120 na Chr.

Een kopie:

rond 1580 na Chr.

Havo-eindexamenvraag 2022 tijdvak 1 

Andrea Odoni (1488-1545) wordt door de elite van Venetië uitgesloten van hoge bestuursfuncties. Met dit schilderij wil Odoni zijn status verhogen op een manier die past bij de zestiende eeuw.

4p 3 Noem twee kenmerkende aspecten uit de zestiende eeuw en verklaar daarmee telkens waardoor Odoni met dit schilderij zijn status kan verhogen.

Let op: je mag een kenmerkend aspect maar één keer gebruiken. 

KA les 2

19. Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling. 

20. De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid.

Lesdoelen

Aan het einde van de les kan je:

• met een voorbeeld uitleggen hoe het mensbeeld en het wereldbeeld veranderden tijdens de renaissance;
  
• met voorbeelden uitleggen dat tijdens de renaissance een mentaliteitsverandering is waar te nemen in de literatuur, de kunst en het denken over politiek;
  
• uitleggen wat de invloed van het humanisme was op deze veranderingen;

Humanisme

• Niet enkel kunstenaars bestudeerden de oudheid, ook geleerden deden dat. 
• Deze geleerden worden humanisten genoemd
• Humanist: Mens moet zelfbewust zijn en gebruik maken van het eigen verstand 
• Humanisten waren geschoold in grammatica, retorica, geschiedenis en filosofie 
• Toetsten kennis van de eigen tijd aan literatuur/cultuur van de Oudheid.  

Bouwmeester Brunelleschi 

Deze muurschildering toont hoe bouwmeester Filippo Brunelleschi een model van de San Lorenzokerk aan financier Cosimo de Medici geeft. In het ontwerp van de kerk gebruikte Brunelleschi de klassieke vormentaal: zuilen, ronde bogen en kroonlijsten. Hij kende de klassieke erfenis goed. Rond 1400 was hij naar Rome gereisd om de ruïnes van antieke gebouwen te bestuderen. Hij groef de resten uit, nam hun maten op en tekende ze na.

Leonardo da Vinci

Homo universalis (Universele mens)

Verspreiding over Europa

Door de boekdrukkunst verspreidde de Renaissance zich snel over Europa. 

• Belangrijke vertegenwoordiger Renaissance was Erasmus

• Erasmus zocht het zuivere christendom en hij ontdekte dat de Vulgaat (= officiële Bijbel) vol vertaalfouten stond. 
• Hij uitte zijn kritiek in het boek 'Lof der Zotheid' in 1511. 
• Hoe zou de Kerk hierop hebben gereageerd? 

Omstreeks 1500 begon een nieuw tijdperk, waarvoor drie historische begrippen worden gebruikt. Geef aan:
– welke begrippen dat zijn en
– welke verandering daarmee wordt uitgedrukt ten opzichte van de middeleeuwen.

Geleerden die klassieke teksten bestudeerden, noemde zich humanisten. Geef aan:
a wat ze met die naam bedoelden en
b wat ze met hun studie wilden bereiken.

Beschrijf het mens- en wereldbeeld:
- van de middeleeuwers in het algemeen en
- van de elite in Italiaanse steden in de 15e en 16e eeuw.

a Noem een beeldelement waarmee het schilderij overeenkomt met middeleeuwse schilderijen.
b Noem een beeldelement waarmee het schilderij afwijkt van middeleeuwse schilderijen.

Leg uit dat de afbeelding past bij beide kenmerkende aspecten van deze paragraaf.

Maken 5.1 

zie studiewijzer