Thema 5 B7 Transcriptie + B8 Dominant en recessief

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Thema 5 

Erfelijkheid en evolutie

B7 Transcriptie

+

B8 Dominant en recessief

Wat gaan we doen?

• Herhalen
• Uitleg B7 Transicriptie
• Opdrachten B7
• Uitleg B8 Dominant en recessief
• Opdrachten B8
  
• Afsluiten

Leerdoelen B7

5.7.13 Je kunt benoemen hoe transcriptie en eiwitsynthese plaatsvinden in de cel.

5.7.14 Je kunt uitleggen dat de genetische variatie toeneemt door spontane mutaties.

Welke uitspraak over genexpressie is NIET waar?

1. Iedere celkern van je lichaam bevat precies dezelfde genen
2. Het tot uiting komen van een gen wordt genexpressie genoemd
3. Genen kunnen niet alleen 'aan' of 'uit' staan, maar ook 'harder' of 'zachter'
4. Welke genen 'aan' of 'uit' staan in een bepaald celtype is een willekeurig proces

Genexpressie

Genexpressie = het tot uiting komen van een gen

DNA-sequentie = volgorde van de basen in het DNA

Gen 'AAN' -> DNA-informatie op dit gen afgelezen & verwerkt -> eiwit

Genexpressie

-Expressie verschillend per cel

-Afhankelijk van de functie van de cel

DNA-sequentie

-De DNA-sequentie van een gen bevat info voor de productie van een specifiek eiwit

Voorbeeld

-Gen bevat code voor melanine productie

-In een cel in de iris van een oog staat dit gen aan

-informatie op dit gen wordt afgelezen -> melanine productie

bruin = meer melanine

blauw = weinig melanine

Eiwitsynthese

DNA-sequentie is 'recept' voor eiwit

RNA = gekopieerd stukje DNA

Transcriptie = vorming van RNA

RNA brengt informatie naar ribosoom -> code vertaald naar eiwit

Eiwitsynthese = het maken van een eiwit 

Waar gebruikt je lichaam eiwitten voor?

synthese = samenstellen

DNA-microarray

-Techniek om genexpressie te meten

-Elke stip is een gen

-Aan de kleur is te zien of een gen 'aan'/'uit'/'hard'/'zacht' staat

Eiwitsynthese

Genexpressie maakt het mogelijk dat een cel verschillende eiwitten kan maken op het moment dat deze nodig zijn

Functie eiwit lichaam

Bouwstof en brandstof

Antistof

Hormoon

Enzym

brandstof, maar vooral bouwstof

-functies als: hormoon, enzym of antistof

Gunstige mutaties?

mutatie = verandering van het genotype

negatief: ziektes, afwijkingen

door spontane (erfelijke) mutaties genetische variatie in nakomelingen neemt toe (positief)

= gunstig voor de overlevingskans van een populatie!

Geslachtelijke voortplanting & spontane mutaties zorgen voor variatie in genotype & fenotype!

Voordelige mutatie

-Als de omstandigheden veranderen is een organisme met mutatie misschien beter aangepast t.o.v. soortgenoten

bijv: witte vacht in de sneeuw, donkere huid bij felle zon, extra lange nek bij giraffen 

Controle B7

Genexpressie

Transcriptie

RNA

Gen

DNA-sequentie

Een gekopieerd stukje DNA

Stukje DNA met informatie voor 1 bepaalde eigenschap

De vorming van RNA

De volgorde van basen in het DNA

Het tot uiting komen van een gen

Wat is het product van "Transcriptie"

1. DNA
2. RNA
3. Een eiwit

Wat heeft meer invloed? Een mutatie in een geslachtscel of een mutatie in een lichaamscel?

1. Geslachtscel
2. Lichaamscel
3. Beide evenveel

Wat is een mutatie?

1. Een virus die een bacterie binnendringt
2. Plotselinge verandering van het DNA
3. Een gen die niet werkt
4. Plotselinge verandering van het fenotype

Maak opdracht 1 t/m 5

Leerdoel B8

5.8.15 Je kunt omschrijven wat homozygoot, heterozygoot, dominant en recessief betekenen.

En je kunt een kruisingsschema maken, aflezen en uitleggen.

Chromosomenparen & genenparen

Je hebt chromosomen in paren. 1 van je vader en 1 van je moeder. 

Maar je hebt dus ook genenparen; 

Het gen van de vader en het gen van de moeder vormen samen een genenpaar.

Homozygoot & heterozygoot

• Per eigenschap heb je dus 2x informatie op het gen staan -> allelen
• Is deze informatie gelijk, dan ben je homozygoot voor deze eigenschap. (voorbeeld gen B)
• Is deze informatie op het gen ongelijk, dan ben je heterozygoot voor deze eigenschap (voorbeeld gen A)

2 dezelfde allelen              2 verschillende allelen

Dominant of recessief

• Het gen dat het sterkst is, bepaalt welke eigenschap jij krijgt. 
• Dat gen noem je dominant. bijv. haarkleur zwart is dominant over blond.
• De eigenschap die niet zichtbaar wordt, noem je recessief.  

Gensymbolen

Eigenschappen (bijv. haarkleur) benoem je met een letter. 

• Dominante eigenschappen krijgen een HOOFDLETTER
  (A)
• Recessieve eigenschappen krijgen een kleine letter
  (a)

2 dezelfde letters - homozygoot (- AA of aa)

2 verschillende letters - heterozygoot (- Aa)

Voorbeeld

Wanneer iemand het dominante gen A heeft, zal deze persoon zwart haar hebben. 

We noteren dit als:

• A = zwart haar = dominant
  
• a = blond haar = recessief

Ook als hij heterozygoot (Aa) is heeft hij zwart haar. 

Het gen voor zwart haar is dominant

Gensymbolen (genotype)

Als je homozygoot bent voor deze eigenschap heb je dus:

- of AA (fenotype zwart haar)   - of aa (fenotype blond haar)

Als heterozygoot heb je dan:  - Aa (fenotype zwart haar)

Beide homozygoot

Zelfstandig aan de slag

• Maak opdracht 1 t/m 3 
  

• Kijk de opdrachten na met het antwoordboek of digitaal
• Oefen de Flitskaarten

Klaar? 

• Bereid je goed voor op de repetitie. Maak alvast de Oefentoets en  eerste Diagnostische toets

Lesafsluiter B8

Je hebt het genotype en het fenotype.
Wat wordt bedoeld met het genotype?

1. De erfelijke informatie op je chromosomen
2. Hoe je eruit ziet

Een allel is een variant van een.......

1. basepaar
2. nucleotide
3. gen
4. chromosoom

Een cavia is heeft voor haarkleur als genotype "AA"
Deze cavia is voor deze eigenschap....

1. homozygoot dominant
2. homozygoot recessief
3. heterozygoot

Zwarte vachtkleur is dominant over roodbruin. Wat is het genotype van deze koe?

1. AA
2. Aa
3. aa
4. Is niet te zeggen

Zwarte vachtkleur is dominant over roodbruin. Wat is het genotype van deze koe?

1. AA
2. Aa
3. aa
4. Is niet te zeggen

Bij cavia's is kort haar (R) dominant over lang haar (r)

-Wat is het genotype van een cavia met lang haar?

1. RR
2. rr
3. Rr

Bij cavia's is kort haar (R) dominant over lang haar (r)

- Welke genotypen kan een cavia met kort haar hebben?

1. RR of Rr
2. rr of Rr
3. Rr