Formuleren - incongruentie, tangconstructie en dat/als-constructie

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Formuleren

Incongruentie, tangconstructie en dat/als-constructie

'De leraren schrijft op het bord.'
Klopt deze zin?

Ja!

Nee!

Incongruentie

Bij een enkelvoudig onderwerp hoort een enkelvoudige persoonsvorm. 

Bij een meervoudig onderwerp hoort een meervoudige persoonsvorm.
Incongruentie ontstaat vaak:
- als het onderwerp meervoudig lijkt, maar enkelvoudig is;
- als persoonsvorm en het onderwerp ver uit elkaar staan;

- als een meewerkend voorwerp ten onrechte voor het onderwerp wordt aangezien. 

Voorbeelden

Het onderwerp meervoudig lijkt, maar is enkelvoudig:

*Een aantal bezoekers hebben een grote prijs gewonnen.

*Minder dan de helft van de prijswinnaars waren totaal verrast. 

Voorbeelden

Het onderwerp staat ver van de persoonsvorm af:

*De jeugd in de grote steden als Amsterdam en Rotterdam hebben een schrijnend gebrek aan speelplaatsen. 

Voorbeelden

De kern van het onderwerp is enkelvoud, maar dat wordt gemist:

*Eneco verwacht dat het gebruik van gas, water en elektriciteit de komende jaren alleen maar verder zullen toenemen.

Voorbeelden

Meewerkend voorwerp (mv) wordt als onderwerp gezien:

*Mensen die belangstelling hebben voor de functie (mv) worden vriendelijk verzocht hun sollicitaties te richten aan het dagelijks bestuur. 

'De media stelt de politici onnodig kritische vragen, die dan toch niet beantwoord worden.'
Noteer het foute woord.

'Een hoop conflicten ontstaan door een gebrek aan onderlinge communicatie.'
Noteer het foute woord.

'Dus jij denkt dat dit soort mensen nooit voor een Koninklijke onderscheiding in aanmerking zullen komen.' Noteer het foute woord.

'Alle inzenders werden gevraagd om hun ontwerpen van naam en adres te voorzien.'
Noteer het foute woord.

Maken

Bij H6 Formuleren maak je de opdrachten in de methode.

Laat jezelf zien hoe goed je het kunt.

lijdende en bedrijvende zinnen

Wat is het onderwerp?
De boodschappen worden vanavond door Picnic gebracht.

1. De boodschappen
2. worden gebracht
3. vanavond
4. door Picnic

Wat is het onderwerp?
Picnic brengt vanavond de boodschappen.

1. Picnic
2. brengt
3. vanavond
4. de boodschappen

Bedrijvende zinnen

Wat is nu het verschil tussen deze twee zinnen als je kijkt naar het onderwerp?

- Picnic brengt vanavond de boodschappen.

- De boodschappen worden vanavond door Picnic gebracht.

Leg het verschil uit aan je buur.

Het verschil...

Jara laat de hond uit.

Bedrijvende zin!

Het onderwerp is actief. 

Het onderwerp DOET iets. 

Het verschil...

De hond wordt uitgelaten
door Jara. 

Lijdende zin!

Het onderwerp is passief. 

Het onderwerp DOET niets. 

Er WORDT iets met het
onderwerp gedaan. 

Lijdende zinnen

Kijk eens naar de volgende zin:

De boodschappen worden vanavond gebracht. 

Nu staat er niet DOOR wie ze worden gebracht. Ook dit is een lijdende zin, want je kunt er een DOOR-BEPALING achter denken. 

De boodschappen worden vanavond gebracht (door Picnic).

Lijdende zinnen

Een lijdende zin heeft altijd een vorm van zijn/ worden + VD.

Het boek wordt vandaag gelezen. (= door de hele klas)

Op Instagram worden vaak beroemdheden gevolgd. (= door jonge meisjes) 

Lijdende zinnen

Hoe herken je dus een lijdende zin:

1. Onderwerp doet niets, er wordt iets met het onderwerp gedaan. 

2. Er is een door-bepaling of je kunt die erbij denken.

3. Er staat altijd een vorm van zijn/ worden in de zin. 

Advies

Wanneer gebruik je de lijdende vorm?

1. Als je handelende persoon niet kent of als het voor de hand ligt wie de handelende persoon is. 

2. Als je de handelende persoon niet wil noemen.

3. Als je voor afwisseling wil zorgen. 

Een tekst kan beide vormen bevatten. Wissel lijdende en bedrijvende zinnen af, zodat je tekst prettig leest. 

De tangconstructie

Zinnen bevatten een tangconstructie als woorden die grammaticaal bij elkaar horen, van elkaar gescheiden worden door andere woorden. 

Een tangconstructie leest
minder fijn als de twee grijpers
van de tang te ver uit elkaar staan.
                                            De lezers raken de draad dan vlugger kwijt.

Voorbeeld

Stuur ons het ingevulde formulier.

Stuur ons het in januari door de verzekeringsagent ingevulde en ondertekende formulier.

Stuur ons het formulier dat uw verzekeringsagent in januari heeft ingevuld en ondertekend.

Verbeter de zin:
De motor drijft de twee remdrukpompjes die boven op het motorblok gemonteerd zijn, aan.

Verbeter de zin:
Ik heb hem vandaag, nog voordat de vogeltjes floten en de bussen gingen rijden, gewezen op zijn leerplicht.

Tangconstructies

1. Twee delen van een scheidbaar werkwoord te ver uit elkaar. 

2. Een hulpwerkwoord en een zelfstandig werkwoord te ver uit elkaar. 

3. Een lidwoord en een zelfstandig naamwoord te ver uit elkaar. 

Oplossing

1. Bedenk wat echt belangrijk is en wat niet. Wat niet belangrijk is, laat je weg.

2. Zet bij elkaar wat bij elkaar hoort en hak een lange zin eventueel in tweeën.

3. Zet bij elkaar wat bij elkaar hoort en zet de informatie uit de ‘tang’ in een bijzin (achteraan).

Dat/als-constructie

'Ik denk, dat als de minister vindt dat er te veel geweld op TV is, dat hij dan maatregelen moet nemen.'
Loopt deze zin lekker?

Ja!

Nee!

Dat/als-constructie

Een bijzin van voorwaarde begint vaak met als of wanneer. Je kunt zo'n voorwaarde dan het beste achteraan de zin zetten. Doe je dat niet, dan ontstaat er een dat/als-constructie. 

Daarom vind ik dat als films schokkende beelden bevatten of vormen van ernstig geweld, ze niet voor tien uur 's avonds moeten worden uitgezonden. 

Juiste zin:
Daarom vind ik dat films niet voor tien uur 's avonds moeten worden uitgezonden, als ze schokkende beelden bevatten of vormen van ernstig geweld. 

Verbeter de zin:
'Het rekeningrijden moet snel worden ingevoegd, omdat wanneer er niets gebeurt, Nederland binnenkort één lange file is.'

Verbeter de zin:
'Spraken de jongens af dat als ze geld genoeg zouden verdienen, ze in de zomervakantie naar Turkije zouden gaan?'

Terugblik

Deze les hebben we besproken dat:
- bij een enkelvoudig onderwerp een enkelvoudige persoonsvorm hoort
- bij een meervoudig onderwerp een meervoudige persoonsvorm hoort

-  bij elkaar horende delen niet te ver uit elkaar mogen staan.
    (delen van scheidbaar werkwoord, hulpwerkwoord en zelfstandig werkwoord,  lidwoord en zelfstandig naamwoord) 
- je kunt bedrijvende en lijdende zinnen allebei gebruiken in een tekst.

 

Wat gaat al goed?

Waar wil je meer over weten?