Dierenverhalen in de middeleeuwen

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Dierenverhalen in de middeleeuwen

Van den Vos Reynaerde

• Dierenepos
• Tweede helft 13e eeuw
  

• Willem, die Madocke maecte
• Origineel: Le roman de Renart
• Dieren worden als mens voorgesteld (antropomorf)
  

Waar denk jij aan bij een vos?

[De vos) is een dier vol listen en bedrog. Als hij honger heeft en niets eetbaars kan vinden wentelt hij zich in rode aarde zodat hij er uit ziet alsof hij met bloed besmeurd is, werpt hij zich op de grond en houdt zijn adem zo zeer in dat hij bijna niet meer ademt. De vogels die hem niet meer zien ademen zien hem daar met bloed besmeurd liggen terwijl zijn tong uit zijn bek hangt, wanen hem dood, en vliegen er op af en strijken op hem neer. Zo vangt de vos ze echter en verslindt ze.
Bron: Ashmole Bestiary, 1511

Fabel

• Dieren met menselijke eigenschappen.
• Bevat een moraal (= wijze les).
• Esopet (onbekende auteur) - 67 middelnederlandse dierfabels
• Jean de la Fontaine
• Fabeltjeskrant (tv-serie)
  

Dierepiek (epos = heldendicht)

• Van den Vos Reynaerde
• Satire (maatschappijkritiek)  en parodie (spottende nabootsing)  ridderroman en de middeleeuwse samenleving

Lezen hoofdstuk 1: Waar is Reinaert?

Op welke manier maak je in dit hoofdstuk kennis met Reinaert?

Even ter vergelijking...

Op de volgende dia zien jullie het verschil in het Nederlands van nu en het Nederlands van de middeleeuwen (wat ook alweer een versimpeling is van de oorspronkelijke versie).

Welke eigenschap hoort bij een beer?

Welke eigenschap hoort bij een kat?

Lees hoofdstuk 2, 3 en 4

Wat gebeurt er met Coppe de kip?

Wat moet Bruun de beer doen? 

Zijn opdracht slaagt niet: van welke eigenschap/karaktertrek heeft Bruun vooral last? 

Tibeert

Tibeert de kater wordt erop uitgestuurd.

Lees hoofdstuk 5 en 6 

Waardoor valt Tibeert voor de charmes van Reinaert?

Grimbeert: 

hoofdstuk 7 en 8 

Grimbeert neemt Reinaert de biecht af. Voor elke zonde krijgt hij vervolgens een stokslag. 

Wat vind jij ervan dat iemand zonder 'proces' iemand anders 40 stokslagen geeft?

Lees hoofdstuk 9 en 10

In deze hoofdstukken krijgt Reinaert een echt proces en wordt veroordeeld.

Wat vind jij van de straf? 

Ook nu probeert Reinaert hier weer onderuit te komen....Aan het eind van hoofdstuk 10 wordt een tipje van de sluier opgelicht. Wat belooft hij Koning Nobel?

Opdracht

Werk in viertallen

Lees hoofdstuk 11, 12, 13, 14: iedere leerling leest een hoofdstuk

Vertel het verhaal in 3-5 plaatjes . 

Na +- 15 minuten presentatie aan de klas. 

Het eind

Het verhaal van Reinaert heeft een bloedig eind. Voor Bruun en Isegrijn, eerst toch dienaren van de koning, werd door Reinaert een straf bedacht. Een eerlijke straf? 

Lees hoofdstuk 15: Belijn en Cuwaert gaan mee op pelgrimstocht. Daarvoor heeft Reinaert eerlijke motieven.

Ja

Nee

?

Dankzij Belijn weet Koning Nobel dat hij zich weer heeft laten beetnemen. Hoe vaak is dat nu in dit verhaal gebeurd?

Welke eigenschappen hadden de dieren in dit verhaal?

Zijn die eigenschappen ook op mensen van toepassing? Op wie bijvoorbeeld?

Antropomorfe dieren (van menselijke gedaante)in moderne werken

De raef ende vos

Op een boem sat tere stont

Een roec ende hadde in sinen mont
Een case. Dit sach Reinaert
Ende sprac aldus ten roeke waert:
‘Dine vederen sijn soe scone!
Du mochts boven allen voglen crone
Draghen, hadstu claren sanc.’
‘Bi Gode ja ic!’ seidi, ‘goddanc.’
Doen toendi aldaer sijn luut.
Hi gapede ende die case viel uut.
Den case greep die vos Reinaert
Ende liep te sinen hole waert.

Dus sijnre vele te scherne ghedreven
Bi prise die si hem horen gheven.

De raaf en de vos

In een boom zat op zekere dag
een raaf en die had in zijn snavel
een stuk kaas. Dit zag Reinaert de vos
en die zei tot de raaf:
‘Wat heb jij een prachtige veren!
Je zou de kroon spannen boven alle andere
vogels, als je ook zo mooi kon zingen.’
‘Bij God, dat kan ik!’ zei de raaf, ‘goddank.’
En toen liet hij zijn stem horen.
Hij opende zijn snavel en de kaas viel eruit.
Vos Reinaert greep de kaas
en liep ermee naar zijn hol.

Zo is al menigeen voor de gek gehouden

door lof die hem werd toegezwaaid.

https://vogala.org/tekst/esopet-de-vos-en-de-raaf

Dieren in moderne Nederlandse literatuur

Toon Tellegen

Dierenverhalen: mier, eekhoorn en andere dieren.

1995 Misschien wisten zij alles

1999 De genezing van de krekel

2006 De eenzaamheid van de egel

2011 Het geluk van de sprinkhaan

Ook in dit fragment hebben dieren menselijke eigenschappen. Waarom zou de schrijver dat doen? (Tegenwoordig en vroeger?)

Symboliek in de middeleeuwen

• Getallensymboliek
  
• Kleurensymboliek

• Bloemen- en plantensymboliek
• Dierensymboliek
  

Symboliek in de middeleeuwen

Getallensymboliek

• twee = getal van het kwaad
  
• drie = volmaaktheid, goddelijkheid
  

(heilige drie-eenheid)

• zeven = God
  

Symboliek in de middeleeuwen

Kleurensymboliek

• blauw = Maria (hemel!)
  
• wit = zuiverheid (Blancefloer!)
• zwart = kwaad, dood, duivel
  

Symboliek in de middeleeuwen

Bloemen- en plantensymboliek

• lelie = zuiverheid (wit)
• roos/egelantier = liefde
• eik = wilskracht, wijsheid
  

Symboliek in de middeleeuwen

Dierensymboliek

• slang = duivel
• vos = sluwheid
• beer = hebzucht
• hond = trouw
  

Op welke manier komt de middeleeuwse symboliek terug in het verhaal?

Van den Vos Reynaerde als inspiratie

• Verstripping
• Rap
  

Afsluitende opdracht

Schrijf een moderne Reinaert de Vos waarin dieren de hoofdrollen hebben. Elk dier staat voor een bepaalde eigenschap die mensen ook hebben. Laat je verhaal een thema hebben dat past bij jouw leeftijd. Het kan bijvoorbeeld gaan over sport, het gebruik van social media, school, vrienden enz. Je kunt je laten inspireren door eigen ervaringen. Aantal woorden: 450 (marge 10%)

Enkele tips

- Schrap alle overbodige woorden en vermijd dialogen.

- Zorg voor een sterke openingszin.

- Begin in medias res (in het midden van het verhaal).

- Hou het simpel: beperk het aantal personages en zorg voor één thema.

- Leg niet uit, toon.

- Zorg voor een pakkende titel.

- Ga voor een open einde.

Is het voor een cijfer?

Ja!

We letten o.a. op:

- Opbouw van het verhaal/ creativiteit

- Spelling

- Zinsbouw

- Interpunctie

Tot welk genre behoort 'Van den Vos Reynaerde'?

1. fabel
2. dierenepos
3. ridderroman
4. Marialegende

Uit welke periode komt 'Van den Vos Reynaerde' ongeveer?

1. 11e eeuw
2. 12e eeuw
3. 13e eeuw
4. 14e eeuw

Wie is de schrijver van 'Van den Vos Reynaerde'?

1. die is onbekend
2. Willem
3. Diederik van Assenede
4. Hendrik van Veldeke

Waar stond het getal 'drie' voor in de middeleeuwse symboliek?

1. zuiverheid
2. Goddelijke tussenkomst
3. gevaar
4. liefde