Extra Les 2: Kruisingen introductie

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Extra Les 2: Kruisingen

Welke kleur ogen hebben jij, je vader, je moeder, broertje(s), zusje(s)...?

Herhaling recessief / dominant

Van veel genen bestaan twee varianten: een dominante, 'sterke' variant, en een recessieve, 'ondergeschikte', variant. 

De eigenschap die hoort bij het DOMINANTE allel komt altijd tot uiting, óók als je ook de andere (recessieve) variant van het gen hebt. 

Herhaling recessief / dominant

Dominant: HOOFDLETTER (bijvoorbeeld B of A of R)

Recessief: kleine letter (bijvoorbeeld b of a of r)

Oogkleur: 

Bruine ogen is DOMINANT over blauwe ogen (recessief)

Iemand die blauwe ogen heeft, heeft dus genotype bb.

Iemand met bruine ogen, genotype BB óf Bb.

Homozygoot / Heterozygoot

"Homo" betekent "Gelijk"

"Hetero" betekent "Verschillend"

Een homozygoot genotype is dus een genotype met TWEE DEZELFDE ALLELEN: bijvoorbeeld BB of bb.

Een heterozygoot genotype is dus een genotype met TWEE VERSCHILLENDE ALLELEN: Bb

Iemand heeft voor een eigenschap genotype Aa. Wat voor genotype is dit?

1. Homozygoot
2. Heterozygoot
3. Dominant
4. Recessief

Een persoon heeft blauwe ogen. Wat voor genotype heeft deze persoon?

1. Homozygoot recessief
2. Heterozygoot
3. Homozygoot dominant
4. Dat is niet te zeggen.

Oogkleur

Zoals we eerder zagen: het allel voor bruine oogkleur is STERKER dan het allel voor blauwe oogkleur. Bruin is dus dominant en blauw recessief. 

Een persoon heeft voor iedere eigenschap twee allelen: tweemaal dezelfde (homozygoot dominant of homozygoot recessief)  of twee verschillende (heterozygoot: het DOMINANTE allel komt dan tot uiting. 

Iemand met blauwe ogen is dus altijd homozygoot recessief voor deze eigenschap.

Geslachtelijke voortplanting

(let niet te veel op de moeilijke woorden!)

Tijdens reductiedeling van lichaamscellen (ook wel meiose genoemd), worden geslachtscellen geproduceerd. 

Uit één lichaamscel ontstaan 4 geslachtscellen (ei- of zaadcellen). 

Net als bij de mitose (zie vorige les) wordt eerst het DNA (het chromosoom) verdubbeld. Deze dubbele strengen DNA worden verdeeld over 2 nieuwe cellen (1e deling). Tijdens de 2e deling worden de verdubbelde chromosomen weer uit elkaar getrokken en verdeeld over weer twee cellen. Er zijn nu die VIER cellen met ieder de HELFT van de chromsomen van de oorspronkelijke cel! 

Leer hier meer over in de volgende video. 

0

Als een lichaamscel 46 chromosomen heeft in 23 paren, hoeveel chromosomenparen heeft een geslachtscel dan? (na reductiedeling)

1. 46
2. 23
3. 92
4. 0

Een heremietkreeft heeft lichaamscellen met 254 chromosomen (!). Hoeveel chromosomen heeft een geslachtscel van een heremietkreeft?

1. 254
2. 23
3. 127
4. 508

Kruisingen

Een man met bruine ogen en een vrouw met bruine ogen krijgen een kind... met blauwe ogen?! Kan dat wel? Of zou het kind eigenlijk een andere vader hebben?

Kunnen twee mensen met bruine ogen een kind krijgen met blauwe ogen?

1. Ja, als ze beide homozygoot zijn voor oogkleur.
2. Ja, als ze beide heterozygoot zijn voor oogkleur.
3. Nee, want ze kunnen beide geen allel hebben voor blauwe ogen.
4. Nee, want het allel voor bruine oogkleur is recessief.

Kruingen

Het kan inderdaad! Hoe werkt dat? 

Bruine oogkleur is DOMINANT (we gebruiken als letter: B). Blauwe oogkleur is recessief (b). 

Vader heeft bruine ogen: hij kan dus genotype BB hebben, of Bb. 

Moeder heeft bruine ogen: zij kan dus genotype BB hebben, of Bb. 

In de afbeelding op de volgende pagina zie je hoe reductiedeling (meiose) bij de vader verloopt indien hij genotype BB (homozygoot dominant dus!) is. Bij de moeder gaat het op dezelfde manier, alleen ontstaan bij haar geen zaadcellen, maar eicellen. 

Als vader of moeder homozygoot dominant (BB) is, krijgt hij/zij dus alleen maar geslachtscellen met dominante allelen. Als twee geslachtscellen met allel B samensmelten, krijgt de baby dus ook alleen maar dominante allelen (B) en dus bruine ogen! Maar het kan ook anders... wat nou als beide ouders heterozygoot zijn?

Beide ouders homozygoot dominant: BB x BB = BB 

Beide ouders hebben BB. Al hun geslachtscellen hebben dus een dominant allel (B). Wanneer een eicel en zaadcel samensmelten, zal het embryo (en het kind dus uiteindelijk) dus altijd twee dominante allelen voor oogkleur krijgen: zijn/haar oogkleur zal dus ook bruin zijn!

Ook bij iemand die heterozygoot (Bb) is voor oogkleur, komt het dominante allel tot uiting: de hoofdletter B dus, voor bruine oogkleur. De kleine letter b van blauwe oogkleur is dus recessief. 

 Hoe gaat de reductiedeling dan?

Als je kijkt naar de meest rechtse afbeelding, zie je dat van de vier ontstane geslachtscellen, er TWEE zijn met een (hoofdletter) B (dominant), en TWEE met een (kleine letter b). Er zal uiteindelijk maar één zaadcel samensmelten met een eicel, dus heb je 50% kans dat een geslachtscel met een B het zal redden, en 50% kans dat dat er een met een b is. 

Heterozygote ouders

Beide heterozygote (Bb) ouders hebben 50% kans om een B door te geven en 50% kans om een b door te geven. 

Daardoor kan het kind zowel bruine als blauwe ogen krijgen: 

Beide ouders geven B: B + B  = BB voor kind

Beide ouders geven b: b + b = bb voor kind

Ene geeft B, andere b: B + b = Bb voor kind

Dat kun je gemakkelijker opschrijven...  maar dat leren we volgende week! 

Vader geeft een zaadcel met allel B, moeder geeft een eicel met allel b. Welke oogkleur krijgt het kind?

1. Blauw, want het kind is heterozygoot (Bb) en het recessieve allel komt tot uiting.
2. Bruin, want het kind is heterozygoot (Bb) en het dominante allel komt tot uiting.
3. Blauw, want het kind is homozygoot recessief (bb).
4. Bruin, want het kind is homozygoot dominant (BB).

Vader is homozygoot dominant (BB), moeder is homozygoot recessief. Hoeveel procent kans is er dat hun eerste kind bruine ogen heeft? Leg je antwoord uit.

Bonusvraag: beide ouders zijn heterozygoot voor de eigenschap oogkleur. Hoe groot is de kans dat het kind bruine ogen heeft? Leg je antwoord uit.

Reflectie: wat vond je het moeilijkst en het makkelijkst aan deze les? Zijn er onderdelen waar je extra hulp bij zou willen?

00:00

Volgende week, of later deze week, leren we meer over het maken van de "kruisingsschema's" die in deze video benoemd worden! Daarvoor is het handig om deze video vast gezien te hebben.