1 koning en parlement

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Democratisering van Nederland 1848-1919

1.1 Koning en parlement

Leerdoelen

Hoe was de machtsverhouding tussen koning en parlement vóór 1848?

Wat veranderde er met de grondwet van 1848?

Hoe werd het parlement de baas in Nederland?

tt

Willem I in Scheveningen 1813

1815: Verenigd Koninkrijk der Nederlanden

• Verenigd Koninkrijk der Nederlanden: Nederland, België en Luxemburg (1815-1830)
  

• Nederland krijgt een grondwet
  
  
• Noemen we een constitutionele (=grondwet) monarchie (= land met een koning)
  "Macht van de monarch ligt vast in de grondwet"
  

Willem I en de
grondwet van 1815

• Zoon van stadhouder Willem V wordt koning Willem I
  
  

• De koning regeert (absolutisme)
  
  Grondwet van 1815:

1. Ministers dienen de koning
2. Het parlement heeft geen invloed
3. Koning benoemt 1e kamer
4. Provinciale Staten kiezen 2e kamer

Willem I en de
grondwet van 1815

1830-1839: Belgische opstand

Drie oorzaken:

• Nederlands officiële taal:
  veel Belgen spreken alleen Frans....

• Protestantisme -> staatsgodsdienst: België is katholiek....

• Bestuurders (o.a. parlement) zijn vaak Nederlanders:
  Belgen zijn met meer....

Belgische Revolutie

1830-1839

Gevolgen:

- kost veel geld: parlement ontevreden

- 1839: Nederland erkent onafhankelijk België
- NL verliest groot deel van industrie en grondstofbronnen

- 1840: Willem I afstand v/d troon >> Willem II de nieuwe koning

1840-1848: 

Koning Willem II

• Geen ruimte voor veranderingen (niet-liberaal = conservatief)

• Regeert zoals Willem I als absolute vorst

• 1848: Revolutiejaar Europa

Opdracht >> Johan Thorbecke >> nieuwe (liberale) grondwet 
schrijven

1.2 Revolutiejaar 

1848

De liberalen, komen tot de conclusie:
"Alles is weer hetzelfde als vóór de Franse Revolutie!"

Overal weer koningen op de tronen en ondanks 'grondwetten' weinig democratie >> Tweede poging om te komen tot vrijheid (= liberalisme).

Paniek bij de vorsten

in heel Europa!

Ook in Den Haag......koning Willem II wordt 'in één nacht' liberaal'

Gevolgen 1848

• Leider Nederlandse liberalen:
  Johan Rudolf Thorbecke >> nieuwe grondwet.
  

Grondwet van 1848:

1. Iedereen dezelfde grondrechten
2. Koning is onschendbaar
3. Ministeriële verantwoordelijkheid
4. Parlementaire democratie
   
5. Provinciale Staten kiezen 1e kamer
   
6. Burgers kiezen 2e kamer

• Dit betekent: de ministers zijn verantwoordelijk voor de daden van de regering (ook: voor de daden van de koning)
  

Grondwet 1848

Nieuw in de grondwet:

• Iedereen (klassieke) grondrechten
• Onschendbaarheid koning
   >> Ministers verdedigen koning
• Ministeriële verantwoordelijkheid
   >> Ministers moeten parlement uitleg geven over hun werk.

1849-1890: 

Koning Willem III

• Ongeleid projectiel: accepteert de onderschikte rol van de vorst niet
  
  
• Ondermijnt de democratie door meerdere keren parlement te ontbinden (naar huis te sturen).
  
  
• Tijdens Luxemburgse kwestie (1866-1867) duidelijk dat het game-over is: parlement de baas in NL

Hoe werd het parlement echt de baas in Nederland?

*de meeste onderdelen zijn vandaag nog steeds geldig

1849-1890: 

Koning Willem III

• Ongeleid projectiel: accepteert de onderschikte rol van de vorst niet
  
  
• Ondermijnt de democratie door meerdere keren parlement te ontbinden (naar huis te sturen).
  
  
• Tijdens Luxemburgse kwestie (1866-1867) duidelijk dat het game-over is: parlement de baas in NL

Luxemburgse kwestie (1867)

• Willem III was groothertog van Luxemburg.
   
  
• Willem III wilde Luxemburg verkopen aan Frankrijk
  
  
• Duitse Bond baas over Luxemburg en dreigt met oorlog... 
  >> Luxemburg onafhankelijk, 
  >> Willem III verliest macht aan parlement

1813: Koninkrijk der Nederlanden

Alle staatshoofden vanaf het begin op een rij:

1. Koning Willem I --- 1815-1840
2. Koning Willem II --- 1840-1849
3. Koning Willem III --- 1849-1890
4. Koningin Wilhelmina --- 1898-1948
5. Koningin Juliana --- 1948-1980
6. Koningin Beatrix --- 1980-2013
7. Koning Willem-Alexander --- vanaf 2013