examen 2021 3e tijdvak

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Tekst 1 Durf te roddelen!

1 Op welke drie manieren wordt deze tekst in alinea’s 1 en 2 ingeleid? Noteer de nummers van deze manieren in de uitwerkbijlage.

1 door alvast een conclusie over het onderwerp te trekken

2 door de aanleiding voor het schrijven over dit onderwerp weer te geven

3 door een probleem bij het onderwerp te benoemen

4 door een samenvatting van de tekst te geven

5 door een voorbeeld bij het onderwerp te geven

6 door een vraag over het onderwerp te stellen 

(1) Roddelen over een collega.

Gemeen, vindt de een. Begrijpelijk,

zegt Rinus Feddes. Hij promoveert

vandaag op een pleidooi1) voor het

5 doorbreken van het taboe op

roddelen.

(2) In een bejaardentehuis wordt veel

geroddeld, bijvoorbeeld over smak-

kende medebewoners. Personeel

10 probeert dat geklets aan banden te

leggen, om degenen over wie het

gaat te beschermen. Maar het is

nuttig om jezelf af te vragen waarom

er wordt geroddeld. De roddelende

15 ouderen in het verpleeghuis zijn

voorbeelden uit het dagelijks leven

die Rinus Feddes (69) gebruikt om

zijn punt te illustreren.

1 Op welke drie manieren wordt deze tekst in alinea’s 1 en 2 ingeleid? 

1 door alvast een conclusie over het onderwerp te trekken

2 door de aanleiding voor het schrijven over dit onderwerp weer te geven

3 door een probleem bij het onderwerp te benoemen

4 door een samenvatting van de tekst te geven

5 door een voorbeeld bij het onderwerp te geven

6 door een vraag over het onderwerp te stellen

2. Wat wordt in alinea’s 3, 4 en 5 behandeld? 

Deze alinea’s gaan alle over

A de positieve en negatieve kanten van roddelen.

B de sociale functie van roddelen.

C Feddes’ onderzoek naar roddelen.

D het verschil tussen pesten en roddelen.

2. Wat wordt in alinea’s 3, 4 en 5 behandeld? 

Deze alinea’s gaan alle over

A de positieve en negatieve kanten van roddelen.

B de sociale functie van roddelen.

C Feddes’ onderzoek naar roddelen.

D het verschil tussen pesten en roddelen.

3 Waarom is roddelen minder negatief dan pesten volgens Feddes?

Citeer de zin uit alinea 4 of alinea 5 die het best het antwoord op deze vraag weergeeft.

(4) “Als ik studenten vertel dat ik

geloof in constructief roddelen, zijn

ze meestal eerst verontwaardigd.

50 Roddelen koppelen ze aan iets nega-

tiefs. Maar ik maak een duidelijk

onderscheid tussen roddelen en pes-

ten. Pesten is gericht op het bewust

kwaad doen van de ander, terwijl

55 roddelen meer gericht is op het in

vertrouwen uiten van je onderbuik-

gevoelens 2). Emotioneel ontladen

wordt dat in de roddelliteratuur

genoemd.” 

3. Waarom is roddelen minder negatief dan pesten volgens Feddes?

4 Welk verband is er vooral tussen alinea 5 en alinea 6?

A     Alinea 5 en 6 vormen een opsomming.

B     Alinea 5 en 6 vormen een vergelijking.

C     Alinea 6 geeft een conclusie bij alinea 5.

D     Alinea 6 geeft een voorbeeld bij alinea 5.

4 Welk verband is er vooral tussen alinea 5 en alinea 6?

Roddelen blijkt dus een

bindmiddel.”

(6) Vocaal vlooien noemt Feddes het

ook graag, want ook apen doen niet

anders. “Apen besteden een kwart

van hun tijd aan het vlooien van

elkaar. Dat komt echt niet alleen

omdat ze zoveel jeuk hebben. Als

twee apen elkaar vlooien, laten ze

aan anderen in de groep zien: wij

hebben een bondje. Bij mensen gaat

dat net zo. Als je een roddel aan

iemand vertelt, kom je vaak dicht bij

iemand of je fluistert zelfs in iemands

oor. Je deelt je verhaal alleen met

diegene. Bij wie je wilt horen, bepaalt

dus ook met wie je roddelt.” 

A Alinea 5 en 6 vormen een opsomming.

B Alinea 5 en 6 vormen een vergelijking.

C Alinea 6 geeft een conclusie bij alinea 5.

D Alinea 6 geeft een voorbeeld bij alinea 5.

5 Welke functie heeft alinea 7?

(7) “Zo ontstaan sociale betrekkingen

tussen mensen, buiten de officiële

verhoudingen om. Die informele

verhoudingen zijn belangrijk,” vindt

Feddes, “want je kunt nu eenmaal

niet altijd alles recht in iemands

gezicht zeggen. Als jij vindt dat je

baas zijn vrouw hufterig behandelt,

zul je hem dat niet snel zeggen,

omdat hij een machtspositie heeft ten

opzichte van jou. Dus dan vertel je

het aan een collega, want je moet

toch ergens heen met je gevoel.”

Alinea 7 geeft een

A oorzaak van roddelend gedrag op de werkvloer.

B opsomming van redenen om met elkaar te roddelen.

C stelling over het nut van contact met collega’s.

D toelichting bij het belang van informele verhoudingen.

6 In de tekst spreekt Feddes over “informele verhoudingen” (regels 89-90).

In de uitwerkbijlage staat een tabel met verhoudingen tussen personen.

-> Welke verhoudingen zouden volgens de tekst informeel zijn? Kruis de juiste antwoorden aan in de uitwerkbijlage. 

	informeel
ouderen in bejaardentehuis – smakkende medebewoners (alinea 2)
collega – collega (alinea 7)
baas – werknemer (alinea 7)

6 -> Welke verhoudingen zouden volgens de tekst informeel zijn? Kruis de juiste antwoorden aan in de uitwerkbijlage. 

“Niet meer fatsoenlijk

kunnen eten is iets wat alle ouderen

op een gegeven moment overkomt.

Dat weten ze zelf ook. Het roddelen

en buitensluiten van de smakkenden

is voor hen een manier om te kunnen

zeggen: wij hebben nog waardig

-heid.”

ouderen in bejaardentehuis – smakkende

medebewoners (alinea 2)

x

6 -> Welke verhoudingen zouden volgens de tekst informeel zijn? Kruis de juiste antwoorden aan in de uitwerkbijlage. 

(7) “Zo ontstaan sociale betrekkingen

tussen mensen, buiten de officiële

verhoudingen om. Die informele

verhoudingen zijn belangrijk,” vindt

Feddes, “want je kunt nu eenmaal

niet altijd alles recht in iemands

gezicht zeggen. Als jij vindt dat je

baas zijn vrouw hufterig behandelt,

zul je hem dat niet snel zeggen,

omdat hij een machtspositie heeft ten

opzichte van jou. Dus dan vertel je

het aan een collega, want je moet

toch ergens heen met je gevoel.”

collega – collega (alinea 7)

x

6 -> Welke verhoudingen zouden volgens de tekst informeel zijn? Kruis de juiste antwoorden aan in de uitwerkbijlage. 

(7) “Zo ontstaan sociale betrekkingen

tussen mensen, buiten de officiële

verhoudingen om. Die informele

verhoudingen zijn belangrijk,” vindt

Feddes, “want je kunt nu eenmaal

niet altijd alles recht in iemands

gezicht zeggen. Als jij vindt dat je

baas zijn vrouw hufterig behandelt,

zul je hem dat niet snel zeggen,

omdat hij een machtspositie heeft ten

opzichte van jou. Dus dan vertel je

het aan een collega, want je moet

toch ergens heen met je gevoel.”

baas – werknemer (alinea 7)

7 Welke twee functies heeft roddelen volgens Feddes?

Baseer je antwoord op alinea 4 tot en met alinea 8 en schrijf deze functies op in de uitwerkbijlage.

7 Welke twee functies heeft roddelen volgens Feddes?

Emotioneel ontladen

wordt dat in de roddelliteratuur

genoemd.”

(5) “Maar ook het aangaan van sociale binding is een belangrijke functie van roddelen.

• (functie 1:) emotioneel ontladen / uiten onderbuikgevoelens
  
• (functie 2:) aangaan sociale binding / ontstaan sociale betrekkingen /opbouwen sociaal netwerk

8 Citeer uit alinea 9 het zinsgedeelte waarin staat waarom kritiek ontvangen ook leerzaam is.

(9) Hoezeer hij er ook achterstaat, spannend vindt Feddes het wel om

naar buiten te treden met zijn pleidooi. Hij weet dat er kritiek op komt.

Maar kritiek geven en ontvangen is ook een van de dingen die volgens

hem leerzaam zijn aan roddelen. “Door met je onderbuikgevoelens

naar buiten te treden, kun je jouw mening toetsen aan die van de

ander. Als je je vrouw vertelt dat je  de buurman zo'n harde stem vindt

hebben, zegt zij misschien wel dat je je aanstelt. Je kunt leren van die

tegenspraak, het kan je helpen je eigen grenzen te stellen en te

bepalen wat jij belangrijk vindt. Maar dan moet je wel het lef hebben om

ermee naar buiten te treden.”

8 Citeer uit alinea 9 het zinsgedeelte waarin staat waarom kritiek ontvangen ook leerzaam is.

(9) Hoezeer hij er ook achterstaat, spannend vindt Feddes het wel om

naar buiten te treden met zijn pleidooi. Hij weet dat er kritiek op komt.

Maar kritiek geven en ontvangen is ook een van de dingen die volgens

hem leerzaam zijn aan roddelen. “Door met je onderbuikgevoelens

naar buiten te treden, kun je jouw mening toetsen aan die van de

ander. Als je je vrouw vertelt dat je  de buurman zo'n harde stem vindt

hebben, zegt zij misschien wel dat je je aanstelt. Je kunt leren van die

tegenspraak, het kan je helpen je eigen grenzen te stellen en te

bepalen wat jij belangrijk vindt. Maar dan moet je wel het lef hebben om

ermee naar buiten te treden.”

<- of

9 Alinea 9 vormt het slot van deze tekst.

Wat gebeurt er vooral in deze alinea?

A Er wordt advies gegeven over hoe je het best kunt omgaan met je onderbuikgevoelens.

B Er wordt een conclusie getrokken over mensen die kritisch kijken naar roddelen.

C Er wordt een samenvatting gegeven van verschillende verklaringen voor roddelen.

D Er wordt nieuwe informatie gegeven die een positief effect van

roddelen benadrukt.

9 Alinea 9 vormt het slot van deze tekst.

Wat gebeurt er vooral in deze alinea?

(9) Hoezeer hij er ook achterstaat, spannend vindt Feddes het wel om

naar buiten te treden met zijn pleidooi. Hij weet dat er kritiek op komt.

Maar kritiek geven en ontvangen is ook een van de dingen die volgens

hem leerzaam zijn aan roddelen. “Door met je onderbuikgevoelens

naar buiten te treden, kun je jouw mening toetsen aan die van de

ander. Als je je vrouw vertelt dat je  de buurman zo'n harde stem vindt

hebben, zegt zij misschien wel dat je je aanstelt. Je kunt leren van die

tegenspraak, het kan je helpen je eigen grenzen te stellen en te

bepalen wat jij belangrijk vindt. Maar dan moet je wel het lef hebben om

ermee naar buiten te treden.”

nieuwe informatie

9 Alinea 9 vormt het slot van deze tekst.

Wat gebeurt er vooral in deze alinea?

A Er wordt advies gegeven over hoe je het best kunt omgaan met je onderbuikgevoelens.

B Er wordt een conclusie getrokken over mensen die kritisch kijken naar roddelen.

C Er wordt een samenvatting gegeven van verschillende verklaringen voor roddelen.

D Er wordt nieuwe informatie gegeven die een positief effect van

roddelen benadrukt.

10 Wat is het hoofdonderwerp van deze tekst?

A    de verklaringen voor roddelgedrag

B    de verschillen tussen pesten en roddelen

C    het kwaadwillende karakter van roddelen

D    het roddelgedrag van verschillende groepen

10 Wat is het hoofdonderwerp van deze tekst?

A    de verklaringen voor roddelgedrag

B    de verschillen tussen pesten en roddelen

C    het kwaadwillende karakter van roddelen

D    het roddelgedrag van verschillende groepen

11 Met welk doel lijkt deze tekst vooral geschreven te             zijn?

De tekst geeft vooral

A  een aansporing om het taboe op roddelen te doorbreken.

B  een aansporing om wat vaker te roddelen.

C  informatie over de negatieve gevolgen van roddelen.

D  informatie over het nut van roddelen.

11 Met welk doel lijkt deze tekst vooral geschreven te             zijn?

De tekst geeft vooral

A  een aansporing om het taboe op roddelen te doorbreken.

B  een aansporing om wat vaker te roddelen.

C  informatie over de negatieve gevolgen van roddelen.

D  informatie over het nut van roddelen.

Tekst 2

mobiel dieet

12 Een tekst kan op verschillende manieren worden ingeleid. bijvoorbeeld door 

1  de aanleiding voor het schrijven van de tekst te noemen

2  een samenvatting van de tekst te geven

3  het centrale probleem van de tekst te benoemen

4  voorbeelden te geven bij het onderwerp van de tekst

-> Welke twee manieren gebruikt de schrijver in alinea 1 om de tekst in te leiden? Noteer de juiste nummers in de uitwerkbijlage. 

12 Welke twee manieren gebruikt de schrijver in alinea 1 om de tekst in te leiden? 

(1) De zenuwen als je batterij aan het

einde van een werkdag bijna leeg is.

De onrust vanwege het permanente

bereikbaar zijn voor de baas. De con-

5 stante sociale druk van likes en

retweets. Hoe handig de smartphone

ook is, hij bezorgt ons op allerlei

manieren stress. ’s Avonds op de

bank zijn we vaker bezig met werk-

10 mailtjes of sociale media dan met

goede gesprekken met een geliefde.

Ook de wetenschap legt steeds

duidelijker het verband tussen smart-

phones en stress. 

1 de aanleiding voor het schrijven van de tekst te noemen

2 een samenvatting van de tekst te geven

3 het centrale probleem van de tekst te benoemen

4 voorbeelden te geven bij het onderwerp van de tekst

<- Voorbeelden

<-  centrale probleem

<-  centrale probleem

13 Welk verband is er tussen alinea 2 en alinea 3? 

A    Alinea 3 geeft een tegenstelling bij de informatie uit                alinea 2.

B   Alinea 3 geeft een uitleg bij de informatie uit alinea 2.

C   Alinea 3 vormt samen met alinea 2 een opsomming.

D   Alinea 3 vormt samen met alinea 2 een vergelijking.

13 Welk verband is er tussen alinea 2 en alinea 3? 

 (2) Maar hoe kom je op een slimme

manier van die smartphonestress af?

Veel mensen proberen hun smart-

phone te ontvluchten door hem op

gezette tijden helemaal weg te leg-

20 gen. Smartphoneloze vakanties

beginnen inmiddels een hele

industrie te worden. Er zijn allerlei

tropische vakantieoorden die aan-

bieden om je mobieltje voor je in een

25 kluis te bewaren. In het Duitse

Zwarte Woud is zelfs een hotel dat

kamers heeft voorzien van grafiet-

behang dat alle mobiele signalen

blokkeert.

30 (3) Ook thuis kun je jezelf op steeds

geavanceerdere manieren tegen de

smartphone beschermen. 

A Alinea 3 geeft een tegenstelling bij de informatie uit alinea 2.

B Alinea 3 geeft een uitleg bij de informatie uit alinea 2.

C Alinea 3 vormt samen met alinea 2 een opsomming.

D Alinea 3 vormt samen met alinea 2 een vergelijking.

14 In alinea 3 staan de volgende drie zinnen:

1 “Er komen allerlei apps en gadgets uit die toegang tot apps en telefoon blokkeren.”

2 “Internetwinkels als Amazon en Bol.com bieden een hele selectie van doosjes en hoesjes die werken als een zogeheten kooi van Faraday: er komt geen signaaltje doorheen.”

3 “Er zijn varianten met tijdsloten, zodat mensen zichzelf letterlijk

kunnen afsluiten van de smartphone.”

-> Je moet een samenvatting maken van de tekst. Welke zin(nen) moet

je dan in de samenvatting opnemen? Kruis de juiste zin(nen) aan in de

tabel in de uitwerkbijlage. 

Welke zin(nen) moet

je dan in de samenvatting opnemen? 

(3) Ook thuis kun je jezelf op steeds

geavanceerdere manieren tegen de

smartphone beschermen. Er komen

allerlei apps en gadgets uit die toe-

gang tot apps en telefoon blokkeren.

35 Internetwinkels als Amazon en

Bol.com bieden een hele selectie van

doosjes en hoesjes die werken als

een zogeheten kooi van Faraday: er

komt geen signaaltje doorheen. Er

40 zijn varianten met tijdsloten, zodat

mensen zichzelf letterlijk kunnen

afsluiten van de smartphone. 

1 “Er komen allerlei apps en gadgets uit die toegang tot apps en telefoon blokkeren.”

2 “Internetwinkels als Amazon en Bol.com bieden een hele selectie van doosjes en hoesjes die werken als een zogeheten kooi van Faraday: er komt geen signaaltje doorheen.”

3 “Er zijn varianten met tijdsloten, zodat mensen zichzelf letterlijk

kunnen afsluiten van de smartphone.”

<-  Voorbeelden van gadgets die toegang tot apps en telefoon blokkeren. Voorbeelden horen niet in een samenvatting.

15 Wat is de functie van alinea 4? 

Alinea 4

A    geeft een nuancering bij alinea’s 2 en 3.

B    trekt een conclusie bij alinea 3.

C    voegt een nieuw element toe aan alinea’s 2 en 3.

D    vormt een tegenstelling bij alinea 3.

15 Wat is de functie van alinea 4? 

(4) Maar is dat wel de slimste manier

om te minderen? De veelgebruikte

term ‘digital detox1) 45 ’ wekt de indruk

dat de smartphone een gif is, iets

waarbij je zo ver mogelijk uit de buurt

moet blijven. Terwijl dat ding toch

ook best wel handig kan zijn. Er moet

50 toch een middenweg te vinden zijn?

Want hoe realistisch is het om je

helemaal te onttrekken aan de smart-

phonesamenleving? 

Alinea 4

A geeft een nuancering bij alinea’s 2 en 3.

B trekt een conclusie bij alinea 3.

C voegt een nieuw element toe aan alinea’s 2 en 3.

D vormt een tegenstelling bij alinea 3.

16 In alinea 4 wordt aangegeven dat er een middenweg moet zijn. 

-> Hoe denkt Jocelyn Brewer over de mogelijkheid van een middenweg?

Citeer de zin uit alinea 5 of alinea 6 die het duidelijkst haar mening hierover weergeeft.

16 -> Hoe denkt Jocelyn Brewer over de mogelijkheid van een middenweg?

Citeer de zin uit alinea 5 of alinea 6 die het duidelijkst haar mening hierover weergeeft.

(5) Een alternatieve methode is die van de Australische psychologe

Jocelyn Brewer, van de Universiteit van Sydney. Brewer zet zich af tegen

die kunstmatige tweedeling tussen ‘helemaal online zijn’ of ‘helemaal

offline gaan’. Zij is tegen het idee van een digitale detox en vindt dat

mensen zich in plaats daarvan op ‘digital nutrition’ moeten richten: digi-

tale voedzaamheid. Je hoeft helemaal niet te stoppen of grafietbehang

te nemen om jezelf te beschermen tegen de kwalijke invloed van de

smartphone. Wel moet je je veel bewuster worden van hoe vaak je op

dat ding zit en wat je er precies op uitspookt.

(6) Het idee van Brewer is gebaseerd op het idee van een uitgebalanceerd,

gezond dieet. Net als bij voeding kun je ook bij je smartphone een onder-

scheid maken tussen ‘junkfood’ en ‘vitamines’, aldus de psychologe. Of

neem zoiets als suiker: we zouden niet zonder kunnen, maar je moet

ook niet de hele dag door chocola eten.

<- of

17 Welk tussenkopje past het best boven alinea’s 5 en 6? 

A   Digitale detox

B   Digitale voedzaamheid

C   Kunstmatige tweedeling

D   Uitgebalanceerd, gezond dieet

17 Welk tussenkopje past het best boven alinea’s 5 en 6? 

(5) Een alternatieve methode is die van de Australische psychologe

Jocelyn Brewer, van de Universiteit van Sydney. Brewer zet zich af tegen

die kunstmatige tweedeling tussen ‘helemaal online zijn’ of ‘helemaal

offline gaan’. Zij is tegen het idee van een digitale detox en vindt dat

mensen zich in plaats daarvan op ‘digital nutrition’ moeten richten: digi-

tale voedzaamheid. Je hoeft helemaal niet te stoppen of grafietbehang

te nemen om jezelf te beschermen tegen de kwalijke invloed van de

smartphone. Wel moet je je veel bewuster worden van hoe vaak je op

dat ding zit en wat je er precies op uitspookt.

(6) Het idee van Brewer is gebaseerd op het idee van een uitgebalanceerd,

gezond dieet. Net als bij voeding kun je ook bij je smartphone een onder-

scheid maken tussen ‘junkfood’ en ‘vitamines’, aldus de psychologe. Of

neem zoiets als suiker: we zouden niet zonder kunnen, maar je moet

ook niet de hele dag door chocola eten.

A Digitale detox

B Digitale voedzaamheid

C Kunstmatige tweedeling

D Uitgebalanceerd, gezond dieet

18 In alinea’s 7, 8 en 9 wordt uitgelegd wat er volgens Brewer nodig is om ‘digitaal voedzaam’ bezig te zijn.

-> Vat Brewers methode samen in maximaal 50 woorden. Vermeld alleen hoofdzaken en neem geen voorbeelden op. Noteer je antwoord in de uitwerkbijlage.

18 In alinea’s 7, 8 en 9 wordt uitgelegd wat er volgens Brewer nodig is om ‘digitaal voedzaam’ bezig te zijn.

(7) Brewer heeft met haar onder-

zoeken drie zaken vastgesteld die

nodig zijn om digitaal voedzaam

bezig te zijn: mindful (je bewust zijn

van je smartphonegebruik), meaning-

ful (telkens duidelijk maken waarom

je je smartphone pakt, wat je ermee

wilt) en moderate (matig je gebruik

zodat de smartphone niet de hoofdrol

speelt in je leven). Dat klinkt mis-

schien wat vaag, maar het is behoor-

lijk goed toe te passen

Een goede samenvatting bevat de volgende drie elementen:

Brewers methode om digitaal voedzaam bezig te zijn bestaat uit drie m’s:

1 mindful: je bewust zijn van je smartphonegebruik,

2 meaningful: telkens duidelijk maken waarom je je smartphone pakt, wat je ermee wilt,

 3 en moderate: matig je gebruik zodat de smartphone niet de hoofdrol speelt in je leven.

19 Wat doet de schrijver in alinea 10?

Hij geeft

A   een advies.

B   een conclusie.

C   een samenvatting.

D   een waarschuwing.

19 Wat doet de schrijver in alinea 10?

(10) Ook met de drie m’s van Brewer

blijft het waarschijnlijk lastig om altijd

even gedisciplineerd te blijven en

echt de rust te krijgen die je zou wil-

len. Verleiding en gemakzucht liggen

altijd op de loer. Wat dat betreft is

een digitaal dieet niet heel anders

dan ieder ander dieet

Hij geeft

A een advies.

B een conclusie.

C een samenvatting.

D een waarschuwing.

20 Wat is het belangrijkste doel van deze tekst?

A   lezers ervan overtuigen dat smartphonegebruik vrijwel altijd tot stress leidt

B   lezers informeren over het verband tussen smartphonegebruik en  stress

C   lezers oproepen bewuster en minder vaak hun smartphone te gebruiken

D   lezers waarschuwen voor de gevolgen van onverantwoord smartphonegebruik

20 Wat is het belangrijkste doel van deze tekst?

A   lezers ervan overtuigen dat smartphonegebruik vrijwel altijd tot stress leidt

B   lezers informeren over het verband tussen smartphonegebruik en  stress

C   lezers oproepen bewuster en minder vaak hun smartphone te gebruiken

D   lezers waarschuwen voor de gevolgen van onverantwoord smartphonegebruik

Tekst 3 Liefde ontmoeten