Thema 3 Genetica BS 5 Speciale manieren van overerving

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Thema 3 Genetica

Basisstof 6 Speciale manieren van overerven

Vandaag

• Herhaling BS 5
• Uitleg BS 6

Tot nu toe gehad...

• Monohybride:                                               Aa    x    Aa


• Intermediair (onvolledig dominant): I^AI^a    x    I^AI^a
• X-chromosomaal:                                       X^AX^a   x   X^AY
• Dihybride:                                                       AaBb   x   aaBb

Intermediair fenotype

Codominant fenotype

De ziekte van Duchenne (een ernstige spierziekte) wordt bepaald door een recessief gen op het X-chromosoom. Een man en vrouw zonder de ziekte krijgen een zoon met de ziekte. Hoe groot is de kans dat hun tweede kind, een dochter, draagster is van het allel voor de ziekte?

Vandaag krijg je uitleg over

Speciale manieren van overerven: 

- Letale allelen

- Multipele allelen

BS5 SPECIALE MANIEREN VAN OVERERVEN

Leerdoel

Je kunt kruisingsschema's maken van onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen.

Multipele allelen

Drie allelen (I^A, I^B en i) combineren tot 4 bloedgroepen: 

Bloedgroep A:      I^AI^A of I^Ai 

Bloedgroep B:      I^BI^B of I^Bi 

Bloedgroep AB:   I^AI^B

Bloedgroep 0:      ii 

Een vrouw met bloedgroep 0 krijgt een kind met een man met bloedgroep AB. Hoe groot is de kans dat het kind bloedgroep A heeft?

Letale allelen

Een allel zorgt ervoor dat een organisme niet levensvatbaar is wanneer het homozygoot (twee maal) aanwezig is. (Dit kan ook een dominant allel zijn)

Voorbeeld: q is een letaal allel bij muizen. Je kruist twee heterozygote muizen (Qq). 

25% van die nakomelingen heeft genotype qq: die zijn dus niet levensvatbaar. 

Van de overige muizen is 2/3 (66,7%) Qq en 1/3 (33,3%) QQ. 

p is een letaal allel bij cavia's. Je kruist cavia Pp met cavia Pp. Hoeveel % van de levend geboren jongen heeft genotype Pp?

ZELF aan de slag

1. Maak opdracht 53 t/m 55

Alle nakomelingen

 in de F1 zijn:        

Opdracht: Gekoppelde dihybride kruising

Onderzoekers ontdekten dat geen van beren in de F2 een gekrulde bruine vacht hadden of een gladde zwarte vacht. Daarom denken ze dat er sprake is van gekoppelde overerving.

Maak een kruisingsschema, ga er nu van uit dat de allelen gekoppeld zijn. De kruising begint als volgt:

P:     

Twee konijnen met lang haar en rechtopstaande oren die beide heterozygoot zijn voor deze eigenschappen planten zich voort. De genen voor deze eigenschappen liggen op hetzelfde chromosoom. Hoeveel procent van de nakomelingen zal kort haar en flaporen hebben?

Bij pronkerwten zijn de allelen P en L gekoppeld. 

P = paarse bloemkleur en is dominant over rode bloemen.


Bij stuifmeelkorrels blijken twee vormen voor te komen: 

L = langwerpige stuifmeelkorrels
l = ronde stuifmeelkorrels

Een plant met rode bloemen en rond stuifmeel wordt gekruist met
een ouder die heterozygoot is voor beide eigenschappen:
Wat zijn de verhoudingen van de fenotypes in de F1-generatie?

1. 0/100
2. 25/75
3. 50/50
4. 20/80

Pronkerwten

Bij pronkerwten zijn de genen A en B gekoppeld. 


A = paarse bloemkleur en is dominant over rode bloemen.



Bij stuifmeelkorrels blijken twee vormen voor te komen: 


B = langwerpige stuifmeelkorrels

b = ronde stuifmeelkorrels

Een plant met rode bloemen en rond stuifmeel wordt gekruist met

een ouder die heterozygoot is voor beide eigenschappen:

De fenotypen van de F1 = 50% is Paars en Langwerpig en 50% is rood en rond

Hoe liggen de allelen verspreid over de chromosomen bij de heterozygote ouder?

F1 : 38 kuifkanariejongen en 18 kanariejongen zonder kuif.
Wat kun jij zeggen over het genotype van de ouders? Is hier waarschijnlijk sprake van een letale factor? Leg je antwoord uit.

De overerving van witte ogen is recessief en x-chromosomaal bij fruitvliegjes. Hoe groot is de kans op een wit ogige nakomeling bij de volgende kruising:
Wit ogig vrouwtje x roodogig mannetje.

De kweker voert talloze kruisingen uit met dezelfde twee petunia's. Uit deze kruising komen 74 roze petunia's, 38 witte petunia's en 37 paarse petunia's. Wat zijn de genotypen van de ouder-petunia's?

Huiswerk

Maken opgaven: 54 t/m 61 

van Basisstof 6: Speciale manieren van overerven

Bestudeer de stamboom hiernaast.

Hoe erft deze ziekte (ingekleurd vierkantje/rondje) over?

Nogmaals dezelfde stamboom.
In eerste oogopslag lijkt de ziekte X-chromosomaal over te erven.

Geef een aanwijzing uit de stamboom waaruit dit blijkt.

Bestudeer de stamboom hiernaast.

De vraag is of de ziekte daadwerkelijk X-chromosomaal overerft.

Valt dat MET ZEKERHEID vast te stellen in deze stamboom?