Lear mar Frysk - module 2 - les 7

• Fries
• Beroepsopleiding

Lear mar Frysk module 2 - les 7

Les 7: Do moatst it mar ris besykje.

Je moet het maar eens proberen.

In les oer dreamen en ambysjes.

Slûge soe ek, mar hy stoar earder. (Sein fan in neilittich persoan, dy't syn dwaan goedpraat mei de wurden 'ik soe').

Wurklist

• Weromsjen op de les fan ôfrûne wike (húswurk en lochboek beprate)
• Harkje, lêze en útspraak oefenje (oer dreamen en ambysjes)
• Grammatika 

       - persoanlike foarnamwurden

       - besitlike foarnamwurden 

       - bywurden

• Om thús te dwaan (húswurk)

Opdracht 8, 9 (brûke we yn de les), 10, 11 en 12.

Opdracht 1

Skriuw it waarberjocht 

fan moarn.

https://www.omropfryslan.nl/fy/waar

De wyn krimpt = feroaring fan 'e wyn fan it noarden troch it westen nei it suden (tsjin de sinne yn).

De wyn rommet = feroaring fan 'e wyn troch it suden en westen nei it noarden.

De loft is berûn = bewolkt.

Opdracht 2

De wrâld fan Yke Reeder

yllustrator - keunstneres

Opdracht 2: harkje, lêze, útspraak

Ik lês de tekst foar, lês mei.

(wol immen in foarlêsbeurt?)

We beprate drege wurden.

Dêrnei beäntwurdzje jim fragen.

Opdracht 2: 'De wrâld fan Yke Reeder'

De antwurden steane yn de tekst.

1. Wat docht Yke foar wurk?

2. Oer hokker fragen tinkt se in protte nei.

3. Wat betsjut har wurk?

4. Wat werkent Yke yn har dochter?

5. Wat die se jierrenlang?

6. Wêr sil se grif nochris in boek oer meitsje?

7. Wat is ien fan har dreamen?

8. Wêr wie se al jong yn ynteressearre?

9. Wat sit der neffens Yke yn in byld?

10. Wat stiet der yn 'e húskeamer?

11. Hoe hat se it kontrast grutter makke.

12. Wêr folget Yke kolleezje?

Lês de fraach foar en jou antwurd yn in hiele sin.

1. Yke is yllustrator fan boeken, mar boppedat ek keunstneres.
2. Wat sjochst by in ferhaal, hoe kinst dat yllustrearje, joust dêr dyn eigen draai oan?
3. It kreëarjen fan in nije wrâld mei it meitsjen fan in tekening.
4. Yke werkent harsels yn har dochter.
5. Se swurf jierren oer de wrâld oan board fan de trijemêstbark 'Europa'.
6. Se sil grif nochtis in boek meitsje oer har aventoeren.
7. Ien fan har dreamen is har eigen ferhalen te yllustrearjen.
8. Se wie al jong ynteresssearre yn de technyske kant fan it tekenjen.
9. Der sit in protte poëzy yn in byld.
10. Der stiet in mansheech doek op in skildersezel yn har húskeamer.
11. Se hat it kontrast op in bysûndere manier (geef Frysk wize) grutter makke troch it aparte jurkje.
12. Yke folget kolleezje by Gerard Beijn, in keunstner út it doarp dêr't se wennet.

HINT: ast 'betsjut' stadich seist witst ek hoe'tst it skriuwe moatst.

ISBN 978-94-6038-115-7       Boem is ho! - Anny de Jong, yllustraasjes Yke Reeder

Skriuw de oersetting op fan:
betekent

betsjut

Skoft

Grammatika

Persoanlike / Besitlike foarnamwurden

   ik    do    hy    hja   it     jo  wy  jimme  hja

myn  dyn  syn  har syn  jo ús  jimme  har

Ik (ik)

Dit bin ik.

"Wat fregest my?"

Ja, it is myn boek. 

Ik haw it krigen, it boek is no mines.

Ik fersin my net.

Ik (ik)

Dit ben ik. Wat vraag je mij? Ja, het is mijn boek. Ik heb het gekregen, het boek is nu van mij. Ik vergis me niet.

Lesboek side 104-105 trochnimme.

Do (jij)

Breid: "Lit do dy do 

fan dy no mar fleane". Breugeman: "Bisto der klear foar?"

Breid: "It is dyn idee, de dowen binne dines".

Do (jij)

Bruid: "Laat jij die duif van jou nu maar vliegen". Bruidegom: 'Ben jij er klaar voor?" Bruid: "Het is jouw idee, de duiven zijn van jou".

Persoonlijk voornaamwoord 'do' achter een werkwoordsvorm, betrekkelijk voornaamwoord of onderschikkend voegwoord: hast do = hasto / datst do = datsto.

Yn it Frysk 'dookje' wy net tsjin ûnbekinde of âldere minsken, dan 'jookje' wy. We sizze 'jo' en net 'do'.

jookje

Jo (u)

Jo kinne jo jas dêr wol ophingje. Ja, jimme jassen ek. Is dit jo pinne? Ik tocht dat it jowes wie. Sille we hjirnei tegearre om in bakje kofje?

Jo (u) = inkeltal én meartal.

U kunt uw jas daar ophangen. Ja uw jassen ook. Is dit uw pen? Ik dacht dat het de uwe was. Zullen we hierna samen in kopje koffie drinken? 

It meartal fan 'jo' = 'jimme'.

Frysk 'tegearre' = met z'n tweeën.

Dookje of Jookje

Yn it Frysk brûke we de oansprektitel of eigennamme 

om net te kiezen tusken 'do' of 'jo': 

Wol mem ek tee? 

Docht dûmny mar kâlm oan.

Hat buorfrou it efkes oan tiid?

Lit Bergstra it noch efkes witte?

Kin Carla dat efkes foar my dwaan?

Hy (hij)

Hy nimt de tiid. "It sil him dochs net barre dat er te let komt?" Syn horloazje is stikken. Hy lit sines meitsje. Hy freget him ôf hoe let it no is.

Hy (hij)

Hy doet het kalm aan. Het zal hem toch niet gebeuren dat hij te laat komt?

Zijn horloge is stuk. Hij laat die van hem maken. Hij vraagt zich af hoe laat het nu is.

As 'hy' nei de persoansfoarm komt en gjin klam krijt, dan brûke we 'er' (NED daar komt 'ie' aan).

Frysk geen 'zich', je gebruikt bij de terugverwijzing de mannelijke, vrouwelijke of onzijdige persoonsvorm.

Sy (zij)

Sy is grutsk op har holdoek, it is harres. It stiet har goed. Yn in ynformeel petear brûkt sy wolris 'se'. Sy skammet har net.

Sy (zij)

Zij is trots op haar hoofddoek, het is van haar. Het staat haar goed. In een informeel gesprek gebruikt zij weleens 'ze'. Zij schaamt zich niet.

Frysk geen 'zich', je gebruikt bij de terugverwijzing de mannelijke, vrouwelijke of onzijdige persoonsvorm.

It (het)

It krûpelhintsje fljocht nei syn parrebeamke ta. It parrebeamke is sines. Oare krûpelhintsjes freegje him hoefolle stippen oft hy hat. 

It (het)

Het lieveheersbeestje vliegt naar zijn perenboompje toe. Het perenboompje is van hem. Andere lieveheersbeestjes vragen hem hoeveel stippen hij heeft.

Wy (wij)

Us omke Pibe yn 'e Wâlden sprekt 'wy' oars út as ús muoike Yfke op 'e klaai. We sizze hjir 'wy'. Lit ús it der mar op hâlde dat 'de wrâld uzes mei-inoar is'.

Wy (wij)

Mijn oom in de wouden spreekt 'wij' anders uit dan mijn tante op de klei. We zeggen hier 'wij'. Laten we het maar zo zeggen: 'de wereld is van ons allemaal' (een ieder heeft zijn recht van bestaan)'.

We = ynformeel.

It Frysk brûkt 'ús' as it om 'ons' giet. Te fergelykjen mei 'ons mam' yn Brabân.

Mei-inoar = mear as twa minsken.

Jimme (jullie)

Jimme binne wolkom foar in poppeslok. It is fansels net by jimmes. Wolle jim earst efkes skilje? Jimme komme mar mei jimme trijen. 

Jimme (jullie)

jullie zijn welkom voor kraamvisite / kraamborrel. Het is natuurlijk niet bij jullie thuis. Willen jullie eerst even bellen? Jullie komen maar met z'n drieën.

Jim = ynformeel. 

NED 'wij komen met z'n drieën'. In het Fries gebruik je geen 'z'n' maar de passende vorm bij het grammaticale onderwerp (wy ... ús ..., jimme ... jimme ..., sy ... har ....)

Sy / Hja (ze)

Se sizze dat hja ien fan harren is. Dizze bern binne harres. Sy hawwe har saken net goed op oarder. Dêr skamje sy harren oer.

Sy / hja (ze)

Er wordt gezegd dat ze één van hun is. Deze kinderen zijn van haar. Ze hebben hun zaken niet goed op orde. Ze schamen zich daarvoor.

Se = ynformeel.

Sy/Hja kin 'ien frou' wêze mar ek 'tredde persoan meartal'. Har/harren > Frysker.

NED 'Er wordt gezegd' kin net oerset wurde mei 'Der wurdt sein'. Geef Frysk = Se sizze dat ...'.

Men (men)

Men docht jins bêst.

  Men skammet jin soms foar jins bern.

  Jin moat jins rommel opromje.

Men moat leare hoe't men jin hâlde en drage moat.

Men (men)

Ik doe mijn best. Ik schaam mij soms voor mijn kinderen.  Eenieder moet zijn eigen rommel opruimen (ik ook). Je moet weten hoe je je moet gedragen (ik ook).

NED 'men' = oare minsken. It is in ûnbepaald foarnamwurd.

FRYSK 'men' = ik + oare minsken.

Lidwurd brûke

As we prate oer lichemsdielen dan brûke we in lidwurd ynstee fan in besitlik foarnamwurd.

De earm docht (my) sear.

De knibbel docht my sear.

It ankel docht my sear.

It skouder docht my sear.

Mijn arm doet zeer.

Mijn knie doet zeer.

Mijn enkel doet zeer.

Mijn schouder doet zeer.

Bywurden (bijwoorden)

= Gelyk oan it Nederlânsk

It jout antwurd op de fraach HOE?

Hy sylt moai, sy hat moai sprutsen, 

hy rint bryk, in hiel moai boek,

it gong ôfgryslik / ôfgryslike hurd.

fan / nei + boppe / ûnder = + -n

fan ûnderen, nei boppen

(in eigenskipswurd (bijv.nw) jout antwurd op de fraach WAT?)

Lesboek side 106 trochnimme.

ôfgryslik hurd = afgrijselijk hard

ôfgryslike hurd = fersterkjend = alderferskuorrende hurd.

FOTO Skûtsje De tiid sil it leare.

Opdracht 3: Harkje en útspraak

1. Wêr dreamsto fan?
2. Wat binne dyn winsken?
3.  Hoe sjocht dyn libben derút oer tsien jier?
4. Wat binne dyn ambysjes?
5. Wat soest graach nochris dwaan wolle?
6. Hasto ek takomstplannen?
7. Wat wolsto berikke yn it libben?
8. Ik wol graach studearje.
9. Ik soe hiel graach nochris dûke wolle.
10. Dy ambysje haw ik hielendal net.

1. Ik bin hiel tefreden mei myn libben.
2. Ik soe graach hiel wat oars dwaan wolle.
3. Hy is súksesfol yn syn wurk.
4. Sy hat wat fan har libben makke.
5. Dat biedt nije perspektiven.
6. Wat jout dy ynspiraasje?
7. Wat is dyn motivaasje?
8. Binne dyn dreamen útkommen?
9. Nee, it is hiel oars beteard.
10. Ik doch no niel wat oars as dêr't ik foar leard haw.

 ambities - anders gelopen - dromen - inspiratie - motivatie - 

nog eens - waarvoor ik - wensen - willen doen

   Yn hokker sin stiet de Fryske oersetting fan:

Lês hieltyd earst in sin foar.

De hiele groep seit de sin nei of kursisten krije om bar in beurt om foar te lêzen.

Brûk de ynfolstreekjes om oersettingen op te skriuwen (steane ek achter yn it boek).

Opdracht 4: Wurdskat dreamen/ambysjes

werkent se harsels as bern

it bern yn har is nea hielendal ferdwûn

aventoer

ta de ferbylding sprekt

ien fan har dreamen

fassinaasje

ynteressearre

besiket nije dingen te dwaan

se folget kolleezje

ynspirearjend

...

Betink sels noch fiif wurden > tsjinstellingen / synonimen

Bepraat oersettingen (achter yn it boek)

Kursisten betinke der sels wurden fiif by, bygelyks tsjinstellingen / synonimen.

Opdracht 5: dialooch

Wurkje yn twatallen. Skriuw in dialooch (4 sinnen) út. 

Kinst sintsjes fan opdracht 3, 4 en Frysker brûke.

Wês taret op in foarlêsbeurt.

1. ... Ik soe hiel graach nochris in wrâldreis meitsje wolle.
2. Wêrom hasto sollisitearre op dizze baan?
3. En wat dochsto tsjintwurdich?
4. Hoe sjocht dyn takomst derút?
5. ... ... En wat binne dyn goede punten?
6. ... Ja, sy makket wat fan har libben.

Tink nei oer wurdskat en sinsbou mar it mei fonetysk, stavering is net wichtich.

Jou yn 't foar oan de twatallen troch hokker dialooch se foarlêze moatte.

Opdracht 6: Folje de lidwurden en ferhâldingswurden yn.

Antwurden

1. Seis kear yn 't jier.
2. Mei de bus.
3. In piltsje foar de pine yn 'e holle.
4. Us mem komt by de treppen del.
5. Ik haw der net sa'n sin oan.
6. De poes rint by de muorre lâns.
7. Sjouke stiet oan 'e knibbels ta yn de drek.
8. Kom der mar even yn.
9. Ik kin dêr net sa goed oer.
10. Dat falt my al ôf/ta.
11. It is my krekt ta/ôffallen.
12. Ik socht om myn kaaien.

Dit is in werhelling fan de folchoarder fan de tiidwurden.

De kursisten hawwe as húswurk fan les 3 de grammatika trochlêzen en de bybehearrende oefening makke.

Freegje oft eltsenien de útlis begrepen hat. Doch dêrnei dizze oefening.

Opdracht 8, 9 (brûke we yn de les), 10, 11 en 12.

www.edufrysk.nl

* harkje nei de teksten

* kompjûter sjocht dyn wurk nei

De oefeningen even koart by del rinne om der wis fan te wêzen dat de kursisten snappe wat de bedoeling is.

Foar opdracht 11 praatst mei in oar yn it Frysk bûten de lessen om. It is wichtich datst meardere aksinten hearst.

Frysk ferstean & Frysk prate

Trije wûnderlike reizen

Skriuw seis sinnen op: trije oer reizen dy'tst al makke hast en trije dy't noch op dyn ferlanglist steane. Skriuw alle sinnen sa dat it krekt liket oft ek de reizen fan it ferlanglistke al makke binne. Der mei sterk oerdreaun wurde!

Bygelyks: "Ik haw noch nea sa'n prachtige stêd sjoen as Rome."

"It beklimmen fan de Mount Everest wie o sa gefaarlik."

Wurkje yn groepkes fan 3-4 persoanen.

Lês dyn sinnen foar. De oaren stelle fragen en besykje út te finen hokker reizen echt makke binne en hokker noch op it listke steane.

Ik soe graach ...

Der komme 4 wurden op it boerd. 

Ik freegje oan A: "hokker fan dizze 

4 dingen soest graach wêze wolle?".

Dêrnei stelle jim fragen oan A.

Bygelyks: 

mar - wetterfal - rivier - oseaan

A seit: "wetterfal"

B freget: "Is it in grút mar?"

C freget: "Is de mar yn de bergen of earne oars?"

No jimme:

• Rome - New York - Parys - Londen
• sjiraffe - hûn - kat - liuw
• sinne - moanne - stjer - komeet
• strjitte - reed - sneldyk - leane
• bysettaffeltsje - bêd - bad - bank
• blomkoal - ierappel - truffel - banaan
• beam - blom - gers - strúk
• hoed - sok - jas - sjaal

Opdracht 7: prate oer 'In nije baan'

oplieding

fiir jier wurke

tichtby

mooglikheden

reistiid

sfear

fleksibel

goede/swakke punten

wurkûnderfining

wen-wurkferkear

perfeksjonistysk

stressbestindich

útdaging

Do hast yn 'e krante in advertinsje sjoen foar in baan dy't dy op it liif skreaun is. Hast in brief skreaun en meist moarn foar in petear komme. Do bist it petear oan it oefenjen mei dyn partner. Fertel datst de goede opleiding foar dy baan hast en datst al fiif jier itselde soart wurk dochst by in oar bedriuw. Do wolst de baan omdat it tichter by dyn wenplak is, der mear trochgroeimooglikheden binne en de bedriuwsmentaliteit dy oansprekt. Fertel ek wat oer dyn goede en swakke punten.

Wurkje yn twatallen: A begjint, B reagearret.

Mooglike fragen:

1. Wêrom hasto op dizze baan sollisitearre?

2. Hasto ûnderfining yn inselde soarte funksje?

3. Soest ek noch byleare kinne/wolle?

4. Wat binne dyn sterke kanten?

Soargje dat der yn wikseljende twatallen wurke wurdt.

Doch de opdracht earst in kear foar mei ien fan de kursisten.

Freegje oft ien twatal it petear foar de groep dwaan wol.

Pratende kaarten

Hantlieding dosinten 

ynstruksje side 23

fragen side 44-45