H5 Voeding en energie: Voedingsstoffen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Deze periode

• SE H5 + H6 (kennis van H2 en H3 gewenst!)
  
• PO osmose definitief dinsdag 1 februari!
  
• PO eigen onderzoek 
  > Verbranding of fotosynthese;
  > Demo's bekijken van mogelijkheden opstelling;
  > Onderzoeksvragen, theorie en hypothese, materiaal en methode, uitvoering proef (inleveren verslag in P4)

Vandaag

• Studiewijzer / planner
• Wat weet je nog over voeding/energie uit OB?
• Voedingsstoffen zelfstandig via lessonup (maak aantekeningen!)
• Stofwisseling uitleg
• Huiswerk

Voeding/energie

Voedingsstoffen

H5+H6 voorkennis

Deze les leer je

• Welke voedingsstoffen er zijn;
  
• Wat de functies zijn van deze voedingsstoffen;
• Structuurformules van voedingsstoffen herkennen met behulp van binas;
• De rol van voedingsvezels

Voedingsstoffen

Bestanddelen van voedingsmiddelen die belangrijk zijn voor het regelen van alle processen die in het lichaam plaatsvinden

De vier functies van voedingsstoffen

1. Bouwstof: stoffen die worden gebruikt bij de vorming van cellen en weefsels
   
2. Brandstof: stoffen die ons energie leveren
   
3. Reservestof: stoffen die worden opgeslagen in bepaalde delen van het lichaam
   
4. Beschermende stof: stoffen die ervoor zorgen dat je gezond blijft

Welke 6 voedingsstoffen zijn er?
(welke weet je nog?)

1. Koolhydraten

• Als brandstof in de vorm van  glucose gebruikt

• Opgeslagen als glycogeen in spieren en lever 
• Teveel wordt als vet opgeslagen in onderhuids vetweefsel en vetcellen tussen organen

Bestudeer binas:

• Monosachariden (67F1)
• Disachariden (67F2)
• Polysachariden (67F3)

Beschrijf de belangrijkste bouwsteen van een koolhydraat (binas 67F1/2/3)

2. Vetten

• Brandstof
• Bouwstof voor celmembranen en hormonen
• Opgeslagen onder huid, merg van holle beenderen en rond organen

Bestudeer binas:

• Bouw vetten (67G1)
• Voorbeelden van vetzuren (67G2)

Noem de bouwstenen waaruit vetten zijn opgebouwd (binas 67G1)

Welk verschil zie je tussen onverzadigde en verzadigde vetzuren (binas 67G2)?

Onverzadigd: ok

• Vaak plantaardig
  
• Vloeibaar / olie (door dubbele bindingen)
  
• Voorkomt aderverkalking
  

Verzadigd: verkeerd

• Vaak dierlijk
  
• Vast

• Lever kan vetzuren maken die je nodig hebt uit andere vetzuren, de niet-essentiële vetzuren
  
  
• Er zijn ook vetzuren die je alleen via je voeding kan binnenkrijgen, de essentiële vetzuren (omega-3 en omega-6)

Vetzuren

Welk vetzuur is een essentieel vetzuur (binas 67G2)?

1. stearinezuur
2. palmitinezuur
3. oliezuur
4. linolzuur

3. Eiwitten

• Bouwstof voor (spier)cellen en enzymen

• Brandstof (als er verder niets te verbranden is)

• Teveel wordt als vet opgeslagen!

Bestudeer binas 67H1

Koolhydraten, eiwitten en vetten bevatten de elementen C (=koolstof), H (=waterstof) en O (=zuurstof). Welke element bevat elk aminozuur nog meer? (binas 67H1)

1. P
2. N
3. S
4. R

• Met 20 verschillende aminozuren kunnen een grote verscheidenheid aan eiwitten gevormd worden
• Lever kan aminozuren maken als je tekort komt (niet-essentiële aminozuren)

• de rest moet je via je voeding binnen krijgen (essentiële aminozuren)
• Dus een variatie in eiwitrijk voedsel is belangrijk voor de juiste bouwstenen!

Aminozuren

Hoeveel aminozuren kan de lever zelf maken (binas 67H1)?

1. 5
2. 11
3. 20
4. 36

4. Water

• Belangrijk bestanddeel celplasma, bloed, lymfe en weefselvloeistof (75% van lichaam)
• Bouwstof
• Transportmiddel

5. Vitaminen

• Beschermende stof (weerstand op peil houden, gezondheid)
• Bouwstof 
• ADH=Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid

Bestudeer binas 82A

Noem 6 vitaminen die voorkomen in een glas melk (binas 82A)

6. Mineralen

• Beschermende stof en bouwstof
  
  
• Spoorelementen: mineralen die je maar in zeer kleine hoeveelheden nodig hebt!
• ADI = Aanvaardbare Dagelijkse Inname (binas 95A)
  
  

calcium: botopbouw

fosfor: energiestofwisseling

chloor: vochtbalans

ijzer: hemoglobine

natrium/kalium: werking zenuwen en spieren

Bloedarmoede betekent dat je te weinig rode bloedcellen kunt aanmaken. Dit komt omdat je te weinig van dit mineraal binnen krijgt

1. Calcium
2. Natrium
3. IJzer
4. Kalium

Zijn voedingsvezels ook voedingsstoffen?

1. Ja
2. Nee

Voedingsvezels

Onverteerbare stoffen uit plantaardig voedsel

• Nemen water op
• Goed voor stoelgang (darmen)
• Geven verzadigd gevoel

Dus wel een beschermende stof!

Uitleg

Deze stoffen worden niet verteerd en niet opgenomen in het bloed, dus maken geen onderdeel van de processen in het lichaam. Zij behoren dus niet tot de voedingsstoffen!

Samenvattend: sleep de (voeding)stoffen naar de juiste functies (meerdere opties mogelijk!)

Energierijke stof

Bouwstof

Beschermende stof

Reserve stof

Water

Mineralen

Vetten

Eiwitten

Vitaminen

Koolhydraten

Vezels

Aan de slag

Start begrippenlijst

Maak opdrachten: 1, 2, 8 en 9

(blz 164-165)

Nakijken en verbeteren

Vragen stellen!