2.1 Hofstelsel en feodaal stelsel

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Leerdoelen

Je kunt.....

• oorzaken noemen voor het ontstaan van een agrarische samenleving en het hofstelsel;
  
• uitleggen dat niet alle middeleeuwse boeren dezelfde sociaal-economische positie hadden; 
• de middeleeuwse standen noemen; 
• een beschrijving geven van de taken en plichten van leenheren en leenmannen; 
• uitleggen dat het feodale stelsel voortkwam uit een agrarische samenleving.

Kenmerkende aspecten

• De vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarisch-urbane cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid
• Het ontstaan van feodale verhoudingen in het bestuur

Schema over ontwikkeling naar het hofstelsel

Ontstaan hofstelsel

• Wegvallen centraal gezag in het W-Romeinse Rijk waardoor oorlogen werden gevoerd tussen lokale heersers met als gevolg toenemende onveiligheid! Boeren zochten bescherming bij een heer (graaf of hertog)!
• Reizen over lange afstand werd onveilig waardoor lange afstandshandel, ambachten en geldeconomie wegviel, steden raakten ontvolkt en verdwenen (van landbouwstedelijke naar landbouwsamenleving). 
• Geld werd schaars en een uitgebreid ambtenarenapparaat kon niet in stand worden gehouden!

Het domein

Hofstelsel: economisch (landbouw)stelsel waarbij boeren gebonden zijn aan een domein (sociaaleconomische eenheid) van een heer/klooster. Kenmerkend:

Driedeling van de grond 

1. vroonhof/hoeve ook wel voorloper van het kasteel voor bescherming) met bijgebouwen (molen, smederij, weverij, kerkje etc.)

2. Akkers en boerderijen van vrije en horige boeren

3. Woeste grond (grazen vee, bos, moeras)

De boeren

• Vrije boeren: bewerkten hun eigen land en vrije beschikking over hun eigen persoon en goederen. Militaire verplichting om voor hun heer te strijden (eigen wapenuitrusting)
• Horigen: Verplichtingen: gebonden aan het land, verrichten herendiensten en betaling in natura. Rechten: geen militaire dienst, gebruik  stukje grond voor zichzelf en bescherming door de heer!
• Lijfeigenen: geen bezit en werkzaam en als knechten woonachtig op hoeve van de heer (vroonhoeve). Geen vrijheid!

Van agrarisch-urbaan naar agrarisch

• Steden, handel en wegen van het voormalig West-Romeinse Rijk verdwenen
• Er ontstond een verschuiving van een landbouwstedelijke naar een vrijwel volledige autarkische landbouwsamenleving
• Er was nog wel enige mate van specialisatie binnen een dorp en ruilhandel met omringende gebieden
  

0

Feodale stelsel: hoe het werkt

• Feodum (Lat.) betekent 'leen'
• Feodale stelsel: manier van besturen (politiek systeem) waarbij leenheren gebied 'in leen geven' aan leenmannen
• Persoonlijk contract gebaseerd op een eed van trouw en belofte (om de leenheer bij te staan) door de leenman in ruil voor grondgebied (domein) en bescherming (onderlinge afhankelijkheid)

Ontstaan van het feodalisme

De Romeinse provincie Gallië kwam onder invloed van de (niet geromaniseerde) Germaanse stam der Franken:

• 481: Clovis: met geweld versloeg hij andere lokale stamhoofden en bekeerde zich tot het katholieke christendom.
  
• De steun van vazallen (krijgslieden) was essentieel (gebonden door eed van trouw). Zij leefden aan het hof en kregen later eigen plek
• 8e eeuw: macht in handen van Karel Martel. Hij was belast met de strijd tegen de moslims (Poitier) en deed een beroep op ruiters met een kostbare wapenuitrusting (ridders met lansen, zwaarden en maliënkolder). Om deze mannen te binden moest hij hen belonen met land.......

Bestuurlijke organisatie

Verdere uitbouw feodaal systeem

• 768: Karel de Grote (kleinzoon van Martel) krijgt de macht.
  
• Uitbouw feodaal systeem door koppeling met bestuur: Rijk werd verdeeld in ca. 400 graafschappen (gouwen) en hertogdommen (groter domein) die belast werden met het handhaven van het koninklijk gezag in hun gebieden (hertogen zijn leenmannen van de koning/keizer (leenheer).
• In ruil voor het leen (feodum) betaalde de leenman eenmalig een grote som geld en beloofde hij militaire dienst in tijden van oorlog.
• De opbrengsten uit het leen mocht de leenman zelf behouden. Bestuur en rechtspraak behoorde ook tot zijn taken.

Feodaal systeem - de zwakke punten!

• Leenmannen waren lastig te controleren
• Ze opereerden steeds meer zelfstandig en ongehoorzaam (koning in hun eigen domein) 
• Ze maakten hun ambt erfelijk (domein dus niet terug naar leenheer)
• Ze gaven zelf land en ambten in leen: achterleenmannen en achterachterleenmannen (baronnen en ridders) zorgde voor verdere versnippering
• Trouw en loyaliteit als fundament van het systeem voor 'politieke eenheid'. Echter verraad en opstand tegen de eigen heer kwam vaak voor.
• Leenmannen hadden vaak meerdere leenheren en speelden deze uit bij onderlinge conflicten

Herhaling

• Beschrijf wat er gebeurde met West-Europa na het instorten van het West-Romeinse Rijk
• Binnen het hofstelsel was er sprake van driedeling van grond. Leg uit!
•  Welke 3 soorten 'boeren' waren er op het domein? Leg uit wat hun rechten en plichten waren.
• Wat is het grote verschil tussen het hofstelsel (ook wel: domeinstelsel) en leenstelsel (ook wel: feodaal stelsel)?
• Wat was de basis waarop het leenstelsel zou moeten functioneren? 
• Wat waren de rechten en plichten van leenman en leenheer?
• Noem 3 zwakke punten van het feodaal stelsel