4.4 Ondermaat en overmaat

• Scheikunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Overmaat en ondermaat

Tot nu toe - massaverhoudingen

Tot nu toe hebben we dit soort vragen gezien:

2 H₂ + O₂ --> 2 H2O

De massaverhouding waterstof : water is 2 : 18

Ik heb 50 g waterstof. Hoeveel water kan ik hiermee maken?

Tip:  Maak een verhoudingstabel

Tot nu toe - massaverhoudingen

2 H₂ + O₂ --> 2 H2O

50 x 18 / 2 = 450 gram

Je kunt inderdaad 450 gram water hiermee maken, maar welke aanname maken we hierbij? 

Je gaat er hier vanuit dat er ook voldoende zuurstof aanwezig is !!!

Tot nu toe - massaverhoudingen

2 H₂ + O₂ --> 2 H2O

Een reactie stopt zodra één van de beginstoffen op is. 

Meng je de stoffen precies in de massaverhouding? Dan gaat het goed.

Zo niet.... dan blijft één van de beginstoffen over.

Het maken van een cheeseburger

1

+ 1

+ 2

+ 3

1

(Bij koken gebruik je vaak de massaverhoudingen!)

1 : 1 : 2 :3

Het maken van een cheeseburger

1

+ 1

+ 6

+

1

1 : 1 : 2 :3

Overmaat

Eén van de stoffen is teveel aanwezig

en 4 plakjes kaas over

Het maken van een cheeseburger

1

+ 1

+ 1

+ 3

1 : 1 : 2 :3

Ondermaat

Eén van de stoffen is te weinig aanwezig

Geen hamburger die aan eis voldoet

Overmaat en ondermaat

Overmaat = het teveel aan stof wat overblijft na reactie.

Ondermaat = het tekort aan stof wat nodig is om volledig te reageren.

Waarom is het bij een reactie belangrijk om te rekenen met de stof die in ondermaat aanwezig is

Een reactie stopt

Wanneer stopt een chemische reactie:

1. Als een van de beginstoffen op is (ondermaat)

Dus als een beginstof helemaal weg reageert, dan is deze in ondermaat. De stof die overblijft na de reactie, is de stof in overmaat.

Hoeveel reactieproduct  er ontstaat is dus afhankelijk van de stof in ondermaat.

Rekenen aan ondermaat en overmaat

Belangrijk: bij het doorrekenen van de reactie is de ondermaat altijd je uitgangspunt. Want wanneer die stof volledig is gereageerd, stopt de reactie.

Uitleg met een voorbeeld

3 H2 + N2 --> 2 NH3

   6     :    28    :      34

Ik reageer 80 g waterstof met 310 g stikstof.

Welke stof is in overmaat?

Hoeveel ammoniak kan ik dan maximaal maken?

Opdracht

Voorbeeld:

Koper en zwavel reageren met elkaar tot kopersulfide (CuS). Ze reageren in de verhouding 63,6 : 32,1. Stel je hebt 273 g koper en 141 g zwavel. Hoeveel kopersulfide ontstaat er dan?

Voorbeeld

Voorbeeld:

Koper en zwavel reageren met elkaar tot kopersulfide (CuS). Ze reageren in de verhouding 63,6 : 32,1. Stel je hebt 273 g koper en 141 g zwavel. Hoeveel kopersulfide ontstaat er dan?

Uitwerking volgens stappenplan:

1.                  Koper + zwavel --> kopersulfide

2.  m.v.        63,6 u     32,1 u                   

Voorbeeld

Voorbeeld:

Koper en zwavel reageren met elkaar tot kopersulfide (CuS). Ze reageren in de verhouding 63,6 : 32,1. Stel je hebt 273 g koper en 141 g zwavel. Hoeveel kopersulfide ontstaat er dan?

Uitwerking volgens stappenplan:

1.                  Koper + zwavel --> kopersulfide

2.  m.v.        63,6 u     32,1 u                  

                                       

3.                  273 g       141 g

Voorbeeld

Voorbeeld:

Koper en zwavel reageren met elkaar tot kopersulfide (CuS). Ze reageren in de verhouding 63,6 : 32,1. Stel je hebt 273 g koper en 141 g zwavel. Hoeveel kopersulfide ontstaat er dan?

Uitwerking volgens stappenplan:

1.                  Koper + zwavel --> kopersulfide

2.  m.v.        63,6 u     32,1 u                    95,7 u

                                       

3.                  273 g       141 g

Voorbeeld

Voorbeeld:

Koper en zwavel reageren met elkaar tot kopersulfide (CuS). Ze reageren in de verhouding 63,6 : 32,1. Stel je hebt 273 g koper en 141 g zwavel. Hoeveel kopersulfide ontstaat er dan?

Uitwerking volgens stappenplan:

1.                  Koper + zwavel --> kopersulfide

2.  m.v.        63,6 u     32,1 u                    95,7 u

                                       

3.                  273 g       141 g

4.  Uitrekenen hoeveel zwavel nodig is bij gegeven aantal koper  --> ondermaat, deze bepaalt de gehele reactie

      Uitrekenen hoeveel koper nodig is bij gegeven aantal zwavel --> overmaat, van zwavel hou je dus wat over.

Voorbeeld

Voorbeeld:

Koper en zwavel reageren met elkaar tot kopersulfide (CuS). Ze reageren in de verhouding 63,6 : 32,1. Stel je hebt 273 g koper en 141 g zwavel. Hoeveel kopersulfide ontstaat er dan?

Uitwerking volgens stappenplan:

1.                  Koper + zwavel --> kopersulfide

2.  m.v.        63,6 u     32,1 u                    95,7 u

                                       

3.                  273 g       141 g

4.  Uitrekenen hoeveel zwavel nodig is bij gegeven aantal koper  --> ondermaat, deze bepaalt de gehele reactie

      Uitrekenen hoeveel koper nodig is bij gegeven aantal zwavel --> overmaat, van zwavel hou je dus wat over.

     Er zal dus 410,78 gram kopersulfide ontstaan.