Havo 3 taal en communicatie 31 (deel 2)

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2,3

Welkom havo 3

Programma

1. 10 minuten lezen
2. Huiswerk bespreken (oef. 1, 2, 3a, 3b)
3. Taal en communicatie: taalvariatie 
4. Afsluiting en vooruitblik

10 minuten lezen

Wat weet je inmiddels over dialecten?

* Naast de standaardtaal (Algemeen Nederlands / Algemeen Beschaafd Nederlands) komen er taalvarianten voor.

* Dialecten zijn talen waarin klanken en woorden voorkomen die typisch zijn voor een dorp, stad of streek.

* Dialecten waren er eerder dan de standaardtaal.

* Fries is geen dialect, maar een zelfstandige taal.

Sommige dialecten hebben ook een andere zinsbouw dan de standaardtaal.

Vóór het jaar 1600 sprak iedereen alleen maar dialect. Nu spreken nog maar weinig mensen dialect. Vooral jongeren gebruiken weinig dialect meer. Dat komt doordat er tegenwoordig veel meer contact is dan vroeger tussen mensen uit verschillende streken.

Echte Friese woorden zijn bijvoorbeeld: famke (meisje), fereale (verliefd) en njonkelytsen (kalm aan, langzamerhand).

Bekijk de dialect-

woorden hiernaast

aandachtig...

Sleep de uitspraken naar het juiste vakje.

Waar

Niet waar

Dialect is de taal van de boeren.

Dialect is vooral spreektaal.

Dialect is typisch Nederlands.

Fries is een dialect.

Kies de goede betekenis 

van de dialectwoorden.

kwaad

struikelen

zoenen

armoedig

verpesten

tot ziens

praatjes

snoetjeknovveln

(Gronings)

babbelegoegies

(Drents)

hellig

(Overijssels)

stroffele

(West-Fries)

houdoe

(Noord-Brabants)

versjangeleren

(Limburgs)

achenebbisj

(Amsterdams)

Taalvariatie 

• Mensen die dezelfde taal spreken, hebben soms toch een andere uitspraak, woorden of grammatica.
• Als meerdere mensen dat op dezelfde manier doen dan heet dit een taalvariatie. 
• Voorbeelden van taalvariatie zijn dialecten of accenten. 

Taalverandering

• Het Nederlands is tussen 1400 en nu zoveel veranderd dat je het niet eens meer als Nederlands kan herkennen. Woorden kunnen ook verouderen. 
  
  
• Egidius waer bestu bleven
  Mi lanct na di gheselle mijn
  Du coors die doot du liets mi tleven
  Dat was gheselscap goet ende fijn

Taalverandering

• Taal kan ook veranderen door leenwoorden. In ons dagelijks taalgebruik worden veel woorden geleend uit het Engels, Frans en Duits. 
• Wanneer je niet wil dat je taal leenwoorden gebruikt, ben je een taalpurist. Je bedenkt dan neologismen om te voorkomen dat je woorden uit een andere taal moet lenen. 

Gronings

Wordt in Groningen en omstreken gesproken.

Lijkt niet op ABN.

Hoe praat een Groninger

De klemtoon wordt op de laatste lettergreep gelegd

Bij meervouden op -EN van de -E weg

Voorbeeld 'stoel, n' ipv stoelen

Haags

Het Haags is onderverdeeld in 2 groepen

1. Plat Haags - Hagenezen
2. Bekakt Haags - Hagenaren

Haags bekender door Haagse Harry

Haagse Harry komt uit 1991

Hoe zeg je "goedemorgen" in het Haags?

1. Houdoe
2. Hoeist
3. Heejee
4. Morge

Twents

• Wordt gesproken in Twente
• De uitspraken verschillen per dorp/regio
• Stamt af van het Nedersaksisch
• Vroeger werd het gezien als boerentaal
• Kinderen leren nu 2 talen Twents en ABN

Brabants

• Gesproken in Noord/Vlaams Brabant en Antwerpen 
• Het Brabants is onderdeel van het Brabants erfgoed (samen met worstenbroodjes)
• Er bestaan wel 100 variaties op het Brabants

Hoe praat een Brabander:

Verkleinwoorden worden altijd uitgesproken met uitgang -ke

Limburgs

• Limburgs wordt gesproken in Limburg en in kleine delen van België en Duitsland.
• Limburgs is heel melodieus en rustig
•  Ze maken gebruik van langgerekte klanken 
• Zachte -e die klinkt als een zucht

Afsluiting en vooruitblik

Volgende les:

• Huiswerk: leren p. 128 / maken oef. 7, 8, 9, 10 (p. 129)
• Meenemen: leesboek, laptop, boek, schrift en pen
• Programma: schrijfvaardigheid 25