Havo 3: H6 samenwerken en onderhandelen; H7 ruilen over de tijd

• Economie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Welkom

Klassenplattegrond

&

iPads (lessonup.com/code)

Lesdoelen vandaag

6.2: Het ene goed is het andere niet:

• Wat zijn individuele goederen, collectieve goederen en quasi-collectieve goederen?

6.3: Wie heeft er profijt van?

• Wat is de collectieve sector? 
• Wat zijn externe effecten?

herhaling 6.1: zwijgen of praten?

• Gevangenendilemma 

Als het door de markt (door bedrijven) wordt geproduceerd, dan is het een...

1. Individueel goed
2. Collectief goed
3. Quasi-collectief goed
4. Ik weet het niet zeker

Als het door de overheid wordt geproduceerd dan is het een...

1. Individueel goed
2. Collectief goed
3. Quasi-collectief goed
4. Collectieve goederen EN quasi-collectieve goederen worden door de overheid geproduceerd

Individueel goed

• Meestal rivaliteit = als meer mensen er gebruik van maken, is er minder van het product
• Uitsluitbaarheid = niet iedereen kan er gebruik van maken: je moet betalen om toegang krijgen of om het te gebruiken
• Geproduceerd door de particuliere sector: bedrijven

Collectieve goederen

• Geen rivaliteit = als meer mensen er gebruik van maken, is er niet minder van het product
• Niet uitsluitbaar = iedereen kan er gebruik van maken: je moet niet betalen om toegang krijgen
• Geproduceerd door de collectieve/publieke sector:
  1. overheden (rijksoverheid, provincies, gemeenten, waterschappen)
  2. instellingen voor de sociale zekerheid

Quasi-collectieve goederen

• Meestal rivaliteit = als meer mensen er gebruik van maken, is er minder van het product
• Wel uitsluitbaar = niet iedereen kan er gebruik van maken: mensen zijn uitsluitbaar door ze te laten betalen
• Geproduceerd door de collectieve/publieke sector:
  1. overheden (rijksoverheid, provincies, gemeenten, waterschappen)
  2. instellingen voor de sociale zekerheid

1. Individueel goed: gemaakt door bedrijven
2. Collectief goed: gemaakt door de collectieve sector
3. Quasi-collectief goed: gemaakt door de collectieve sector
4. Ik weet het niet zeker

1. Individueel goed: gemaakt door bedrijven
2. Collectief goed: gemaakt door de collectieve sector
3. Quasi-collectief goed: gemaakt door de collectieve sector
4. Ik weet het niet zeker

1. Individueel goed: gemaakt door bedrijven
2. Collectief goed: gemaakt door de collectieve sector
3. Quasi-collectief goed: gemaakt door de collectieve sector
4. Ik weet het niet zeker

1. Individueel goed: gemaakt door bedrijven
2. Collectief goed: gemaakt door de collectieve sector
3. Quasi-collectief goed: gemaakt door de collectieve sector
4. Ik weet het niet zeker

1. Individueel goed: gemaakt door bedrijven
2. Collectief goed: gemaakt door de collectieve sector
3. Quasi-collectief goed: gemaakt door de collectieve sector
4. Ik weet het niet zeker

Lesdoelen vandaag

6.2: Het ene goed is het andere niet:

• Wat zijn individuele goederen, collectieve goederen en quasi-collectieve goederen?

6.3: Wie heeft er profijt van?

• Wat is de collectieve sector? 
• Wat zijn externe effecten?

herhaling 6.1: zwijgen of praten?

• Gevangenendilemma 

6.3 Collectieve sector:

Overheid
- Rijksoverheid
- Provincies
- Gemeenten
- Waterschappen

Instellingen voor de sociale zekerheid  (uitkeringen, pensioen, kinderbijslag)

6.3 Externe effecten

Externe effecten = invloed van een product op anderen die er niet voor betaald hebben of betaald krijgen

6.3 Externe effecten

Externe effecten = invloed van een product op anderen die er niet voor betaald hebben of betaald krijgen

Positief extern effect

6.3 Externe effecten

Externe effecten = invloed van een product op anderen die er niet voor betaald hebben of betaald krijgen

Negatief extern effect

Lesdoelen vandaag

6.2: Het ene goed is het andere niet:

• Wat zijn individuele goederen, collectieve goederen en quasi-collectieve goederen?

6.3: Wie heeft er profijt van?

• Wat is de collectieve sector? 
• Wat zijn externe effecten?

herhaling 6.1: zwijgen of praten?

• Gevangenendilemma 

Collectieve sector:

Overheid
1. Rijksoverheid
2. Provincies
3. Gemeenten 
4. Waterschappen

Instellingen voor de sociale zekerheid  (uitkeringen, pensioen, kinderbijslag)

Hoofdstuk 6 afronden/samenvatten

Klassenplattegrond zodat jullie elkaar niet afleiden;

Aantekeningenschrift en pen!

Lesdoelen H6

6.1: zwijgen of praten?

• Gevangenendilemma , matrix aflezen,  dominante strategie

6.2: Het ene goed is het andere niet:

• Wat zijn individuele goederen, collectieve goederen en quasi-collectieve goederen?

6.3: Wie heeft er profijt van?

• Wat is de collectieve sector? 
• Wat zijn externe effecten?

6.3 Collectieve sector:

4 lagen van de overheid

1. Rijksoverheid
2. Provincies
3. Gemeenten 
4. Waterschappen

Instellingen voor de sociale zekerheid  (uitkeringen, pensioen, kinderbijslag)

Gevangenendilemma

Opdracht 18

Individueel belang = de persoon kiest alleen wat het beste is voor zichzelf

Collectief belang = de optimale uitkomst waarin het belang van alle betrokkenen het beste wordt gediend (alleen mogelijk bij samenwerking en vertrouwen)

Gevangenendilemma

Opdracht 18

Individueel belang = de persoon kiest alleen wat het beste is voor hem/haarzelf

Collectief belang = de optimale uitkomst waarin het belang van alle betrokkenen het beste wordt gediend

Lesdoelen H6

6.1: zwijgen of praten?

• Gevangenendilemma  (matrix kunnen aflezen)

6.2: Het ene goed is het andere niet:

• Wat zijn individuele goederen, collectieve goederen en quasi-collectieve goederen?

6.3: Wie heeft er profijt van?

• Wat is de collectieve sector? 
• Wat zijn externe effecten?

6.3 Collectieve sector:

Overheid
- Rijksoverheid
- Provincies
- Gemeenten
- Waterschappen

Instellingen voor de sociale zekerheid  (uitkeringen, pensioen, kinderbijslag)

Welkom

Klassenplattegrond

&

iPads (lessonup.com/code)

&

Aantekeningenschrift

Planning vandaag

• Zijn er vragen over het hw?
• H6 kort herhalen (aantekening toevoegen!)
• 6.1 Gevangenedilemma: wat weten jullie nog?
• Filmpje (split or steal)
  

Lesdoelen H6

6.1: zwijgen of praten?

• Gevangenendilemma  (matrix kunnen aflezen)

6.2: Het ene goed is het andere niet:

• Wat zijn individuele goederen, collectieve goederen en quasi-collectieve goederen? 

6.3: Wie heeft er profijt van?

• Wat is de collectieve sector? 
• Wat zijn externe effecten?

Collectieve sector:

1. Overheid (rijksoverheid, provincies, gemeenten, waterschappen) 

2. Instellingen voor de sociale zekerheid  (uitkeringen, pensioen, kinderbijslag)

(Uitsluitbaar = consumenten kunnen uitgesloten worden van het gebruik van dit goed, want je kunt er een prijskaartje aan hangen (bv. autosnelweg)) 

6.3 Externe effecten

Externe effecten = invloed van een product op anderen die er niet voor betaald hebben of betaald krijgen

Positief extern effect

6.3 Externe effecten

Externe effecten = invloed van een product op anderen die er niet voor betaald hebben of betaald krijgen

Negatief extern effect

7. Sparen, lenen en rente

Volgende les herhalen & samenvatten

6.1 Gevangenendilemma 

Wat weten jullie nog over het gevangenendilemma? (5 vragen)

6.1 Hoeveel spelers zijn er in het gevangenedilemma?

6.1 Hoeveel keuzes heeft iedere speler in het gevangenendilemma?

6.1 Hoeveel mogelijke uitkomsten zijn er in totaal in de matrix van het gevangenendilemma (2 spelers x 2 keuzes = ...)?

6.1 Waarom komt volgens de speltheorie het gevangenendilemma niet uit op de "beste collectieve uitkomst"?

6.1 Wat is zelfbinding?

filmpje: split or steal?

•  Split or steal (filmpje)
  
• 1. wat zijn de twee keuzes in dit dilemma?
• 2. waarom is hier sprake van zelfbinding?
  

Gevangenendilemma

		Speler 1
		Split	Steal
Speler 2	Split	6.800 , 6.800	0 , 13.600
	Steal	13.600 , 0	:) , :)

Stel jij bent speler 2.

Wat is de dominante strategie van mijn tegenstander?

Als speler 2 split, zal speler 1 stealen (13.600 > 6.800)

Als speler 2 stealt, zal speler 1 stealen ( :) > 0)

De dominante strategie van speler 1 is dus "steal"

Wat hebben we gedaan deze les?

• H6 herhaald
• Uitsluitbaar = consumenten kunnen uitgesloten worden van het gebruik van dit goed, want je kunt er een prijskaartje aan hangen (bv. autosnelweg)
  
• 6.1 Gevangenedilemma: wat weten jullie nog?
• Filmpje (split or steal): dominante strategie, zelfbinding
  

Hw: begrippen kennen & snappen 7.1 en 7.3 p. 203

Welkom

Klassenplattegrond

&

iPads (lessonup.com/code)

&

Aantekeningenschrift

Planning vandaag

• H6 kort herhalen 
  
• H7 samenvatten (aantekeningen!) 
• Quiz (als tijd over) (p. 175 boek) 

Lesdoelen H6

6.1: zwijgen of praten?

• Gevangenendilemma  (matrix aflezen), zelfbinding

6.2: Het ene goed is het andere niet:

• Wat zijn individuele goederen, collectieve goederen en quasi-collectieve goederen? 

6.3: Wie heeft er profijt van?

• Wat is de collectieve sector? 
• Wat zijn externe effecten?

Collectieve sector:

1. Overheid (rijksoverheid, provincies, gemeenten, waterschappen) 

2. Instellingen voor de sociale zekerheid  (uitkeringen, pensioen, kinderbijslag)

(Uitsluitbaar = consumenten kunnen uitgesloten worden van het gebruik van dit goed, want je kunt er een prijskaartje aan hangen (bv. autosnelweg))

filmpje: split or steal?

•  Split or steal (filmpje)
  
• 1. wat zijn de twee keuzes in dit dilemma?
• 2. waarom is hier sprake van zelfbinding?
  

Gevangenendilemma

		Speler 2
		Split	Steal
Speler 1	Split	6.800 , 6.800	0 , 13.600
	Steal	13.600 , 0	10 , 10

Stel jij bent speler 1.

Wat is de dominante strategie van mijn tegenstander?

Als speler 1 split, zal speler 2 stealen (13.600 > 6.800)

Als speler 1 stealt, zal speler 2 ook stealen ( 10 > 0)

De dominante strategie van speler 1 is dus "steal"

Gevangenendilemma

		Speler 2
		Split	Steal
Speler 1	Split	6.800 , 6.800	0 , 13.600
	Steal	13.600 , 0	10 , 10

Stel jij bent speler 1.

Wat is de dominante strategie van mijn tegenstander?

Als speler 1 split, zal speler 2 stealen (13.600 > 6.800)

Als speler 1 stealt, zal speler 2 ook stealen ( 10 > 0)

De dominante strategie van speler 1 is dus "steal"

Lesdoelen H7 (aant!)

7.1: Welke financiële beslissingen neem je?

• Voorraadgrootheden en stroomgrootheden
• "ruilen over de tijd" (als je spaart krijg je rente, als je leent betaal je rente)

7.2: Je eigen bedrijf

• Investeren = kapitaalgoederen (computer, machines,auto) aanschaffen
• Innovatief idee = vernieuwend idee
• Als je als ondernemer leent bij een bank betaal je leenrente
• Reële rente = nominale rente gecorrigeerd voor inflatie

Quiz H6 & H7

6.1 Hoeveel mogelijke uitkomsten zijn er in de matrix van het gevangenedilemma?

6.2 Als een goed NIET UITSLUITBAAR is (dus je kunt onmogelijk mensen uitsluiten van gebruik), dan is het een ...

1. Individueel goed
2. Collectief goed
3. Semicollectief goed
4. Quasi collectief goed

6.3 Een vervelend effect op anderen, zonder dat zij financieel gecompenseerd worden (dus er voor betaald krijgen) heet een ...

7.1

Voorraadgrootheden = grootheid die op een bepaald tijdstip wordt gemeten

Stroomgrootheden = grootheid die per tijdseenheid (per dag, per week, per maand) wordt gemeten, en die je financiële situatie verandert

Banksaldo

Spaargeld

Huis

Schuld

Loon/inkomen

Kosten

Aflossen van een schuld

rente die je moet betalen over je schuld

Geld sparen

7.3 Als de prijzen omhoog gaan (inflatie), gaat de
reële rente van een ondernemer dan omhoog of omlaag?