Introductieles rechtsstaat en democratie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t, havo
• Leerjaar 4

Introductie rechtsstaat en democratie

Wat gaan we doen vandaag?

• Introductie
• Leerdoelen
• Extra uitleg 1.1
• Zelf aan het werk
• Afsluiting

Belangrijke opmerkingen

• Toets is nog niet nagekeken
• Planner staat online op Itslearning
• Toets in de toetsweek over H1 en H2 van rechtsstaat en democratie + de kenmerkende aspecten H1 t/m 6 (SE)

Leerdoelen

Aan het eind van deze les kan je:

• Je kan uitleggen hoe waterschappen rechten kregen.

• Je kan uitleggen hoe burgers vrijheidsrechten en politieke rechten kregen in de hoge en late middeleeuwen.

Uitleg opdracht: kroontje op kroontje af

Deze opdracht is een variant op Petje-op-petje-af. Alle leerlingen gaan staan met een kroontje op. Bij het beantwoorden van een vraag is de keuze: kroontje op of kroontje af. 

Afvalrace: zitten bij een fout antwoord. 

Uiteindelijk is er één winnaar. 

Verwachting: kroontje op kroontje af

Kort reageren op het antwoord, daarna zijn we stil voor toelichting. 

Als iemand aan het woord is, laten we diegene rustig uitpraten. 

Ben je af? Doe verder mee op in je schrift om te kijken wat je wel weet. 

Waarom?

• Activeren van voorkennis
• Leren over de plek van het koningshuis in onze parlementaire democratie

In totaal 11 vragen

Vraag 1

Nederland is een koninkrijk sinds...

Kroontje op: 1815

Kroontje af: 1848

Antwoord vraag 1

Nederland is een koninkrijk sinds...

Kroontje op: 1815

Kroontje af: 1848

Vraag 2

Willem I regeerde niet als een verlicht absoluut vorst

Kroontje op: waar

Kroontje af: niet waar

Antwoord vraag 2

Willem I regeerde niet als een verlicht absoluut vorst

Kroontje op: waar

Kroontje af: niet waar

Vraag 3

Koning Willem II verandert in één nacht van:

Kroontje op: liberaal in conservatief

Kroontje af: conservatief in liberaal

Antwoord vraag 3

Koning Willem II verandert in één nacht van:

Kroontje op: liberaal in conservatief

Kroontje af: conservatief in liberaal

Vraag 4

Thorbecke wilde dat koning Willem II minder macht kreeg

Kroontje op: waar

Kroontje af: niet waar

Antwoord vraag 4

Thorbecke wilde dat koning Willem II minder macht kreeg

Kroontje op: waar

Kroontje af: niet waar

Vraag 5

Het algemeen kiesrecht werd ingevoerd in

Kroontje op: 1917

Kroontje af: 1919

Antwoord vraag 5

Het algemeen kiesrecht werd ingevoerd in

Kroontje op: 1917

Kroontje af: 1919

Vraag 6

Nederland werd een partijendemocratie doordat het districtenstelsel werd ingevoerd in plaats van het stelsel van evenredige vertegenwoordiging.

Kroontje op: waar

Kroontje af: niet waar

Antwoord vraag 6

Nederland werd een partijendemocratie doordat het districtenstelsel werd ingevoerd in plaats van het stelsel van evenredige vertegenwoordiging.

Kroontje op: waar

Kroontje af: niet waar

Vraag 7

In de Tweede Wereldoorlog vertrok Koningin Wilhelmina naar Engeland

Kroontje op: waar

Kroontje af: niet waar

Antwoord vraag 7

In de Tweede Wereldoorlog vertrok Koningin Wilhelmina naar Engeland

Kroontje op: waar

Kroontje af: niet waar

Vraag 8

De ministeriële verantwoordelijkheid betekent dat

Kroontje op: de koning is onschendbaar, ministers zijn verantwoordelijk

Kroontje af: de koning moet verantwoording afleggen aan de ministers

Antwoord vraag 8

De ministeriële verantwoordelijkheid betekent dat

Kroontje op: de koning is onschendbaar, ministers zijn verantwoordelijk

Kroontje af: de koning moet zijn verantwoording afleggen aan de ministers

Vraag 9

Mag de koning stemmen?

Kroontje op: nee

Kroontje af: ja

Antwoord vraag 9

Mag de koning stemmen?

Kroontje op: nee

Kroontje af: ja

Vraag 10

In de Eerste Kamer hangt het portret van Willem II

Kroontje op: waar

Kroontje af: niet waar

Antwoord vraag 10

In de Eerste Kamer hangt het portret van Willem II

Kroontje op: waar

Kroontje af: niet waar

Vraag 11

Deze spotprent geeft een positief beeld van 

Kroontje op: liberalisten

Kroontje af: socialisten

Bron: Arbeiders gaan stemmen. 

Onderschrift: 'Kameraden, zoo moet het gaan'

Vraag 11

Deze spotprent geeft een positief beeld van 

Kroontje op: liberalisten

Kroontje af: socialisten

Zijn er nog mensen over?

Schattingsvraag!

Wanneer werden de eerste waterschapsrechten vastgelegd?

Schatting jaartal tussen 1200-1300

Antwoord schatting

Schattingsvraag!

Wanneer werden de eerste waterschapsrechten vastgelegd?

1255

Leerdoelen

Aan het eind van deze uitleg kan je:

• uitleggen hoe waterschappen rechten kregen.

Maak aantekeningen: 1.1

Waterschappen nu

Zorgen nu voor voldoende en schoon water, onderhouden en versterken de dijken. 

Steden/Staten

• Ontginnen gebieden ---> dijken/dammen/kanalen
• Samenwerking nodig voor onderhoud
• Sluizen nodig voor scheepvaart
• Gevolgen overstroming groot, DUS:

• Waterschap: toezicht en beheer

Steden/Staten

• Vorming waterschappen werd gesteund door de graven van Holland. 
• Steun: financieel gewin + 'eigen grond' 
• Maar, je hebt onderdanen nodig voor de ontginning

Vrijheidsrechten en politieke rechten

• Om te ontginnen en het water te beheersen waren er rechten nodig:

• Vrijheidsrechten: eigendomsrechten van grond
• Politieke rechten: inspraak bij waterbeheer.

Waterschap Rijnland 

Samenwerken voor een sluis in Haarlem. Graaf Willem II van Holland erkende een aantal rechten van het waterschap in een oorkonde (1255). 

Dijkgraaf: voorzitter van een waterschap

Heemraden: lid van een bestuur van een waterschap

Wat wordt bedoeld met het poldermodel?

Ontstaan poldermodel

Veel overleg nodig om het water te beheersen: iedereen moest het eens zijn, 

Nog steeds erg kenmerkend voor Nederland. 

Ondanks dit nog veel watersnoodrampen rond 1400.

Wat gebeurt er met rechten?

In de tijd van steden en staten gaven vorsten, bisschoppen en edelen in heel Europa vrijheidsrechten en politieke rechten aan steden. 

Er ontstonden duizenden steden met stadsrechten, zoals het recht zichzelf te besturen, zelf recht te spreken, belastingen te innen en zichzelf te verdedigen met stadsmuren en een eigen stedelijke militie. 

Stadsrechten

• Vrijheidsrechten en politieke rechten aan steden gegeven
• Recht op: zelfbesturing, rechtspraak, belasting innen en verdediging. 

Deze privileges werden vastgelegd in een keur (document ondertekend door de landsheer).

Waarom?

Maar... wie profiteren?

• Rijke inwoners met burgerrechten, alleen zij hadden vrijheidsrechten 
• Steden bestuurd door patriciërs (rijke, vooraanstaande families)

• Stadsrechten kosten geld → vorsten rijker → vorming staten (ambtenaren/legers/rechters)

Bedreiging!

• Door het ontstaan van staten komt er:
• Staatsvorming + centralisatie → bedreiging vrijheidsrechten en politieke rechten.

Want: hoge rechters van de vorst konden tegen de rechtspraak van de steden ingaan en beroepslegers konden aanvallen...

De Staten en Staten-Generaal

Om alles te betalen, was er meer geld nodig. 

Soms dwongen vorsten steden voor hogere belastingen, maar vaak ging het in overleg. 

Voor deze onderhandeling werden Staten gevormd: vertegenwoordigers steden, adel en geestelijkheid. 

Kwamen samen in de Staten-Generaal: burgers indirect invloed.

Let op! 4 herhalingsvragen

Ter afsluiting en controle van de leerdoelen

Waarom was samenwerking nodig tussen waterschappen?

Wat verstaan we onder 'polderen'

1. Samen polders maken
2. Overleggen tot overeenstemming
3. Overleggen en het juiste doel bereiken
4. Politieke besluiten overleggen

Wat is een stadsrecht?

Welke mensen hebben vrijheidsrechten?

1. Ambachtslieden
2. Alle burgers met burgerrecht
3. De patriciërs
4. Mensen van adel

Leerdoelen

Aan het eind van deze les kan je:

• Je kan uitleggen hoe waterschappen rechten kregen.

• Je kan uitleggen hoe burgers vrijheidsrechten en politieke rechten kregen in de hoge en late middeleeuwen.

Verwerking

1. Werken aan het tijdvakkendossier. 

2. Lezen H1.1: p. 8-9

Maken H1.1: 18-19

3. Herhalen kenmerkende aspecten H1 t/m 6