1.1. Staatsvorming, burgerschap en centralisatie KORT

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

1.1 In de tijd van steden en staten:

Centralisatie en staatsvorming

Planning

• Korte uitleg
• Werken aan de opdrachten
• werken aan PO

Leerdoelen

• Hoe kregen waterschappen rechten?
  
  
• Hoe kregen burgers vrijheidsrechten en politieke rechten in de hoge en late middeleeuwen?

Waterschappen

Zorgen nu voor voldoende en schoon water, onderhouden en versterken de dijken. 

Tijd van steden en staten

• Ontginnen gebieden --> dijken/dammen/kanalen
• Hiervoor samenwerking nodig want onderhoud
• Gevolgen overstroming groot
• Waterschap: toezicht en beheer op ontgonnen gebieden
• Hierdoor centralisatie
• Steun door graven: financieel gewin + 'eigen grond' 

Wat is centralisatie?

Frankrijk rond 1500

• Franse koning Lodewijk XI machtigste man van Frankrijk
  
• Tienduizenden huursoldaten
  
• Heft in zijn hele land belastingen
  
• Maakt wetten die geldig zijn in zijn hele land
  
• Regeert vanuit Parijs

Vrijheidsrechten en politieke rechten

Hertogen zagen zichzelf eerst als alleenheersers maar:

• Onderdanen nodig bij ontginning, geven daarom:
• Vrijheidsrechten: eigendomsrechten van grond
• Politieke rechten: inspraak bij waterbeheer.

Stadsrechten

• Vrijheidsrechten en politieke rechten aan steden gegeven
• Wie profiteren?
• Rijke inwoners met burgerrechten
• Stadsrechten kosten geld → vorsten rijker → vorming staten (ambtenaren/legers/rechters)
• Staatsvorming + centralisatie → bedreiging vrijheidsrechten en politieke rechten.

spanningen patriciërs en gemeen

- Bestuur steden in handen van patriciërs (rijke vooraanstaande burgers), ca. 10% stadsbevolking

- patriciërs knopen banden met adel aan --> adellijke levensstijl

- onvrede onder gemeen: willen verandering bestuur en verbetering werkomstandigheden

- opstanden onder leiding van ambachtslieden

Centraal bestuur

spanning tussen patriciers en de Heer

Door centralisatie krijgen de patriciers minder macht

Door beroepslegers ook minder macht voor de adel

Staatsvorming

• De koningen maakten van hun land één staat met één bestuur
  
  
• Dit noemen we staatsvorming

Dijkgraven en heemraden

De vervanger van de hertog in het waterschap is de Dijkgraaf.
Hij is de voorzitter van de heemraad - vertegenwoordigers uit de gemeente.

Omdat dit op meer plekken ontstaat en er veel overleg nodig is om zaken te regelen ontstaat een nieuwe term:
Het poldermodel

Stadsrechten: welke zin klopt niet?

1. Recht om stadsmuren te bouwen
2. Recht op vrijstelling van belasting bij de heer
3. Recht om markten te organiseren
4. Recht op zelfbestuur

Nabespreking

Waarom aanwijzen verantwoordelijke moeilijk?

Wat zegt dat over verklaringen in geschiedenis?

Huiswerk

Lees 1.1

Maak

Basis: 4 5 10 11 12 

 Herhalen: 1 2 

 Verdiepen: 13