5.3 Machtige heren, halfvrije boeren

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

5.3 Machtige heren, halfvrije boeren

Tijd van monniken en ridders

Op welke twee manieren werd het christendom in de middeleeuwen verspreid?

Waarom past deze afbeelding bij de verspreiding van het Christendom?

Succescriteria

Je kunt uitleggen:

• Waardoor boeren in de landbouwsamenleving halfvrij waren
• Hoe de landbouw was georganiseerd
• Welke sociale verhoudingen er waren
• Welke handel er was

Het domein:

Een domein: dorp met landbouwgrond dat bewerkt wordt volgens het hofstelsel. 

Het gebied is van een edelman of een klooster

Het hof:

Belangrijk gebouw op het domein, hierin woonde de eigenaar of de rentmeester degene die het domein voor de eigenaar beheerde.

Het hofstelsel:

De grond op het domein werd verdeeld in 2 stukken

een deel akkers van de heer (leenman) het andere deel 'eigen' akkers van horige boeren.

Hofstelsel

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer

(de heer)

Boeren

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Edelman

(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

In ruil geeft de boer:

• Deel van oogst
• Herendiensten

Horigen

De edelen

Eignaars van de grond, bestuurden het land, zorgden voor rechtspraak en voerden oorlog

Huis van de heer

Vaak niet meer dan een iets groter houten huis met een muur. Hierkonden de boeren schuilen bij een aanval.

Ophaalbrug

Kan gesloten worden bij een aanval

Gracht

Extra verdediging tijdens een aanval

Simpele huizen

Binnen de muren voor de belangrijkste mensen

Boomgaard

Ook binnen de muren werd voedsel verbouwd. Alle opbrengst hier was voor de heer

Boer buiten de muur

Er waren twee soorten boeren:

1. Vrije boeren: bezaten hun eigen grond
2. Horigen: hadden geen bezit en moesten werken voor de heer

Herendiensten

Horigen werden door de heer beschermd en gevoed, maar daar wilde de heer wel iets voor terug

De heer kon vragen om herendiensten

• graan malen
• druiven persen
• vechten voor de heer
• graan betalen
• wegen onderhouden
• gracht graven

Akker

Ook buiten de muren werd op het land gewerkt. Dit werd gedaan door de horigen.

Weiland

Buiten de muren lagen weilanden voor de dieren

Een horige:

Hoort bij het domein, is gebonden aan de grond van de heer. Verkoopt de heer de grond of geeft hij dit weg dan horen de horigen daar ook bij.

Een horige mag niet:

-Zonder toestemming het domein verlaten.
-Trouwen zonder toestemming van de heer.

Hoe werd je horige?

• Afstammelingen van slaven uit de Romeinse tijd die een eigen lapje grond hadden gekregen om te bewerken.
• Afstammelingen van vrije boeren die hun grond aan een klooster of edelman hadden gegeven in ruil voor voedsel na mislukte oogsten of in ruil voor bescherming.

Filmpje: Horigen

Kijk het filmpje op de volgende slide!

Verschillen tussen leenstelsel en hofstelsel

Leenstelsel	Hofstelsel
Afspraak tussen belangrijke edellieden (koning/hertogen)	Afspraak tussen lagere mensen (ridder/geestelijke/boer)
Gaat over een groot gebied (provincies van landen)	Gaat over een klein gebied (een dorp met omgeving)
Bepaalt hoe een gebied bestuurd wordt (politiek)	Bepaalt hoe mensen zichzelf onderhouden en met elkaar omgaan (economie/sociaal)

Drie sociale groepen

• Er ontstonden in de middeleeuwen drie sociale groepen.
• Geestelijkheid: Zij die bidden.
• Adel: Zij die strijden.
• Boeren: Zij die werken.
• De  geestelijkheid en adel hadden bepaalde privileges (speciale rechten, voorrechten).

Wat? Maak opdrachten uit het werkboek

Hoe? Alleen, in je werkboek

Tijd over? herhaal vragen lessonup

Klaar? werk de leerdoelen uit

5.3 Machtige heren, halfvrije boeren

herhaalvragen

Tijd van monniken en ridders

Krijgt bescherming

1. Vrije boer
2. Horige
3. Heer

Staat deel van oogst af

1. Vrije boer
2. Horige
3. Heer

Geeft bescherming

1. Vrije boer
2. Horige
3. Heer

Moet herendiensten verrichten

1. Vrije boer
2. Horige
3. Heer

Geeft een stuk landbouwgrond

1. Vrije boer
2. Horige
3. Heer

Hoeft geen toestemming te vragen om zijn boerderij te verlaten

1. Vrije boer
2. Horige
3. Heer