5.3 Genen en allelen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

5.3 Genen en allelen

Wat gaan we doen?

• Herhalen vorige lessen (10 minuten)


• Uitleg basisstof 3 (15 minuten)
• werken aan de opdrachten (10 minuten)


• Afsluiting (5 minuten)

Wat is het verschil tussen genotype en fenotype?

1. genotype is de informatie fenotype hoe het tot uiting komt
2. genotype is hoe het tot uiting komt fenotype is de informatie
3. genotype en fenotype is hetzelfde

Welke genen kom je tegen in een levercel?

1. 1x, Alleen genen die te maken hebben met de lever
2. 2x, alleen genen die te maken hebben met de lever
3. 1x, alle verschillende genen van een mens
4. 2x, alle verschillende genen van een mens

Welke genen kom je tegen in een zaadcel?

1. 1x, Alleen genen die te maken hebben met de zaadcel
2. 2x, alleen genen die te maken hebben met de zaadcel
3. 1x, alle verschillende genen van een mens
4. 2x, alle verschillende genen van een mens

Een eicel van een mens bevat .. chromosenparen. (getal invoeren)

Geslachtelijke voortplanting

• Zaad/eicellen ontstaan door een speciale deling.
• Hierdoor ontstaan cellen met verschillende allelen.
• Bij bevruchting ontstaat uit zaadcel en eicel een nieuw genotype

Een man en vrouw krijgen een kind.
De man is homozygoot voor blond haar.
De vrouw is homozygoot voor bruin haar.
Leg uit, Is het kind homozygoot of heterozygoot?

Wat zijn erfelijke eigenschappen?

1. Eigenschappen die voortdurend veranderen
2. Je persoonlijke eigenschappen
3. Eigenschappen die je van je ouders erft
4. Alle eigenschappen in je DNA

Leerdoelen

• 5.3.6 Je kunt omschrijven wat genen en allelen zijn
  
• 5.3.7 Je kunt omschrijven wat een mutatie is.
  
• 5.3.8 je kunt omschrijven wat kanker is.

DNA

Basen: A, T, C, G 

Basenpaar: C-G    en     A-T

verschillende "letters" verschillende "combinaties"

Bouw van DNA

Basenpaar

Combinatie A-T of C-G. Andere combinaties zijn in het DNA niet mogelijk

Gen

Vele (vaak duizenden) basenparen samen vormen de informatie voor een gen. De volgorde van de basenparen bepaald de code

Base

De 4 bouwblokjes van het DNA:

• A (adenine)
• C (cytosine)
• T (thymine)
• G (guanine)

GEN

Gen bestaat uit verschillende basesparen (duizenden!)

Gen codeert voor 1 eigenschap

Gen vertaalt naar Eiwitten.

Genen en eigenschappen

• 1 eigenschap bestaat vaak uit meerdere genen
• Genen bevatten informatie voor het maken van eiwitten
• Genen kunnen verdeeld zijn over verschillende chromosomen

Genvariant of allel

Chromosomenpaar met verschillende genen.

informatie Gen = Genvariant / Allel

de Allelen van die voor het zelfde coderen op de chromosomenpaar = allelenpaar.

Allelen

Genen komen in verschillende vormen voor: Allelen

Allelen van oogkleur: Blauw, bruin, groen, etc.

Sommige allelen zijn sterker dan andere

Allelenparen

Allelen van een bepaald gen komen in paren voor:

• 2 dezelfde allelen = homozygoot
• 2 verschillende allelen = heterozygoot

voorbeeld

Mutaties

• Het genotype van een persoon staat vast
• Mutatie = er verandert/muteert een stukje DNA
• Meestal weinig invloed
• organisme waarbij een mutatie zich uit in fenotype = mutant
• Het moment en plaats van de mutatie bepaalt de invloed

Mutatie

Mutatie weinig invloed in enkele lichaamscel

Mutatie groter gevolg in geslachtscel.

Mutaties ontstaan

Mutaties kunnen ontstaan door mutagene invloeden:

• Zonlicht (UV-straling)
• Radioactieve straling (bijv. Röntgenstraling)
• Asbest, rook

Het kan ook ontstaan als foutje tijdens celdeling

Albinisme

Voorbeeld mutant: Albino 

gen voor pigment (melanine), werkt niet

gevolg: Rode ogen, spierwit haar en huid.

Kanker

• Onstaat door mutatie in cel, Niet bacterie/virus
• Mutatie veroorzaakt ongeremde deling van de cel                                                     > er onstaat een gezwel:

       - Goedaardig: Deelt langzaam, blijft op zijn plek

       - Kwaadaardig: Deel snel, doordringt weefsels, zaait uit

• Uitzaaiing > via bloed/lymfe gaan kankercellen naar andere plekken in het lichaam, vormen daar nieuwe gezwellen

Welke basen zijn er te vinden in DNA?

1. A-C-G-U
2. A-C-P-E
3. G-T-M-L
4. G-T-C-A

Wat is een gen?

1. De informatie voor alle erfelijke eigenschappen
2. Alle zichtbare eigenschappen
3. Een deel van een chromosoom met informatie voor één eigenschap.
4. Een chromosoom in de celkern met erfelijke informatie.

Zet in de juiste volgorde van
klein naar groot.

1. cel - chromosoom - DNA - gen
2. gen - chromosoom - DNA - cel
3. gen - chromosoom -cel - DNA
4. gen - DNA - chromosoom - cel

Zet de juiste omschrijving bij het juiste begrip.

chromosoom

gen

allel

draad van DNA  met erfelijke informatie

deel van een chromosoom met erfelijke info over 1 eigenschap

uitvoering (verschijningsvorm) van een gen

Is deze eigenschap erfelijk of
niet-erfelijk?

1. erfelijk
2. niet-erfelijk

Is dit erfelijk of niet erfelijk?

1. Erfelijk
2. niet erfelijk

Welke allelen zou je beide kunnen tegenkomen in één zaadcel?

1. Bruin haar Blond haar
2. Blauwe ogen Groene ogen
3. Bruin haar Blauwe ogen
4. Rood haar Blond haar

Ga aan de slag met:

• Lezen blz. 116 t/m 120
  
• Maken Opdr. 1 t/m 8, blz. 120 t/m 123

Klaar met het bovenstaande?

• Samenvatten
• Begrippenlijst maken

Zs = Werken in stilte

• Geen vinger opsteken
• Aan het werk
• Stil en stoor niemand
• Blijf op je plek

Ga aan de slag met:

• Lezen blz. 116 t/m 120
  
• Maken Opdr. 1 t/m 8, blz. 120 t/m 123

Klaar met het bovenstaande?

• Samenvatten
• Begrippenlijst maken

Zf = Werken met fluisteren

Geen vinger opsteken

De docent komt langs

Aan het werk

Fluister alleen met de persoon naast je

Blijf op je plek

Ga aan de slag met:

• Lezen blz. 114 t/m 118
  
• Maken Opdr. 1 t/m 8

Klaar met het bovenstaande?

• Verder met begrippenlijst

Zf = Werken met fluisteren

• Geen vinger opsteken
• De docent komt langs
• Aan het werk
• Fluister alleen met de persoon naast je
• Blijf op je plek