Ethiek in de zorg

• Verzorgende
• MBO
• Beroepsopleiding
• Studiejaar 1

Ethiek

Lesdoelen

Na de les: 

Kun je verwoorden wat ethiek is

Weet je de relatie tussen waarden, normen en ethiek

Kun je een ethische vraag en dilemma herkennen

Ken je een manier om een ethisch dilemma te bespreken

Kun je de relatie leggen met crisissituaties

Wat is ethiek?

• Ethiek stamt af van het Grieks en betekent norm/gewoonte

• Ethiek is de studie van het MORAAL, dat zijn de waarden en normen die jouw handelen bepalen
  

• Voor de zorg betekent dit:  wat is menselijke gezien in een bepaalde situatie, juist, verantwoord en zinvol om te doen?
  

De termen ‘ethiek’ en ‘moraal’ betekenen niet hetzelfde. Moraal zijn de waarden en normen die richting geven aan jouw doen en laten, ze sturen de keuzes die je maakt. Ethiek is daarover nadenken. Het is nadenken over de vraag of jouw handelen leidt tot goede zorg. Dat kan echt over van alles gaan: van grote levensvragen tot kleine, dagelijkse keuzes.

Ethische vragen in de zorg

• zijn niet eenvoudig te beantwoorden
• je kunt er op verschillende manieren naar kijken
• een ethische vraag kun je niet zomaar met goed of fout beantwoorden --> je dient een zorgvuldige afweging te maken

Ethische vragen in de zorg

Wat is vanuit menselijke perspectief gezien in een bepaalde situatie, juist, zinvol en verantwoorde zorg?

Voorbeeldvragen: 

Is het wel zinvol om deze zorgvrager met sondevoeding in leven te houden?

Hebben mensen met een verstandelijke beperking het recht samen kinderen te krijgen?

Ethisch dilemma 

Een situatie waarin jij moet afwegen wat goed of fout is terwijl de scheidslijn hierin niet helder is.

Kenmerkend: er zijn meerdere keuzemogelijkheden die allemaal wenselijke en onwenselijke gevolgen hebben voor de cliënt, collega, afdeling of jezelf

•  Kernvraag: "hoe moet je menswaardig gezien handelen?"

Voorbeeldvraag: 

"Moet in de organisatie iedereen de ruimte krijgen voor zijn eigen geloof en cultuur? Of moeten mensen zich aanpassen aan de rest?"

Normen en waarden

Moraal: totaal van normen en waarden.

Waarde: ideaal.  Wat voor jou of een groep mensen belangrijk en waardevol is. 

Op basis hiervan beoordeel jij situaties. 

          Opvoeding, geloofsovertuiging, cultuur, omgeving, maatschappij.

Als je bepaalde waarden belangrijk vindt, heb je vanzelf ook een mening over welk gedrag je goed of fout, normaal of abnormaal vindt

Waarden is iets wat iemand of een groep mensen belangrijk vindt. bv. eerlijkheid, rechtvaardigheid en vrijheid
Normen : op waarden gebaseerde regels hoe we ons wel of niet moeten gedragen.  In veel samenlevingen heb je bijvoorbeeld de norm dat je niet mag stelen

Normen kunnen altijd gekoppeld worden aan bepaalde waarden. De waarde geeft aan dat wat er belangrijk is en de norm geeft aan hoe je je moet gedragen. b.v. bij de waarde eerlijkheid is de norm: niet liegen

Normen en Waarden

Normen : op waarden gebaseerde regels hoe we ons wel of niet moeten gedragen.

Norm: richtlijn voor gedrag. 

De beroepsgroep verpleging en verzorging heeft een eigen normen en waardenkader

In relatie tot de zorg:

Ieder mens kan een andere mening en kijk op de wereld hebben.

Deze kunnen botsen met jouw eigen waarden en normen.

Het is belangrijk deze te herkennen en op een respectvolle manier mee om te gaan.

Normen en waarden

• Waarden en normen spelen een belangrijke rol bij het vormen van een mening over ethische vragen. 

• Het gaat daarbij niet alleen om waarden en normen in de relatie met de zorgvrager, maar ook om sociale en collegiale normen en waarden. 

Bijvoorbeeld:

een rechtvaardige verdeling van de zorg

de vraag of jij een collega die zijn werk niet goed doet toch de hand boven het hoofd houdt. 

Voorbeeld normen & waarden

Norm: respect voor het leven

Waarde: iedereen zo lang mogelijk in leven houden

Dilemma's:

• Wat als iemand in diepe coma ligt? 
• Tot welke leeftijd?
• Wat als kosten exceptioneel zijn?
• Wat als iemand/familie dat niet wil?  
• Euthanasie?

Welke uitspraak over Ethiek is de meest juiste?

1. Het gaat bij ethiek vooral over je eigen mening over iets
2. Het gaat bij ethiek over het filosofisch benaderen van een vraag over goed en kwaad
3. Het gaat bij ethiek over wat waar en wat niet waar is
4. Het gaat bij ethiek over belangrijk en onbelangrijk

Wat is een norm?

1. hetzelfde als een waarde
2. een karaktereigenschap
3. een deugd
4. een gedragsregel

Wat is een gewetensbezwaar?

1. Iemand verbieden een handeling uit te voeren
2. Het naleven van een wettelijke norm die voorschrijft wat goed en kwaad is
3. een handeling om iets niet te doen omdat dit niet past bij je gevoel over wat goed en kwaad is
4. Je verzwijgt dat je een handeling hebt uitgevoerd omdat er bezwaar tegen gemaakt kan worden

Richtlijnen ethische keuzes

• De Beroepscode voor Verpleegkundigen en Verzorgenden 

• Juridische normen

• Medisch Tuchtrecht

Dilemma's

Welke keuze je ook maakt,  het heeft altijd vervelende gevolgen voor iemand.

Een ethisch dilemma is een situatie waarin meerdere waarden tegelijkertijd in het spel zijn die tegengestelde acties voorschrijven.

en ethisch dilemma is een situatie waarbij iemand verschillende keuzen tot handelen heeft die betrekking hebben op moraliteit. Deze beslissing kan uitmonden in onwenselijke situaties. Een ethisch dilemma bevat altijd verschillende waarden.Iemand doden is niet ethisch verantwoord, maar dat is iemand pijn doen ook niet. Toch zal een arts zijn patiënt soms bewust pijn moeten doen: ten behoeve van een behandeling. Omdat hier de gezondheid op het spel staat, worstelt de arts niet met een ethisch dilemma.

Dagelijkse ethische dilemma's

- Emoties bij de omgang met cliënten (verliefdheid, agressie)

- Omgaan met mantelzorgers en/of verwanten (bemoeizucht, kritiek)

- Scheiding werk en privé niet los kunnen laten

Grote ethische dilemma’s;

- Opvattingen over leven en dood

- Problemen en vraagstukken rondom zeggenschap van cliënten en verwanten

- Recente structurele veranderingen in de zorg zoals zorgprofielen

Moreel beraad

• systematisch nadenken en spreken over moraal

• Gesprek tussen betrokkenen over ethiek met als onderwerp een dilemma uit de praktijk.
• Het ondersteunt het nemen van beslissingen in complexe situaties.
• beslissing over best mogelijke zorglevering in een unieke situatie. 

Stappenplan voor ethische afweging

1. Verkennen: Wat is er aan de hand? Welke opties zijn er en wie zijn in deze situatie de betrokkenen?

2. Onderzoeken: Wat is de ethische vraag of het dilemma? Welke argumenten (waarden, belangen en principes) spelen er?

3. Afwegen: Weeg zorgvuldig af waarom je een bepaalde keuze maakt en wat mogelijke gevolgen zijn voor wie. Wat is het gevolg voor de cliënt van jouw handeling of het nalaten daarvan?

4. Besluiten: Zoek naar de balans tussen alle betrokkenen met het oog op goede en kwalitatieve zorg.

Dilemma 

Er kan zo veel, maar mág dat ook?

In een verpleeghuis ligt een vrouw (40) na een auto-ongeluk al ruim een jaar in coma. Zij wordt met sondevoeding in leven gehouden. Haar man is zeer betrokken, maar houdt met moeite de dagelijkse bezoeken en de zorg voor hun drie jonge kinderen vol. Op een dag vertelt hij aan een verpleegkundige dat hij de situatie niet veel langer aankan. Ook voor zijn drie kinderen is het moeilijk hun moeder in deze omstandigheden te moeten zien. Zelf denkt hij steeds vaker dat het misschien beter is als ze niet meer zou leven. Hij zegt: 'Het is allemaal heel mooi wat jullie tegenwoordig kunnen. Prachtig, dat nieuwe luchtmatras waar ze nu op ligt. Echt geweldig, die sondevoeding die ze krijgt. Maar het is míjn vrouw en ik vind het lastig haar zo te zien liggen. Dan denk ik: er kan zo veel, maar mág dat dan ook? Is het niet eens tijd dat we de natuur haar gang laten gaan?' In het eerstvolgende teamoverleg brengt de verzorgende IG de vragen van deze man ter sprake.

Opdracht

Zoek op internet naar bronnen/methodes die jou en je team zouden kunnen helpen dit ethisch dilemma stapsgewijs met elkaar te bespreken. 

Andere vraagstukken 

• Dure behandeling voor mensen ouder dan 80 
• Vergoeding van extreem hoge kosten voor zeldzame ziekte
• Hoge kosten medicatie 
• Zorgvragers die niet therapietrouw zijn
• Orgaantransplantatie bij mensen met ongezonde leefstijl
• Zorgvrager die abortus inzet ipv anti-conceptie te gebruiken
• Medicatiefouten door organisatie op afdeling
• Ondervoeding van zorgvragers in instelling
• Technologische hulpmiddelen inzetten

Heb je nog vragen over
dit onderwerp?

Lesdoelen behaald?

Kun je verwoorden wat ethiek is

Weet je de relatie tussen waarden normen en ethiek

Kun je een ethische vraag en dilemma herkennen

Ken je een manier om een ethisch dilemma te bespreken

Kun je de relatie leggen met crisissituaties