NN C6 H5 Verlichting (1700-1800) Achttiende eeuw

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Verlichting (1700-1800)

Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden

Historische context 

Verhoudingen in de Republiek van de Zeven Verendigde Nederlanden (= Noord-Nederland): 

• de Oranjepartij: de stadhouder (1702 overleed Willen lll van Oranje Nassau kinderloos/ 1747 nieuwe stadhouder) en zijn aanhang
• de regenten (regentenfamilies hebben de macht): machtige stadsbestuurders, antistadhouder
• de patriotten (burgerij): emanciperende burgerij, antistadhouder en ---regenten, wensten meer invloed op het dagelijks bestuur

Historische context 

Wereldwijd sfeer van onafhankelijkheid en opstand: 

• 1775: Amerikaanse Vrijheidsoorlog, resultaat: onafhankelijkheid VS
  
• 1789: Franse Revolutie, ontevreden burgers bestormen de Bastille, resultaat: afzetting en onthoofding Lodewijk XVI  (1793)
• 1795: Napoleon grijpt de macht 

Overige begrippen

• verfransing: regenten die zich in cultureel opzicht naar Frankrijk richten 
• pruikentijd: regenten dragen pruiken (Parijse mode)/ De term 'pruikentijd' staat ook voor de decandentie en de zelfgenoegzaanheid van de elite.

Industriële Revolutie: in Engeland grote impuls, in Nederland stagneert de boel, regenten rentenieren en doen geen nieuwe inversteringen --> werkloosheid, onvrede stijgt.

Bataafse Republiek: Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden wordt veroverd door Frankrijk (1795)

Culturele context 

Verlichting 

Termen van de verlichting:

-optimisme/ optimistische tijd

-pruikentijd

-moralisren

-didactisch-moralistisch tijdschrift

-ratio/ rationalisme

optimisme

De mensen zijn van nature goed en meer kennis bevordert positief gedrag.

moraliseren

Mensen moeten leren wat goed en wat slecht is.

Het kind is een onbeschreven blad (Rousseau/tabula rasa)

Didactisch moralistisch

Kennis verschaffen (didactisch), hoe dient een verlicht mens zich te gedragen (moralistisch). 

De Hollandse Spectator van Van Effen is de bekendste Nederlandstalige spactator.

ratio/ rationalisme

De ratio is de rede, het verstand. Een verlicht mens gaat uit van zijn verstand, beredeneert alles en maakt op basis daarvan zijn beslissingen.

0

Welke belangrijke begrippen van de Verlichting ken jij nu?

literaire ontwikkelingen 

Kinderliteratuur - Hieronymus van Alphen 

Kinderliteratuur

• opvoeding en onderwijs --> verlichtingsidealen!
  
• Hieronijmus van Alphen (1746-1803)  --> belangrijkste auteur van kinderliteratuur
  

Proeve van kleine gedigten voor kinderen (1778)

- studie-ijver

- deugden: oprechtheid, gehoorzaamheid

- relatie ouder/kind

Van Alphens literatuur was populair, want: 

1. het kind verwoordt zelf de les of de moraal

2. Van Alphen gebruikt eenvoudige taal 

3. onderwerpen, zaken en gevoelens sluiten aan bij de belevingswereld van kinderen

Wie schreef kindergedichtjes?

1. Baruch Spinoza
2. Justus van Effen
3. Hiëronymus van Alphen
4. Sara Burgerhart

De taal van deze gedichtjes was best ingewikkeld voor kleine kinderen

1. juist
2. onjuist

Welke verlichte ideeën kwam je zoal tegen in 'Proeve van kleine gedichten voor kinderen'?

1. er bestaat geen sinterklaas
2. als kind moet je al het leger in
3. je moet bang zijn voor dode mensen
4. de duivel bestaat niet

Imaginaire reisverhalen 

Imaginaire reisverhalen

- verhaal over een reis naar een denkbeeldig land

- maatschappijkritiek --> populair bij Verlichtingsschrijvers

- want: via een denkbeeldig land kon een schrijver situaties in zijn eigen land bekritiseren

- satirisch

Reize door het Aapenland van Gerrit Paape

Bedoeling van Paape

- J.A. Schasz M.D --> patriottisch pseudoniem

- Nummer 1 apen: patriotten (vrijheid, gelijkheid, democratie) 

--> geven de apen de innerlijke vrijheid om mens te worden

- Nummer 5 apen --> orangjegezinden (koste wat het kost de macht behouden)

--> willen m.b.v. hun macht staarten afhakken 

Briefroman

De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart

Brievenroman

Eerste moderne Nederlandse roman

Didactische/opvoedkundige bedoelingen

Commercieel succes

Betje Wolff (1739-1804)
- Elisabeth Bekker (Vlissingen)
- Streng gereformeerd gezin
- Moderne, verlichte opvoeding

- Laat zich schaken door een

jonge militair
- Trouwt vervolgens met de 30 jaar oudere predikant Adriaan Wolff 

- Verhuist naar de Beemster

Aagje Deken (1741 - 1804)

- Wees (Amsterdam)

- Correspondeert in eerste instantie met Wolff omdat ze kritiek wil uiten

- Corespondentievriendinnen

- Gaat samenwonen met Betje zodra Adriaan Wolff overlijdt (1777)

Wolff en Deken

- Beiden patriot

- Verlichte ideeën

- Kritisch op het gereformeerde geloof

- 1782: Sara Burgerhart

- 1787: Vluchten naar Frankrijk 

- 1798: Keren terug

Betje Wolff en Aagje Deken

• "Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart",
• Briefroman
• Accent op vrijheid
• Geschreven met humor

DE VERLICHTING

• de opvoeding van het kind is belangrijk
• Betje Wolff en Aagje Deken pleitbezorgers
• geen onderdanigheid maar vrijheid

Opvoedkundige zedenroman

Psychologie, innerlijk en karakterontwikkeling personages

Briefroman:

- Ieder personage eigen wijze van uitdrukken

- Spanning --> brieven zoek of verkeerd begrepen

- Realistisch

Doel: via ontwikkeling personages kwam de lezer tot inzichten 

Nederlandsche Juffers!

Velen uwer lezen: niet eenig en alleen, om de verveling te ontvlieden; niet eenig en alleen, om eene ongevallige vertoning te maken, door het opzeggen van kundigheden, die niet altoos van de nuttigste soort zyn; neen: velen uwer lezen, om uwe denkbeelden te vermeerderen; en dus verstandig te leren denken en doen.

Wat is het vertelperspectief in de Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart

1. Auctoriaal perspectief
2. Personaal perspectief
3. Alwetend perspectief
4. (wisselend) ik-perspectief

De wijze les uit Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart is dat:

1. ook meisjes zich persoonlijk moeten ontwikkelen .
2. meisjes voorzichtig moeten zijn in de liefde.
3. er allerlei gevaren loerden in de 18e eeuw .
4. meisjes zich niet mogen vermaken.

Leg uit waarom Sara Burgerhart tegenwoordig nog actueel is.