HC Steden en burgers Lage Landen, deel III

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

H.3 De Republiek (1602-1700)

HC Steden en burgers in de Lage Landen

Hoofdstuk 3:

In hoeverre bepaalde de burgerij de ontwikkelingen in de Republiek in de Gouden Eeuw (1602=1700)

Kenmerkende Aspecten:

23: Het streven van vorsten naar absolute macht.

24: De bijzondere laats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek.

25: Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie.

Beheersing van de wereldhandel

De Republiek beheerste een tijdlang:

• de Europese tussenhandel
• de Wereldhandel
• en trok zeer veel arbeidsmigranten aan
  

Dit kon door de volgende Europese gebeurtenissen:

• Dertigjarige oorlog in Duitse rijk 
• Burgeroorlogen in Frankrijk en Engeland door spanningen tussen vorsten en adel 

>> deze oorlogen belemmeren de economische groei in die landen

Dertigjarige oorlog (1618-1648)

Oorlog tussen protestantse en katholieke vorstendommen in m.n. het Duitse rijk waarbij veel Europese landen betrokken waren.

Veel vluchtelingen naar Republiek op zoek naar werk en veiligheid.

   >> Grote bevolkingsgroei Amsterdam (veel Duitse vluchtelingen)

   >> Met name ingezet voor ongeschoold werk.

Ontwikkeling oorlogseconomie

Oorlogseconomie:

samenleving waarbij productie en handel in dienst staan van het winnen van een oorlog

Bijvoorbeeld:

- productie van oorlogsmaterieel (oorlogsschepen, munitie, wapens)

- winsten uit handel financieren de oorlog

- VOC/WIC verzwakken Spaanse handelspositie door inname Spaans/Portugese koloniën en buitmaken handelsschepen

Trippenhuis in Amsterdam. Louys en Hendrick Trip handelden in koper, teer, ijzer, wapens en munitie, en bezaten in Zweden mijnen, ovens, smederijen en geschut-gieterijen.

stadhouder <---> steden/gewesten

Economische groei

Het beleid van de regenten was gericht op welvaart en economische groei:

• bevorderen van economische samenwerking (bijv. VOC/WIC)
• bevorderen van innovatie (bijv. droogmakerijen)
• handhaven van het particularisme van de steden en de gewesten
• waarborgen van de gewetensvrijheid van burgers 
• beperken van de macht van de stadhouders (stadhouders willen meer eenheid en aanzien)
• een open houding naar buitenlandse kooplieden

Republiek trekt veel migranten

• Val van Antwerpen (1585)
• Hugenoten uit Frankrijk (na 1685)
• Joodse bevolking (vervolgingen)
• Seizoensarbeiders uit Duitsland 

Steden in de Republiek

- explosieve groei van steden in zee-gewesten

- grote steden in m.n. Holland 

- in Holland en Utrecht ontstaat een ring van steden, verbonden met een netwerk van openbaar vervoer (dienstregeling trekschuit )

Amsterdam, een bijzondere stad!

De positie van Amsterdam was op enkele gebieden uitzonderlijk:

• Door haar stapelmarktfunctie>> opslag in pakhuizen zorgt voor vraag + invloed op prijsvorming 
• De Amsterdamse (koopmans)Beurs wordt de ontmoetingsplaats voor iedereen die iets met de handel te maken had.
• De Wisselbank wordt opgericht: geld wisselen + andere financiële acties (lenen, cheques verrekenen)
• Europese handel groeit in Amsterdam tot internationale handel. 

Grachtengordel Amsterdam

Rijke kooplieden

• investeren winsten in handel en nijverheid 
• financieren innovatieve projecten, zoals molens, droogmakerijen, teelt nieuwe gewassen 
• kopen adellijke titels
• bouwen stadspaleizen 
• bouwen buitenhuizen (video 2)
• kopen kunst (video 3)

De opkomst van Engeland en Frankrijk

• 1648: Vrede van Münster
• 1650-1672 (Eerste stadhouderloze tijdperk) --> er wordt geen stadhouder meer benoemd; de raadspensionaris (Johan de Witt) is de machtigste man in Republiek

• Na 1648 is er meer stabiliteit in Engeland en Frankrijk --> centraal geregeerde staten door (absolute) vorsten
• Frankrijk en Engeland voeren een economisch beleid van mercantilisme

• De regenten trekken zich steeds meer terug uit de handel en leggen zich toe op het uitlenen van geld. 

mercantilisme = economisch beleid om rijkdom van het eigen land te vergroten door de import te minimaliseren (door heffingen of verboden) en de export te maximaliseren

Oranjegezinden <--> staatsgezinden

De economische stagnatie is vooral voelbaar voor het gemeen -->  onvrede gemeen --> ze willen een stadhouder van Oranje terug (oranjegezind/prinsgezind)

De regenten zijn voorstander van een republiek zonder stadhouder (staatsgezind)

Het conflict escaleert in het Rampjaar 1672: 

moord op (raadspensionaris) Johan de Witt en de benoeming van Willem III tot stadhouder 

Johan de Witt

(Koning)-stadhouder Willem III

Rampjaar 1672

• De Republiek wordt gelijktijdig aangevallen door Frankrijk (over land) en Engeland (over zee) met hulp van Keulen en Münster.
• Raadspensionaris Johan de Witt krijgt de schuld; hij wordt gevangengenomen en gelyncht.
• Het stadhouderschap wordt hersteld met Willem III.
• De oorlog met Engeland duurt tot 1674 en de oorlog met Frankrijk zelfs tot 1679.

Einde van de gouden eeuw

Na 1672: 

• De regenten blijven investeren in het buitenland (en niet in de economie van de Republiek)
• oligarchisering 
• Engeland breidt haar positie in de wereldhandel uit ten koste van de Republiek

    --> Engeland wordt het centrum van handel en bankwezen

oligarchisering = macht komt in handen van kleine groep. Regenten benoemen familieleden in bestuursposities

x