9.3-1 Kruisingsschemas 5H 2021

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

H9: Erfelijkheid

H09: Erfelijkheid

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

Paragraaf 9.3: Overering in de familie

Soorten kruisingen

- Monohybride kruisingen (autosomaal)

- Stambomen

- Intermediare kruisingen

- Co-dominant

- X-chomosomale overerving 

- dihybride gekoppeld/ongekoppeld

- lethale allelen

Kruising van de P generatie

Plant met groene erwten

AA

Plant met gele erwten

aa

Fenotype

Genotype

P(arent) generatie

Monohybride kruising: er wordt maar op één gen gelet.

Kruising van de P generatie

Plant met groene erwten

AA

A en A

100% A

Plant met gele erwten

aa

a en a

100% a

Fenotype

Genotype

Geslachtscellen

P(arent) generatie

Resulteert in de F1 generatie

	A
a	Aa

F(iliale)1 generatie

100% Aa

Planten met groene erwten

Kruising van de F1 generatie

Plant met groene erwten

Aa

A en a

50% A 50% a

Plant met groene erwten

Aa

A en a

50% A en 50% a

Fenotype

Genotype

Geslachtscellen

F1 generatie

Resulteert in de F2 generatie

	A	a
A	AA	Aa
a	Aa	aa

F2 generatie

25% (1/4) AA

50% (1/2) Aa

25% (1/4) aa

75% (3/4) planten met groene erwten

25% (1/4) planten met gele erwten

Stambomen

Stambomen

• Geven erfelijkheid door de tijd weer
  
• Rondjes: vrouwen
  
• Blokjes: mannen
  

Stambomen

Regels Stambomen

1. Bepalen of eigenschap dominant of recessief is?

Zoek 2 ouders met dezelfde kleur/fenotype die een kind krijgen met een andere kleur/fenotype

Regels Stambomen

2. Eigenschap geslachtsgebonden, of autosomaal ?

Uitgaande van het dominante allel. Zoek een vader met het dominante allel. Als de eigenschap geslachtsgebonden is moeten al zijn dochters de eigenschap hebben.

Regels Stambomen

3. Eigenschap geslachtsgebonden, of autosomaal ?

Uitgaande van het recessieve allel. Zoek een moeder die homozygoot is met het recessieve allel. Als de eigenschap geslachtsgebonden is moeten al haar zonen de eigenschap hebben.

Multipele allelen

Voor sommige eigenschappen zijn er meer dan 2 allelen: multipele allelen.

Er kan dan sprake zijn van co-dominantie van 2 van de drie allelen, de ander is dan recessief.

Verschil tussen intermediair en co-dominatie?

Bij intermediair is er géén recessief allel, bij co-dominantie wel.

Bij co-dominantie zie je beide dominante allelen in het fenotype terug, bij intermediair is het heterozygote fenotype een 'mengsel'. 

Vorm van co-dominante overerving 

Bloedgroepen zijn een vorm van co-dominante overerving.

Multipele en Co-dominant overerving

I A I A	Bloedgroep A
I A i	Bloedgroep A
I B I B	Bloedgroep B
I B i	Bloedgroep B
I A I B	Bloedgroep AB
ii	Bloedgroep nul

Belangrijk voorbeeld: bloedgroepen.

Notatie:

IA, IB, i

IA en IB zijn co-dominant

i is recessief

De vachtkleur bij dalmatiers erft co-dominant over. Voor vachtkleur zijn 2 allelen: zwart (Z) en wit (W). Een homozygoot wit vrouwtje krijgt puppies met een homozygoot zwart mannetje. Welk genotype hebben de puppies en hoe zien ze eruit?

Voorbeeldsom co-dominant
Een heterozygote vrouw met bloedgroep A en een man met bloedgroep AB krijgen een kind. Hoe groot is de kans dat deze bloedgroep B heeft?

1. 0%
2. 25%
3. 33,3%
4. 50%

Letale allelen: co-dominante overerving

Wel staart: W^z

Geen staart: W^o

Letaal: W^oW^o

Kat zonder staart: W^zW^o

Kat met staart: W^zW^z

Kat dood: W^oW^o

intermediare overerving

Er is geen dominant of recessief allel, beide zijn even "sterk"

Heterozygoot heeft een eigen fenotype en kun je dus    herkennen.

                                            IAIA  = wit

                                             IBIB  = rood

                                             IAIB  = roze

Oefenen

Kruis een witte bloem met een rode bloem 

  IAIA = wit x IBIB = rood

Vragen over het huiswerk?