H14 Zintuigen par. 1

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

H14 Zintuigen

14.1 Zintuigen (maken 1,2,5)

In dit hoofdstuk gaat het vooral om zintuigen waarmee we de buitenwereld waarnemen. Er zijn nog veel meer zintuigen, zoals spierspoeltjes of zintuigjes waarmee de temperatuur van het bloed of de bloeddruk worden gemeten.

Zintuigen

Elke zintuigcel is gevoelig voor één bepaald soort prikkel.

Je noemt dat een adequate prikkel.

Niet elke adequate prikkel wordt omgezet in impulsen. De prikkel moet sterker zijn dan een bepaalde minimumsterkte, de prikkeldrempel.

In leidingwater zit een beetje zout. Je drinkt water en in je zoutsmaakzintuigcellen in je tong is een verandering meetbaar. Toch proef je geen zout. Dit komt doordat

1. de prikkeldrempel is niet bereikt
2. er is adaptatie opgetreden
3. zout niet de adequate prikkel is
4. je smaakzintuigcel geen chemoreceptor is

14.1 evenwichtszintuig

3 halfcirkelvormige kanalen staan loodrecht op elkaar voor de coördinatie in een 3D-omgeving (lengte, breedte, hoogte). In de kanaaltjes zit een vloeistof: endolymfe. Als het hoofd beweegt gaat de vloeistof stromen. Zintuigcellen, kleine haartjes die in de vloeistof uitsteken, buigen door de stroming om. Zintuigcellen sturen impulsen naar de hersenen, er wordt geregistreerd hoe het hoofd beweegt (ja-knikken, nee-schudden en kantelen) en wat de stand van het hoofd is.

met 3 "waterpasjes" worden draaibewegingen geregistreerd

14.1 evenwichtszintuig

Aan de halfcircelvormige kanalen zitten twee evenwichtszakjes. Deze zijn gevuld met vloeistof en zintuigcellen. Op deze zintuigcellen liggen kleine oorsteentjes. Als de stand van het hoofd verandert, buigen de korreltjes de haartjes. Daardoor ontstaan in de zintuigcellen impulsen richting de hersenen. Deze evenwichtszakjes zijn niet gevoelig voor draaibewegingen van het hoofd, maar voor lineaire bewegingsveranderingen (bijv. in een lift of auto).

Met de utriculus en de sacculus (samen statolietorgaan) worden rechtlijnige bewegingen geregistreerd (essentieel voor houding en balans)

Over de stand van je hoofd t.o.v. de zwaartekracht en over een rechtlijnige versnelling krijg je informatie uit twee kleine zintuigorgaan-tjes in het vestibulum: de maculae.

Casus Zelfrijdende Auto
Zelfrijdende auto’s zijn de toekomst: het verkeer stroomt sneller door, het is veiliger en je kunt onderweg nog even op je smartphone werken. Of al deze veronderstellingen gaan kloppen, moet nog blijken. Voorlopig zijn er nog veel mensen die snel last van wagenziekte hebben. Intussen is patent aangevraagd op een systeem dat wagenziekte tegengaat, het Universal Motion Sickness Countermeasure System (UMSCS). Wagenziekte ontstaat in de hersenen door een conflict tussen informatie uit de ogen (stilstaande smartphone) en de evenwichtszintuigen, de spieren en de huid (optrekken, afremmen, bochten).
Met welk deel van je evenwichtsorganen registreer je optrekken, afremmen en bochten?

1. optrekken en afremmen via de 3 waterpasjes en bochten via de evenwichtszakjes
2. optrekken en afremmen via de 2 evenwichtszakjes en bochten via de 3 waterpasjes
3. optrekken, afremmen en bochten via de 2 evenwichtszakjes
4. optrekken, afremmen en bochten via de 3 waterpasjes

toelichting op vorige vraag

Optrekken en afremmen neem je waar met de maculae in je vestibulum. Het gaat bij optrekken en afremmen om rechtlijnige versnelling en vertraging.

Bochten neem je waar met de cupulae in de halfcirkelvormige kanalen, omdat er een draaibeweging plaats vindt.

Verder neem je bochten ook waar doordat je je schrap zet tegen de zijwaartse druk / centrifugale kracht.

Evenwicht via andere zintuigen

Er zijn meer zintuigen die je helpen bij het bewaren van je evenwicht, zoals je ogen, rekzintuigen in de spieren en drukzintuigen in de gewrichten. De hersenen ontvangen impulsen uit al deze zintuigen en nemen maatregelen om je evenwicht kan bewaren. Voor de coördinatie van de bewegingen zijn de kleine hersenen van belang.

Zintuigcellen

Zintuigcellen reageren op verandering in prikkelsterkte zoals verandering in druk en beweging, licht, geur en temperatuur. Het zijn receptorcellen, waarmee je informatie kunt verzamelen. De zintuigcellen in de cupulae en maculae van je evenwichtsorganen zijn mechanoreceptoren . Ze zijn gevoelig voor een mechanische prikkeling. Receptorcellen hebben, net als neuronen, over hun membraan een rustpotentiaal (H13). Een adequate prikkel leidt in de cel tot een verandering van het membraanpotentiaal, door het openen (of dicht gaan) van ionpoorten.

Receptorcellen van zintuigen zijn gevoelig voor een adequate prikkel

We kunnen rechtop blijven staan doordat ons lichaam goed is in het bewaren van het evenwicht. Welke delen van het lichaam spelen hierbij een rol?

1. evenwichtszintuig, grote hersenen, kleine hersenen, ogen, spieren
2. evenwichtszintuig, kleine hersenen, ogen, spieren
3. evenwichtszintuig, grote hersenen, ogen, spieren
4. evenwichtszintuig, hersenstam, kleine hersenen, ogen, spieren

Alcohol en duizeligheid

• Bekijk de aflevering van de Universiteit van NL, zie volgende slide 

Waarom word je wagenziek?

• Bekijk de aflevering van de Universiteit van NL, zie volgende slide