KA42: De Duitse bezetting van Nederland

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

KA42: De Duitse bezetting van Nederland

Na vijf dagen van gevechtshandelingen wordt Nederland bezet door de Duitsers. In het begin is de bezetting mild en is er van de oorlog weinig te merken. Naarmate de oorlog slechter gaat voor de Duitsers, worden veel mensen voor een keuze gesteld; actief collaboreren of verzetten tegen de Duitse bezetting?

Leerdoelen KA42

55: Je kent de betekenis van het begrip ‘bezetting’.

56: Je kunt tenminste drie gevolgen van de Duitse bezetting van Nederland noemen.

57: Je kunt aangeven op welke verschillende manieren de Nederlandse bevolking omging met de Duitse bezetting.

58: Je kunt drie belangrijke momenten van de Duitse bezetting van Nederland noemen en uitleggen.

Terminologie

• Duitsers verslaan het Nederlandse leger in mei 1940, vanaf dat moment vijf jaar onder Duits bestuur
• Grote impact op jaren erna; wederopbouw, schuldgevoel na de jodenvervolging, trauma's

LD: 55

Begin van de bezetting

• Door verzuiling nauwelijks aanhang voor extreme partijen
• Nederland hoopte op neutraliteit
• Duitse inval onderdeel van plan om Frankrijk te verslaan
• Leger capituleert na 5 dagen
• Bombardement op Rotterdam
• Koningin en regering in ballingschap naar Londen

LD: 55

Eerste gevolgen bezetting

• Rechtsstaat verdwijnt
• In eerste instantie weinig verandering; aanpassing
• Duitsers behandelen NL'ers goed; broedervolk (nazificeren)
• Economie groeit; veel vraag uit Duitsland door oorlog
• Distributie en avondklok
• Bestuur overgenomen door SS

LD: 56

Strenger bewind

• Hardere maatregelen toen oorlog slechter ging voor Duitsland
• Invordering gebruiksvoorwerpen voor oorlogsindustrie
• Arbeidsinzet voor (jonge) mannen door tekort arbeidskrachten
• Mannen duiken massaal onder
• Razzia's om mannen op te sporen
• Verzet groeit! 

LD: 50

Omgang met bezetting

• Na de oorlog lang het beeld dat NL zich massaal verzette
• Ong. 5% collaboreerde: werkte (actief) samen met Duitsers
• Ong. 5% verzette zich actief, bijv. door aanslagen en sabotage
• De rest accommodeerde: paste zich zo goed mogelijk aan!
• Passief verzet: Radio Oranje 

LD: 57

Momenten van verzet

• Februaristaking (1941): door communisten georganiseerd na eerste razzia's op Joden
• Spoorwegstaking (1944): Oproep door geallieerden om spoor plat te leggen om Duitsers te hinderen
• Gevolg = Hongerwinter van '44-'45
• Zuid-NL bevrijd in september '44, de rest in mei '45

LD: 58

Japanse bezetting Indië

• Bezet vanaf februari 1945
• Nederlanders opgesloten in 'Jappenkampen'
• Concentratiekampen met heel zware omstandigheden
• Bewustwording onder inheemse bevolking; anti-Nederlandse gevoelens aangewakkerd
• Onafhankelijkheidsverklaring

LD: 55

Collaboratie, accommodatie of verzet tijdens de Bezetting

Rood = collaboratie, geel = accommodatie, groen = verzet

Artsenkamer

In 1941 werd de Artsenkamer opgericht door de Duitse bezetter. Elke arts in Nederland moest lid worden van de Artsenkamer om te mogen blijven werken. De meerderheid van de Nederlandse artsen weigerde lid te worden van de Artsenkamer.

• Collaboratie, accommodatie of verzet?
• Wat zou jij doen?

Politie

We zaten gezellig samen thee te drinken toen we een Duitse soldaat en een politieagent langs zagen lopen. Een van mijn zussen ging naar de voordeur en deed open. De politieagent zei: “Jullie moeten allemaal direct naar het plein gaan bij de kerk. De deuren moeten open blijven, want alle huizen in de straat worden doorzocht. Wie we nog vinden, wordt meegenomen of doodgeschoten.”

• Collaboratie, accommodatie of verzet?
• Wat zou jij doen?

Burgemeester en ambtenaar

Als waarnemer van de Nederlandse minister in ballingschap moet Frederiks, de hoogste ambtenaar van het ministerie van Binnenlandse zaken, de ruim duizend Nederlandse burgemeesters aansturen en hun beleid zo goed mogelijk coördineren. Van Walsum, burgemeester van Zwolle, blijft zich verzetten tegen de Duitse maatregelen. Als hij tot twee keer toe weigert inzage te geven in het bevolkingsregister omdat hij bang is voor mogelijke consequenties voor zijn Joodse burgers, is voor de Duitsers de maat vol en arresteren hem. Van Walsum wordt op 26 juni 1940 vrijgelaten. Diezelfde dag nog wordt hij door secretaris generaal Frederiks van Binnenlandse zaken, in opdracht van de Duitsers, ontslagen.

• Collaboratie, accommodatie of verzet?
• Wat zou jij doen?

Liefde

Ik was goed op school, maar als er een schoolfeest was zat ik altijd alleen. En toen kwamen er overal jonge Duitse soldaten die ‘mooi meisje’ tegen me zeiden. Als ik ging dansen of in de schouwburg was, kreeg ik ineens aandacht. Eén van die Duitsers nodigde me uit voor een feestje bij hem thuis. Hij was kapitein en werkte in concentratiekamp Vught. We kregen verkering. Zijn chauffeur bracht me na elke afspraak ’s avonds weer naar het station om naar huis te gaan.

• Collaboratie, accommodatie of verzet?
• Wat zou jij doen?

Industrie

Al snel na de Nederlandse capitulatie kwamen Duitse officieren bij Nederlandse scheepswerven en vliegtuigbouwers langs. De Duitsers hadden schepen en vliegtuigen nodig. De directeuren van deze bedrijven moesten toen kiezen of ze hun producten gingen verkopen aan de Duitsers, of dat ze dit moesten weigeren. Weigeren betekende waarschijnlijk dat hun bedrijven door de Duitsers zouden worden overgenomen. Veel directeuren kozen voor het behoud van hun eigen bedrijf.

• Collaboratie, accommodatie of verzet?
• Wat zou jij doen?