§3.7-9 Amazonia bedreigingen en toekomst - interactief

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

§3.7 t/m 3.9 Amazonia Bedreigingen en toekomst

Amazonia

TROPISCH REGENWOUD

Tropische regenwouden

(Selva)

Hoge luchtvochtigheid met veel neerslag door: 
- Aanlandige wind

- Evapotranspiratie

Hoge biodiversiteit. 

Mangrove

Bos langs de atlantische kustzone dat zich heeft aangepast aan zout water.

Hiervoor is warm water nodig zonder golfslag. 

Mangrove

Hoe verplaatst water op aarde?

De waterkringloop

• Korte waterkringloop 

• Lange waterkringloop 

Atlantisch regenwoud

Uniek! 

Het groeit niet dicht bij de evenaar en is daarom uniek. 

Ontstaat met name door de vele stuwingsregens in het gebied bij de Serra Do Mar

Savanne

Ontstaan door een droge periode in de tropische zone. 

3 soorten: 

- Cerrado

- Caatinga

- Llanos

Cerrado (savanne)

Een boomsavanne met een grote biodiversiteit. 

Het landschap ziet er heel anders uit in de droge tijd vergeleken met de natte tijd.

Droge tijd --> grassen zijn droog en bruinig ook de bladeren van de bomen vallen af en verkleuren (verdord land met natuurbranden). De vegetatie heeft zich hieraan aangepast. 

Natte tijd --> Natuur bloeit weer op en kleurt groen!

Llanos

Grassavanne met hier en daar wat bomen. 

Iets minder neerslag dan bij de Cerrado en vooral te vinden in het noorden van Brazilië. 

Caatinga (savanne)

Ook wel doornstruiksavanne genoemd. 

Steppe-achtige savanne met 9 maanden per jaar een droge tijd. 

Met name te vinden in het noordoostelijke deel van Brazilië

Pantanal

Moerasgebied langs de grens met Bolivia en Paraguay. 

Staat tijdens de regentijd onder water. 

Door de overstromingen van de rivieren in het gebied ontstaat er een bijzonder ecosysteem. 

Latosol 
(tropische bodem)

Ondanks de vele begroeiing in het tropische regenwoud is dit een zeer onvruchtbare bodem! 

De bodem heeft nauwelijks een humuslaag door veel uitspoeling. 

Waarom is de bodem van van het tropisch regenwoud vrij arm?

Groei en verrotting gaan er snel door de hoge temperatuur en (lucht)vochtigheid.

Gevallen bladeren en takken worden in een mum van tijd afgebroken door schimmels en weer opgenomen door de vegetatie.

Cerrado

De bodem onder de Cerrado is ook onvruchtbaar. 

Op het hoogland van Brazilië ligt veel oud en verweerd gesteente. De voedingstoffen zijn hierdoor verdwenen door de jaren heen. 

Amazone (rivier)

Amazone

Het regiem van de rivier wordt voor een groot deel bepaald door neerslag en verdamping in het gebied. 

De ITCZ beïnvloedt dit regiem dus ook!

Koolstofkringloop

Koolstofkringloop

Net als bij water is er ook een kringloop van koolstof. Koolstof komen we als bestanddeel van stoffen overal op aarde tegen. In de lucht als koolstofdioxide (CO2),  in de bodem als fossiele brandstoffen (steenkool, olie), in de zee ligt veel koolstof opgeslagen, in bomen en planten, in dieren en mensen. Kortom: koolstof komt overal voor. Net als water is koolstof altijd in 

beweging, alhoewel koolstof tijdelijk is 

opgeslagen (in bijvoorbeeld bomen, sedimenten

en dergelijke). De verplaatsing van koolstof tussen

de atmosfeer, de zee, het land, bomen en dieren

noem je de koolstofkringloop. Door fossiele

brandstoffen te verbranden, wordt er koolstof

uit de bodem gehaald en aan de atmosfeer

toegevoegd

Koolstofkringloop: Rol van het tropisch regenwoud

Het tropisch regenwoud speelt een zeer belangrijke rol in de koolstofkringloop. Koolstofdioxide (CO2) wordt omgezet in zuurstof (O2). De koolstof (C) wordt door de boom gebruikt en vastgelegd. Bossen zorgen dus voor de productie van zuurstof. Tropische regenwouden worden daarom ook wel de "longen van de aarde"genoemd. Ook zijn de bossen enorme opslagplaatsen voor koolstof. Door het kappen of verbranden van de bossen komt de koolstof weer vrij en wordt toegevoegd aan de atmosfeer. De koolstofkringloop kan dus flink ontregeld worden door ontbossing!

REDD

Reducing CO2 Emissions from Deforestation and forest Degradation (vermindering in het aandeel CO2 door ontbossing en degradatie) is een programma waarin landen CO2 uitstootrechten met elkaar kunnen verhandelen. In het REDD-programma is vastgelegd hoe groot de CO2 uitstoot van elk land mag zijn en heeft recht om die hoeveelheid uit te stoten. Wanneer een land meer CO2 dan waar het recht op heeft, moet het uitstootrechten (of: emissierechten) kopen bij andere landen, die minder uitstoten dan ze mogen.  Omdat ontbossing gemiddeld voor ongeveer 20% bijdraagt aan de mondiale CO2 uitstoot, is er veel aandacht om ontbossing tegen te gaan. Bij ontbossing komt er veel CO2 vrij, terwijl er veel CO2 wordt opgeslagen als er juist bossen worden bijgeplant. Voor landen als Brazilië kan het zo interessant worden om ontbossing tegen te gaan, omdat men op die manier minder CO2 uitstoot en die emissierechten kan verkopen. Zo verdient Brazilië toch nog geld, terwijl het bos intact blijft. 

Het idee achter de handel van emissierechten is dat de landen die heel makkelijk hun CO2 uitstoot kunnen verminderen (door de bouw van stuwmeren bijvoorbeeld, wat in Nederland niet kan), dat zullen doen en hun emissierechten verkopen. Zo ontstaat de goedkoopste oplossing, terwijl er wereldwijd wel bepaalde reductie in uitstoot wordt behaald. 

Waar blijft de CO2?

Wordt opgeslagen in de vegetatie.

Welke gevolgen heeft de kap van het bos?

De opslagfunctie verdwijnt en bij verbranding komt alle opgeslagen koolstof zelfs weer vrij. 

Dit draagt bij aan de versterking van het natuurlijk broeikaseffect.

Noem verschillende negatieve gevolgen van ontbossing (in verschillende dimensies)

Op welke twee manieren zorgt de afwezigheid van een beschermend bladerdak op zo’n kale vlakte voor een versnelde bodemerosie en daarop volgende landdegradatie?

Verwacht wordt dat er in 2050 er wereldwijd zo’n 35% meer vlees geconsumeerd zal worden dan het geval was in 2005.
Welke twee mondiale ontwikkelingen zorgen voor een groeiende vraag naar vlees?

Functies van het tropisch regenwoud

Naast de belangrijke rol van het tropisch regenwoud voor de koolstof en waterkringloop, heeft het tropisch regenwoud ook enkele andere functies:

- Informatiefunctie: Er leven ontzettend veel (onontdekte) dier- en plantensoorten in het tropisch regenwoud. Daardoor bevat dit gebied veel informatie, bijvoorbeeld op het gebied van gewassen en medicijnen. Wellicht zijn er nog onontdekte plantensoorten die kunnen dienen als medicijnen.

- Regulatiefunctie: Doordat er veel verschillende soorten planten en dieren leven, kunnen veranderingen in de leefomgeving gemakkelijk worden opgevangen. Vanuit zichzelf is het dus een stabiel systeem. Na ontbossing kan een deel van de planten en dieren terugkeren, maar meestal de biodiversiteit een stuk kleiner.

- Draagkrachtfunctie: Met de draagkracht wordt het aantal mensen bedoeld dat kan leven binnen het tropisch regenwoud, zonder dat dit beperkingen voor de toekomst oplegt. Er kan dan niet meer worden gebruikt dan er wordt aangemaakt. Als dit wel gebeurt, wordt de draagkracht overschreden, waardoor toekomstige generaties minder hulpbronnen kunnen gebruiken.

- Productiefunctie: In het tropisch regenwoud wordt ook (kleinschalig) voedsel verbouwd. Kortom: Er is sprake van productie. De inheemse bevolking doet dit via zwerflandbouw. Grote bedrijven doen aan landbouw (zoals veehouderijen en sojaproducenten). Ook wordt er aan mijnbouw gedaan, waar regenwoud voor wordt gekapt. 

Verdringing

In de afbeelding is verdringing schematisch weergegeven. In 1970 werd er nog beperkt aan landbouw en veeteelt gedaan. In 1990 was de soja-productie uitgebreid: Het verbouwen van Soja kwam in de plaats van veeteelt en veeteelt verplaatste zich voor een deel naar het oerwoud, wat

ontbossing in de hand werkte.

In 2000 ontstond de verbouw van 

suikerriet voor de ethanolproductie. 

De soja-productie verschoolf voor een 

deel naar onontgonnen gebieden van de

Cerrado en verschoof voor een ander deel

naar gebieden waar aan veeteelt werd 

gedaan. De veeteelt schoof op haar beurt

weer verder naar het tropisch regenwoud,

wat leidde tot verdere ontbossing.

De Cerrado is een gebied ten zuid-oosten van de Amazone. Hoewel hier geen tropisch regenwoud groeit is het gebied wel erg ondoordringbaar (cerrado betekent ook "gesloten"). Ook dit gebied heeft een grote biodiversiteit. 

Verdwijning van de Amazone

Als natuur (ook wel woeste gronden genoemd) wordt omgezet in cultuurgrond (door de mens bruikbare grond) is er sprake van ontginning. Zo worden gebieden waar eerder tropisch regenwoud stond gebruikt als landbouwgronden of voor de mijnbouw. 

Behalve mijn- en landbouw worden bossen door grote bedrijven ook gekapt voor het hout. Dit is de commerciële houtkap. Deze vorm van houtkap wordt steeds meer gecontroleerd. De illegale houtkap is veel moeilijker te controleren. Er wordt door de overheid streng gecontroleerd, maar omdat de Amazone zo'n uitgestrekt gebied is, is controle moeilijk. Illegale houtkap draagt ook voor een groot deel bij aan ontbossing. 

Illegale houtkap bedient vooral de binnenlandse markt. Vanwege regelgeving en dergelijke, is het steeds moeilijker om illegaal gewonnen hout te exporteren. 

Mijnbouw

Uit de Amazone worden veel grondstoffen gewonnen. Veel mijnbouw vindt plaats in de open lucht, zoals op de foto. Dit wordt dagmijnbouw  of dagbouw genoemd. De grondstoffen worden ter plekke vaak ook schoongemaakt (wat veel water kost) en bewerkt met chemische stoffen (wat tot verontreiniging leidt). Kortom, naast de ontbossing die 

noodzakelijk is, zijn er meer ongewenste

effecten voor het milieu.

Amazonia

Verdringing (2)

Uit bron 4 (rechts) blijkt dat nieuwe landbouwgronden

voor de verbouw van soja steeds minder ten koste gaan

van natuurgebied. Uit bron 3 blijkt verder dat tot 2014

de ontbossing af is genomen en er steeds meer gebieden

zijn toegewezen aan de inheemse bevolking, duurzaam

worden gebruikt of een natuurreservaat zijn geworden. 

Na 2014 is de ontbossing echter weer toegenomen: in 

2015 lag de ontbossing al 20%

hoger dan in 2014 en in 2016 lag

de ontbossing 50% (!) hoger dan

in 2014. 

Voetafdruk

Sommige mensen zijn een stuk rijker en kunnen dus meer producten kopen dan andere. Er is dus meer land nodig om te voldoen aan hun wensen. De hoeveelheid land die nodig is om te voldoen aan de wensen van iemand wordt de (ecologische) voetafdruk genoemd. Rijkere mensen maken meer gebruik van grondstoffen, kopen meer producten en er is dus meer land nodig om in hun wensen te voorzien.

Omdat (mensen in) rijkere landen (VS of landen in Europa) producten kopen die geproduceerd zijn met grondstoffen uit de Amazone, zijn ze medeverantwoordelijk voor de ontwikkelingen in de Amazone. 

Landdegradatie

Zoals je in de kaart kan zien vinden er veel (commerciële) activiteiten plaats in de Amazone. Landbouw, mijnbouw en industrie gebruiken grote oppervlaktes. Ontbossing kan leiden tot landdegradatie. Omdat er geen wortels meer zijn die de (vruchtbare) bodem bij elkaar houdt, spoelt de bodem weg, waardoor het landschap minder 

vermogen heeft om voedsel,

gewassen, zoet water en dergelijke

te produceren. Landdegradatie heeft

dus grote negatieve gevolgen

voor de lange termijn! 

Degraderen betekent het "in een lagere positie terugbrengen". Dat kan gebeuren met werknemers of sportteams, maar ook met land. Kortom, het land wordt minder bruikbaar en nuttig bij landdegradatie. De definitie volgens het boek is: "Alle veranderingen in het landschap die het vermogen van bodem en grond verminderen om gezond voedsel, gewassen, zoet water, brandhout (natuurlijke hulpbronnen) te produceren.

Inheems volk

Oorspronkelijke bewoners

 Ongeveer 0,4% van de inwoners in Brazilië is inheems volk.

Gegevens 2017: ca. 900.000 mensen, samen 305 inheemse volken, 274 verschillende talen. 

Er is een grote (mondiale) vraag naar ertsen en brandstoffen. Naar verwachting liggen van beide nog grote hoeveelheden opgeslagen
in de bodem van Amazonia.
Doet Brazilië er verstandig aan deze natuurlijke rijkdommen te ontginnen?
Geef 2-3 argumenten voor ontginning van deze ertsen en brandstoffen.

Doet Brazilië er verstandig aan deze natuurlijke rijkdommen te ontginnen?
Geef 2-3 argumenten tegen ontginning van deze ertsen en brandstoffen.