12.1 Kruisingschema's

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

12.1 Eigenschappen doorgeven

Leerdoelen

1. Je kunt uitleggen wat homozygoot en heterozygoot betekent.

2. Je kunt uitleggen wat dominant en recessief is.

3. Je kunt uitleggen hoe eigenschappen overerven.

4. Je kunt voorspellen welke eigenschappen nakomelingen kunnen hebben.

5. Je kunt kruisingen met meer dan twee fenotypen uitwerken.

Erfelijke eigenschappen

• Je huidskleur, haarkleur en oogkleur zijn erfelijke eigenschappen.
  
  
• Een deel van je eigenschappen zijn van je vader en een deel van je moeder.

Genotype vs Fenotype

• Genotype: informatie (eigenschappen) bepaald door je genen.
  
  
• Fenotype: informatie (eigenschappen) die zich uiten, zichtbaar

Gen & Allel

Informatie op de genen

• Het genotype van de moeder => blauw allel en blauw allel.

• Het genotype van de vader => bruin allel en bruin allel.
  
  
• Het genotype van het kind => blauw allel en bruin allel.

Heterozygoot & Homozygoot

• Homozygoot: twee dezelfde allelen.
  
  
• Heterozygoot: twee verschillende allelen.

Dominant & Recessief

• Dominant: overheersende allel.
• Recessief: onderdrukte allel.
  
  
  
  
• Oftewel, wanneer je heterozygoot blauw/bruin bent, zal je bruine ogen krijgen. 

Homozygoot en heterozygoot

• aa = homozygoot recessief
• AA =  homozygoot dominant
• Aa= heterozygoot

Kruisingschema

Een kruisingsschema is een tabel met alle mogelijke combinaties van allelen bij een kruising. 

Met een kruisingsschema kun je voorspellen wat de kans is dat een nakomeling een bepaald fenotype krijgt.

Hoe maak je nou een kruisingsschema?

- Als we het over de generatie van de ouders hebben, dan praten we over P

- Als we het over de eerste generatie kinderen hebben, dan praten we over F1

- Als we het over de tweede generatie kinderen hebben, dan praten we over F2

Je kunt uitleggen hoe je aan een eigenschap komt die je ouders niet hebben.

2 ouders met donker haar krijgen een zoon met rood haar. 

Hoe kan dat?

- Moeder heeft 2 genen voor haarkleur, bruin en rood.

- Vader heeft 2 genen voor haarkleur, bruin en rood.

- Vader geeft rood door, moeder geeft rood door. 

Hoe ziet een kruisingsschema er dan uit?

Je kunt met behulp van een kruisingsschema voorspellen wat de kans op een bepaald fenotype bij de F1 generatie is.

F1 generatie = kinderen 

Welke mogelijkheden zijn er?

Fenotype

Genotype

Mogelijke geslachtcellen

Heterozygoot

Aa

Je kunt met behulp van een kruisingsschema voorspellen wat de kans op een bepaald fenotype bij de F1 generatie is.

Dit kun je in een kruisingschema zetten. 

opties man    = boven horizontaal

opties vrouw = verticaal zijkant

In het schema worden de opties samengevoegd.

Je kunt met behulp van een kruisingsschema voorspellen wat de kans op een bepaald fenotype bij de F1 generatie is.

fenotype = 3 x25% = 75% donker

genotype = 2 x 25% = 50% op Aa

                    = 1 x 25% op AA

                    = 1 x 25% op aa

Er zijn altijd 4 opties: 

genotype

A bij A = AA

a bij A = aA (schrijf je als Aa)

A bij a = Aa

a bij a = aa

fenotype

- donker

- donker

- donker

- rood

Genotype	(genen) = informatie van de twee allelen voor een eigenschap; je noteert het genotype met twee letters. Genotype wordt ook gebruikt als het gaat om de informatie op de genen.
Heterozygoot	Twee ongelijke allelen voor een eigenschap
Homozygoot	Twee gelijke allelen voor een eigenschap
Dominant	Het overheersende allel van de twee allelen voor een eigenschap; een dominant allel noteer je met een hoofdletter.
Recessief	Het allel voor een eigenschap dat onderdrukt kan worden, een recessief allel noteer je met een kleine letter.
Kruisingsschema	Schema waarin je snel overzicht krijgt van de mogelijke genotypen van de nakomelingen bij een kruising; zo bepaal je wat de kans is op een bepaalde eigenschap bij een nakomeling.
Intermediair fenotype	Tussenvorm die ontstaat als beide allelen van een genenpaar aanwezig zijn en ven sterk.
Co-dominant	Twee allelen die beide tot uiting komen.

Huiswerk

• 12.1 Eigenschappen doorgeven
• Vraag 3, 5, 9, 10, 13, 14, 15, 16 en 17.

Het fenotype is:

1. Alleen erfelijk
2. Erfelijk en invloeden van de omgeving
3. Alleen de invloeden van de omgeving

Wat is je genotype?

1. DNA
2. Informatie over erfelijke eigenschappen
3. Chromosomen
4. Lange dunnen draden

Is deze eigenschap erfelijk of
niet-erfelijk?

1. erfelijk
2. niet-erfelijk

Van Genotype naar Fenotype

Homozygote

Homozygote

Heterozygote

AA is

AA staat voor 

1. homozygoot dominant
2. heterozygoot
3. homozygoot recessief

aa

aa staat voor 

1. homozygoot dominant
2. heterozygoot
3. homozygoot recessief

Aa

Aa staat voor 

1. homozygoot dominant
2. heterozygoot
3. homozygoot recessief

Bekijk de afbeelding hiernaast. Is de vader, homozygoot, heterozygoot of niet te zeggen?

1. Homozygoot
2. Heterozygoot
3. Niet te zeggen

De vader is heterozygoot voor haarkleur. Zijn haar is bruin. Wat is het dominante gen?

1. Bruin
2. Rood
3. Bruin en rood
4. Geen van beiden

Bekijk de afbeelding hiernaast. De vader is heterozygoot voor de haar kleur bruin. Hoe noteer je dit?

1. AA
2. Aa
3. aa

Noteer het genotype van de moeder. Vermeld erbij of het om homozygoot of heterozygoot gaat.

Bekijk de afbeelding hiernaast. Is de zoon, homozygoot, heterozygoot of niet te zeggen?

1. Homozygoot
2. Heterozygoot
3. Niet te zeggen

Bekijk de afbeelding hiernaast. Hoe noteer je het genotype van deze jongen?

1. Homozygoot dominant AA
2. Heterozygoot Aa
3. Homozygoot ressecief aa
4. Homozygoot dominant aa

De zaadcel van de vader bepaalt of de baby een jongen of een meisje wordt

1. waar
2. niet waar

Welke cellen hebben geen paren chromosomen maar enkele chromosomen in de celkern?

1. Geslachtscellen
2. Lichaamscellen
3. Hersencellen
4. Hypofyse cellen

Homozygoot

Heterozygoot

Dominant

Recessief

Intermediair

2 gelijke genen voor één eigenschap

2 ongelijke genen voor 1 eigenschap

overheersend gen van een paar

onderdrukt gen van een genenpaar

Beide genen zijn even sterk, komen beiden naar voren in fenotype

Cavia's kunnen langharig of kortharig zijn.

Langharig is dominant

Een heterozygoot mannetje paart met een homozygoot recessief vrouwtje

Wat is het fenotype van de ouders?

1. Rr x rr
2. rr x RR
3. Langharig x kortharig
4. Langharig x langharig

Cavia's kunnen langharig of kortharig zijn.

Langharig is dominant

Een heterozygoot mannetje paart met een homozygoot recessief vrouwtje

Wat is het genotype van de ouders?

1. Rr x rr
2. rr x RR
3. Langharig x kortharig
4. Langharig x langharig

Maak een kruisingsschema:

Rr x rr

Hoe ziet de F1 eruit?

Cavia's kunnen langharig of kortharig zijn.

Langharig is dominant

Een heterozygoot mannetje paart met een homozygoot recessief vrouwtje.

Hoeveel % van de F1 is langharig?

1. 25%
2. 50%
3. 75%
4. 100%

Intermediar

Drie verschillende kleuren => Intermediar fenotype.

Met bloemen of kippen.

Intermediair

F1 heeft een fenotype dat een combinatie is van de ouderlijke fenotypes

Paars + Wit = Roze

Onvolledig dominant: Beide fenotypen zijn even sterk

 

Intermediair: Beide fenotypen komen tot uiting 

Intermediair fenotype

Intermediair fenotype:

Wat zijn de genotypen van deze kippen?

P1 heeft bruine ogen genotype AA

P2 heeft groene ogen genotype aa

Sleep de juiste letters naar het kruisingschema:

A

A

a

a

P1 heeft bruine ogen genotype AA

P2 heeft groene ogen genotype aa

Sleep de juiste letters naar het kruisingschema:

A

A

a

a

T

A

A

A

a

a

A

a

a