1 t/m 3

§2.1: Rivieren van ijs 

Het onstaan van de Alpen

• Waar nu de Alpen liggen, lag vroeger een enorme tropische zee. 
• Op de bodem ontstonden lagen sedimentgesteenten
• Door endogene krachten bewegen de schollen. 
• Als deze schollen botsen krijg je een plooiingsgebergte. 

Jong gebergte

• De Alpen zijn een jonggebergte: spitse bergtoppen. 
• Oud gebergte heeft flauwe hellingen door exogene krachten. 
• Door verwering wordt het gesteente verpulverd, een bekende vorm is vorstverwering. 

Erosie

• Het losse materiaal wordt meegenomen door wind, water of ijs. 
• Dit breekt het landschap nog meer af, dit is erosie. 
• Door verwering en erosie worden bergen steeds minder steil en/of vormen er dalen. 

Leerdoelen §2.1

Je kunt uitleggen: 

1. Hoe de Alpen zijn gevormd en wat daarvan de oorzaak was; 

2. Wat de verschillen tussen een oud en jong gebergte zijn en hoe de verschillen ontstaan; 

3. Wat het verschil is tussen verwering en erosie. 

§2.1

1. Hoe de Alpen zijn gevormd en wat daarvan de oorzaak was; 

2. Wat de verschillen tussen een oud en jong gebergte zijn en hoe de verschillen ontstaan; 

3. Wat het verschil is tussen verwering en erosie. 

§2.2

Het ontstaan van Gletsjers

• Duizende jaren geleden waren de Alpen bedekt met Gletsjers. 
• Tijdens het glaciaal viel neerslag in de vorm van sneeuw. 
• Door het steeds bevriezen en ontdooien ontstond firn. 
• Firn hoopt zich op en vorm een firnbekken. 

Het ontstaan van Gletsjers

• Door mechanische verwering zijn stenen naar beneden gevallen.            
• Puin rondom de gletsjer noemen we: zijmorenen, grondmorenen en eindmorenen. 

Het einde van een gletsjer

• De gletsjer schuift door het dal naar beneden. 
• Een dal door gletsjers heet een U-dal, een V-dal wordt gevormd door rivieren. 
• Laag in het dal smelt de gletsjer en ontstaat er een gletsjertunnel en gletsjerpoort. 

Na de ijstijd 

• Rond 10.000 jaar geleden steeg de temperatuur op aarde weer. 
• De eindmorenen zijn nog wel duidelijk in het landschap. 
• Door de opwarming van de aarde smelten de gletsjers nog sneler. 

De bovenloop van de Rijn 

• Het smeltwater van de gletsjers zijn het brongebied van veel rivieren in Europa. 
• Onderweg worden sommige rivieren aangevuld met regenwater (gemengde rivier).
• In de bovenloop snijdt de Rijn zich door het landschap. 

Basisboek: De vorming van de Alpen 

B66, B77, B81, B84

B66: Endogeen en Exogeen

• De dunne laag om de aarde heet de aardkorst. 
• De binnenkant van de aarde bestaat uit de aardkern en aardmantel. 
• Door de hitte is de binnenkant vloeibaar (magma). 
• De kracht die schuivingen van platen veroorzaken zijn convectiestromen. 

B77: Reliëf 

Vier  reliëf soorten: 

• Hooggebergte: hoger dan 1500m.
• Middelgebergte: tussen 500 en 1500m. 
• Heuvelland: tussen de 200 en 500 m. 
• Laagland: lager dan 200. 

B81: Verwering 

• Mechanische verwering: valt uit elkaar. 
• Biologische verwering: wortel wringen in spleten van gesteente. 
• Chemische verwering: de samenstelling verandert: roest. 

Leerdoelen §2.2

Je kunt uitleggen: 

- Hoe een gletsjer bijdraagt aan de opbouw van het landschap; 

- Wat de kenmerken zijn van de bovenloop van de Rijn; 

- Hoe de waterval van Schaffhausen is ontstaan. 

§3: Het stroomgebied van de Rijn

De Bovenrijnse Laagvlakte

• Vlakbij Basel is een gedeelte van de aardkorst naar beneden gezakt door een breuk. 
• Het lagere gedeelte heet een slenk. Het hogere gedeelte is een horst. 
• In de laagvlakte stroomt het water langzamer, en snijdt zich minder in het landschap. 

De Bovenrijnse Laagvlakte

• Het dal is er breed en de rivier neemt ruime bochten: meanders. 
• In de buitenbocht stroomt het water sneller dan in de buitenbocht. 
• In de buitenbocht wordt materiaal meegenomen, in de binnenbocht wordt het neergelegd. 
• Later ontstaan daar hoefijzermeren. 

De Middenrijn

• In het middelste gedeelte van de Rijn baant de Rijn een weg door de bergen.
• Het water zorgt ervoor dat het rivierdal steeds smaller wordt. 
• De Rijn was vroeger een handelroute tussen Noord- en Zuid Europa. Kastelen waren om alles in de gaten te houden. 

De benedenloop van de Rijn

• Voor de grens van Nederland verdwijnen de hoogteverschillen. 
• De Rijn stroomt traag en breed door het landschap. 
• Bij de monding van de rivier is het hoogteverschil erg klein (verhang). Hier is veel sedimentatie. 
• Bij de kust vind je een delta. 

§3: Basisboek 

B90: 

• Rivieren in laagland monden op verschillende manieren uit op zee. 
• Door een lage stroomsnelheid zinkt er veel materuaal en ontstaat een delta. 
• Een estuarium ontstaat in een gebied met veel eb- en vloed. 

B120:

• De hoofdrivier ontvangt water uit zijrivieren en beekjes. 
• Al die waterlopen vormen een stroomstelsel. 
• Stroomstelsel + hoofdrivier = stroomgebied. 
• Het debiet is de hoeveelheid water die door de rivier stroomt. 

B121: 

• De bovenloop bestaat uit bergen en heuvels, de benedenloop is laagland.
• Twee plaatsen liggen nooit op dezelfde hoogte. 
• Het hoogte verschil is het verval
• Het verhang per kilometer us het verhang

Van De Bergen Naar De Zee

Hoofdstuk 2

§2.1: De vorming van de Alpen

Het onstaan van de Alpen

Jong Gebergte 

Erosie 

Leerdoelen §2.1

Je kunt uitleggen: 

1. Hoe de Alpen zijn gevormd en wat daarvan de oorzaak was; 

2. Wat de verschillen tussen een oud en jong gebergte zijn en hoe de verschillen ontstaan; 

3. Wat het verschil is tussen verwering en erosie. 

§2.1

1. Hoe de Alpen zijn gevormd en wat daarvan de oorzaak was; 

2. Wat de verschillen tussen een oud en jong gebergte zijn en hoe de verschillen ontstaan; 

3. Wat het verschil is tussen verwering en erosie. 

§2.2