Verlichting 5V

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

mozart

Verlichting

• Bevrijding traditionele denken
• zelfstandig denken leidt tot kritisch denken en dat leidt vervolgens weer tot goed gedrag (rationalisme)
• Belangrijkste denkers : Spinoza, Kant, Rousseau
• Snelle ontwikkeling wetenschap en techniek
  

Literaire ontwikkelingen

• literatuur door burgers voor burgers (verschil renaissance)
• Schrijvers uit alle lagen bevolking (verschil renaissance)
• Schrijvers opvoeders en opinievormers (kinderliteratuur)
• Vrouwelijke schrijfsters: Betje Wolff en Aagje Deken 

Roman

• verdieping personages
• zedenroman -> wat hoort wel en wat niet
• Vorm (briefroman)
• sentimentele roman (Julia van Rhijnvis Feith) 

Spectatoriale tijdschriften

• "Spectator" betekent zowel het tijdschrift als de hoofdpersoon
• Inhoud divers
• algemeen menselijke eigenschappen
• Gelezen in koffiehuizen
• De Hollandse Spectator (Justus van Effen)

Classicistisch toneel

• Model: Frans Classicistisch
• Doel: publiek laten nadenken over eigen positie en beleving -> deugdzaamheid
• Toneelpersonages : goed of slecht 
• Verloop logisch, taalgebruik en handeling netjes
• De Wiskunstenaars of 't gevluchte juffertje (van Pieter Langendijk)

Pieter Langendijk

* Illustrator, schrijver, schilder.

* Beroemd vanwege zijn Blijspelen > volle zalen!

* Toneel over gewone mensen, herkenbare problemen, bijvoorbeeld over onmogelijke liefdes. 

Verlichtingselementen:

Eenheid van tijd, plaats, handeling: 

Het speelt zich af op 1 plaats, namelijk een herberg in Loenen. Het is 1 avond. Het gaat over 1 handeling. 

Thematiek:

Discussie over recente natuurkundige ontdekkingen. 

Eigentijds, actueel, de luisteraar begrijpt welke denkrichting de juiste is (opvoedkundig). 

Het verhaal

Door een zeer toevallige samenloop van omstandigheden komen alle personages op dezelfde avond in dezelfde herberg terecht. De belangrijkste zijn: een gevlucht meisje met haar dienstmeid (beiden vermomd als legerofficier), haar voogd samen met een quasi geleerde huwelijkskandidaat en nog een tweede warhoofd, en dan de echte minnaar en zijn knecht. Wat er volgt zijn rappe dialogen, onverwachte verwikkelingen, dreigende ontmaskeringen en een goede afloop.

1 Lees de tekst in stilte (tip: y = ij)

2 Welk personage verdedigt welke afbeelding?

3  Beantwoord de vragen op blz. 136

Kinderliteratuur

• Opvoeding en onderwijs belangrijk
• Bijzonder; speciale teksten voor kinderen
• Hiëronymus van Alphen
•  eenvoudig taalgebruik
• wijze les of moraal

Het eerste kinderboek?

Hieronymus van Alphen

Proeve van kleine gedigten voor kinderen (1778)

Wijze lessen voor kinderen in dichtvorm

Nieuw: kinderen die zelf nadenken over goed en kwaad

De pruimenboom

Dit is het bekendste kindergedicht uit de 17e eeuw. 

Het is geschreven door Hieronymus van Alphen. 

Parodie

Een parodie is een spottende nabootsing. Er zijn er heel veel gemaakt over het gedicht van Jantje. 

Bij vraag 9 mag je het zelf eens proberen!

Jantje zag eens pruimen hangen, o! als eieren zo groot.

't Scheen, dat Jantje wou gaan plukken, 

schoon zijn vader 't hem verbood.

Hier is, zei hij, noch mijn vader, noch de tuinman, die het ziet:

Aan een boom, zo vol geladen, mist men vijf zes pruimen niet.

Maar ik wil gehoorzaam wezen, en niet plukken: ik loop heen.

Zou ik, om een hand vol pruimen, ongehoorzaam wezen? Neen.

Voord ging Jantje: maar zijn vader, die hem stil beluisterd had,

Kwam hem in het loopen tegen voor aan op het middelpad.

Kom mijn Jantje, zei de vader, kom mijn kleine hartedief!

Nu zal ik u pruimen plukken; nu heeft vader Jantje lief.

Daar op ging Papa aan 't schudden,

Jantje raapte schielijk op;

Jantje kreeg zijn hoed vol pruimen,

en liep heen op een galop.

Toets in de toetsweek

Periode 1500-1800 (hoofdstuk 5 en 6) 

Als er verwijzingen staan naar woordverklaringen of informatie in voorgaande hoofdstukken, dan leer je die informatie ook. 

Je hebt je historische boekje uit. Ook daarover krijg je enkele vragen. 

De briefroman

k

 

Zoals eerder al gezegd: de gewone roman was geen populair genre in de 18 eeuw, want:

> Niet klassiek genoeg (zoals een tragedie).

> Angst voor verkeerde invloed op jonge vrouwen: ze zouden zich misschien laten meeslepen door hartstocht en op foute gedachten gebracht kunnen worden

De briefroman lost dit bezwaar op:

> Deze vorm was heel geschikt om realistische verhalen te vertellen. 

> De verschillende personages (met speaking names) konden de lezers iets leren (de moraal). 

> Met wat fantasie leek deze vorm best een beetje op een klassiek heldendicht.                             

Kijk en luister mee

Deze film gaat over de briefroman

schrijversduo

Wolf & Deken

Beverwijk, 1777

Elisabeth Wolf:

Ze liep op haar 17e van huis weg met een soldaat, omdat ze niet met hem mocht omgaan van haar ouders. 

Ze kwam weer terug. Maar door deze actie waren haar kansen op een andere leuke man meteen nihil. 

Dan maar een dertig jaar oudere saaie dominee...

Uit pure verveling ging Betje veel lezen en schrijven.

Ze dacht  - geheel in de geest van de Verlichting - na over vrijheid en tolerantie en ze schreef ook artikelen tegen religieuze intolerantie. 

Ze was een bekende schrijfster. 

Haar vriendin Aagje Deken kwam bij haar wonen toen haar man overleed. 

De Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart 

is hun bekendste roman:

24 personages! 

Speaking names (Edeling, Redelyk, Degelyk)

175 brieven

Over een jonge vrouw die door schade en schande 

wijs wordt.