T8 gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g, t
• Leerjaar 3,4

Thema 8 Gedrag

8.1 Wat is gedrag

Je kan omschrijven wat gedrag is en hoe gedrag wordt bestudeerd.

Wat is gedrag?

Ethologie

Ethologie = gedragsbiologie (onderzoek naar gedrag)

Ethologen zijn gedragsbiologen

Hele bekende ethologen:

- Nico Tinbergen

- Konrad Lorenz

- Frans de Waal

Wat is gedrag?

Gedrag is alles wat je doet

Bestaat uit verschillende handelingen

Een handeling is een respons op een prikkel.

Studie van gedrag = ethologie

Ethologie = studie van gedrag

Bij gedragsonderzoek is het belangrijk dat je:

• Objectief bent
• Alleen feiten benoemt
• Je eigen mening achterwegen laten

Ethologie

Bij gedragsonderzoek (ethologie) wordt er gebruik gemaakt van een ethogram en een protocol.

Ethogram: een beschrijving van de handelingen van een dier.

Protocol: een lijst met opeenvolgende handelingen van het dier.

• Hoe vaak komt een handeling voor?
• Hoelang duurt een handeling?
• Is er een bepaalde volgorde van de handelingen?

Gedragsketen

• Gedragsketen: Als gedrag uit een serie handelingen in een vaste volgorde bestaat
• Vaak te zien bij paringsgedrag(balts).

8.2 Oorzaken van gedrag

Je kunt beschrijven waardoor gedrag wordt veroorzaakt en hierbij sleutelprikkels en supranormale prikkels onderscheiden. 

Oorzaken van gedrag

Gedrag kan worden opgewekt door:

• Inwendige prikkels (motivatie)
• Uitwendige prikkels

Inwendige prikkel wordt ook wel motivatie genoemd.

De motivatie bepaald of het gedrag wel of niet wordt vertoond.

Uitwendige prikkels

Inwendige prikkels

licht

kou

dorst

geur

geluid

honger

spierpijn

hormonen

Prikkels

Sleutelprikkel: Een prikkel waarop altijd hetzelfde gedrag volgt.

Supranormaleprikkel: Een overdreven sleutelprikkel,  is effectiever in het veroorzaken van het gedrag dan een sleutelprikkel. 

Sleutelprikkel

Een sleutelprikkel is een prikkel die een doorslaggevende rol speelt bij gedrag

sleutelprikkel

supranormale prikkel

Supranormale prikkel

Een sleutelprikkel:

1. Leidt altijd naar hetzelfde gedrag.
2. Leidt naar meerdere mogelijkheden qua gedrag.
3. Leidt naar aangeleerd gedrag.
4. Leidt naar aangeboren gedrag.

8.3 Aangeboren en aangeleerd gedrag

Je kunt de factoren noemen waardoor gedrag wordt bepaald en je kunt verschillende vormen van leren beschrijven.

Aangeboren of aangeleerd

Aangeboren gedrag -> erfelijke factoren, ook wel instinct.

Aangeleerd gedrag -> gedrag door leerprocessen.

Er zijn verschillende manieren om te leren:

• Gewenning
• Inprenting
• Trial and error
• Conditionering

Aangeboren of aangeleerd

Gewenning: Het aan of afleren van een prikkel door herhaling.

Inprenting: Hierbij wordt er in een korte periode(gevoelige periode) gedrag aangeleerd.

Trial and error: Leren door te doen of ervaren.

Aangeboren of aangeleerd

Conditionering: Aanleren van gedrag met behulp van beloning of straf.

• Russische onderzoeker pavlov.
• Het koppelen van een natuurlijke prikkel met een kunstmatige prikkel.

https://www.youtube.com/watch?v=cBdEEzZvOYk

Vorming van gedrag

Gedrag bestaat uit

• Erfelijk gedrag(aangeboren)
• Aangeleerd gedrag
• Nieuw gedrag 

Gedrag = mix van aangeboren, 

aangeleerd en eventueel

 nieuw gedrag

Aangeboren gedrag

Aangeleerd gedrag

Aangeboren

Aangeleerd

Manieren

Zwemmen

Lachen

Huilen

Liegen

Lezen

Duimzuigen

Hieronder staan voorbeelden van gedrag. 

Is er sprake van aangeboren  of  aangeleerd gedrag? 

aangeboren gedrag

 aangeleerd gedrag

Een baby zuigt melk bij de moeder.

Een hond zwemt.

Een kat gebruikt een kattenluikje om naar binnen en naar buiten te gaan.

Een kat rent achter een muis aan.

Een meisje speelt gitaar.

Een papegaai zegt "hallo".

8.4 Sociaal gedrag

Je kunt verschillende typen sociaal gedrag onderscheiden

Signalen

Het afgeven van signalen is een vorm van communicatie.

Voorbeelden: Kleuren, geuren, geluiden, houdingen of gebaren.

Door deze signalen is communicatie mogelijk.

Signalen onder soortgenoten vormen sociaal gedrag.

Signalen

Signalen kunnen worden afgegeven via:

1. Geuren
2. Kleuren
3. Geluiden
4. Houdingen
5. Gebaren

Wat is sociaal gedrag?

1. een leeuw die een gnoe opeet
2. een kat die sist naar een hond
3. een leeuw die vecht met een andere leeuw
4. een man die zijn hond leert pootjes geven

Sociaal gedrag

• Taakverdeling
• Territoriumgedrag
• Paringsgedrag
• Broedzorg
• Rangorde in groepen

Sociaal gedrag

Taakverdeling: Dieren in een groep vertonen ander gedrag dan hun soortgenoten. Dit verbeterd hun overlevingskans.

Territoriumgedrag: Eigen leefgebied verdedigen, zodat ze genoeg voedsel en ruimte hebben om nakomelingen groot te brengen. Onder territoriumgedrag valt ook:

• Dreiggedrag
• Aanvalsgedrag
• Vluchtgedrag

Sociaal gedrag

Paringsgedrag: bestaat uit baltsgedrag met gevolg paring.

Baltsgedrag: partner aantrekken om de motivatie voor paring te vergroten. Balts bestaat uit een handelingen die een gedragsketen vormen. De signalen tijdens het baltsgedrag zijn kenmerkend voor het diersoort

Broedzorg: Het verzorgen van de eieren of jongen (meestal individueel, soms samen).

Rangorde in groepen

(vogels en zoogdieren)

• Als er in een groep dominante en onderdanige dieren zijn en elk dier zijn plaats kent, dan heet dat rangorde. (gebeurd vaak met voedsel)

• Kippen hebben ook een duidelijke rangorde, de zogenaamde pikorde.

• De meest dominante hen pikt de anderen hennen om voedsel te krijgen enz.

1

2

3

4

5

Verantwoorde behuizing

Het gedrag van landbouwdieren, circusdieren en dierentuindieren is anders dan hun soortgenoten die vrij in de natuur leven.

• Heen en weer lopen uit verveling
• Kale leefgebied
• Kleine verblijven

Zorgen voor goede dierenverblijven, zodat dieren hun natuurlijk gedrag kunnen blijven vertonen.

8.5 Gedrag bij mensen

Je kunt de overeenkomsten en de verschillen tussen gedrag van mensen en gedrag van dieren. 

Overeenkomsten:

• Gedrag bepaald door erfelijke factoren en leerprocessen

• Gevoelig voor sleutelprikkels en supranormale prikkels

• Territoriumgedrag, imponeergedrag, dreiggedrag

Verschillen:

• Gedrag mens sterker bepaald door leerprocessen

• Communicatie is sterk ontwikkeld

• Mens kan gedrag beoordelen aan de hand van normen / waarden

• Rolgedrag en rolpatronen veranderen

Waar ligt aangeleerd gedrag 'opgeslagen' bij mensen?

1. In je DNA
2. In je kleine hersenen
3. In je hersenstam
4. In je grote hersenen

Welk gedrag van de mens is aangeboren?

1. Mensen durven niet naakt over straat te lopen, ook al is het heel erg warm.
2. Een baby huilt, want hij heeft een vieze luier.
3. Een meisje huilt, omdat ze niet met de jongens mee mag voetballen
4. Een jongen krijgt tranen in zijn ogen als hij hoort dat hij een onvoldoende heeft.